Wat ik mis in de analyse in Vlaamse kranten de afgelopen dagen over de verrassende uitslag afgelopen woensdag van de Provinciale Statenverkiezingen in Nederland is de invloed van het feit dat er in dat land geen stemplicht is. Alhoewel bij deze stembusgang de hoogste opkomst in 36 jaar werd genoteerd bracht slechts 61,1 procent van de stemgerechtigde Nederlanders een stem uit. In 2019 was dat 56 procent. Geen stemplicht impliceert dat bij wie wel gaat stemmen de meest gemotiveerden om dat te doen oververtegenwoordigd zijn. Tussen haakjes: ook bij verkiezingen mét stemplicht komt een deel niet opdagen. Bij de Kamerverkiezingen in 2019 in ons land was dat het geval met 8,8 procent . Zonder stemplicht is dat echter een veelvoud.
De motivatie om bij verkiezingen zonder stemplicht toch te stemmen is in grote mate ingegeven door de thema’s die op dat moment de actualiteit domineren. De Nederlandse aanpak van de stikstofproblematiek heeft deze keer ongetwijfeld geleid tot een stormloop op de stembus van verontwaardigden hierover. Dat ze op die manier het politieke landschap op zijn kop konden zetten toont de democratische zwakte aan van de afschaffing van de stemplicht. Als morgen de migrantenthematiek, klimaatcrisis, bankenfaillissementen of pensioenuitkeringen… de actualiteit beheersen krijg je een heel andere uitslag, hetgeen in Nederland in het verleden overigens al enkele keren het geval was. Dat is voor een deel ook zo bij stemplicht, maar nu nog meer nadrukkelijker.
Vlaanderen schaft voor de lokale verkiezingen van 2024 voor het eerst de stemplicht af. Ook hier zal eventuele verontwaardiging over een lokaal beleidsthema de uitslagen vertekenen. In mijn stad Leuven bijvoorbeeld is het de verwachting dat bijvoorbeeld de velen die verbolgen zijn over het verkeersbeleid – meer bepaald over de algemene invoering van de zone 30, de strengere parkeerregeling, de 123.186 verkeersovertredingen (+25 procent) die in 2022 werden geregistreerd door de ANPR-camera’s… – extra gemotiveerd zullen zijn om een stem uit te brengen. Het wordt een zware opdracht van het stadsbestuur om de voordelen van deze beleidsaanpak in de verf te zetten en voorstanders van dit beleid evengoed te motiveren als de tegenstanders.
Luc Vanheerentals
