Weinig academici weerstaan de druk op de vrijheid van meningsuiting. Op een enkele uitzondering na is geen van hen in staat in de huid van de tegen­strever te kruipen. Yours truly neemt afscheid van dit geopolitieke landschap.

Communicatie, dat was het beroep dat ik in mijn eerste carrière uitoefende. Communicatie in binnen- en buitenland ten behoeve van een Nederlandse bedrijfstak. En eenmaal ‘op rust’ heb ik ook in een ‘tweede carrière’ mijn communicatievaardigheden ingezet, dit maal om als onafhankelijk geopolitiek analist en redacteur van ‘Geopolitiek in context’ mijn visie op het wereldgebeuren te ventileren. Communicatie is een complex vak. Het is een techniek om kennis, houding of gedrag van mensen te beïnvloeden. Men doet een nulmeting en peilt bij de doelgroep regelmatig naar de mate waarin de inspanningen resultaat opleveren. Zo’n evaluatie is doenbaar als enige speler in bedrijfstakcommunicatie, maar communicatie rond internationale politiek kent een veelheid aan spelers.

Concurrentie

Wie communiceert over internationale politiek moet afrekenen met concurrentie van academici-opiniemakers die onder andere in TV-duidingsprogramma’s optreden. In ons land is VUB-hoogleraar Jonathan Holslag op dat vlak zowat de kampioen. Enkel VRT-journaliste Phara de Aguirre had de moed hem in verlegenheid te brengen met een vraag als ‘zijn wij niet de Amerikaanse agenda aan het uitvoeren?’. Ik heb Holslag dan ook bij herhaling op de korrel genomen, net als lieden als de wereldvreemde Steven Van Hecke die zich bereid toonde het voortbestaan van de wereld op het spel te zetten, de geopolitieke haviken Alexander Mattelaer en Paul De Grauwe, de dubieus communicerende Rob de Wijk, en de dromers Sven Biscop, David Criekemans en Hendrik Vos.

Academici moeten een publieke voortrekkersrol spelen. Zij hebben toegang tot bronnen die niet openstaan voor ‘gewone stervelingen’ en moeten dus beter weten. Blijkbaar onderwerpen zij zich aan zelfcensuur. Sommige issues zijn voor hen al helemaal taboe. De moord op de Amerikaanse president John Kennedy is zo’n issue. En 9/11, de aanslagen op 11 september 2001 op het World Trade Center in New York. Men zegt dat wij maar bitter weinig hebben geleerd van ‘de grootste terreuraanslag in de VS’, maar doet elke kritiek op het officiële narratief af als complotdenken. Daarmee verliest men het intellectuele leiderschap in het maatschappelijk debat. Het zijn wetenschappers die denken selectief hun publieke taak in onze democratische samenleving te kunnen invullen. Quod non.

Academici moeten een publieke voortrekkersrol spelen. Zij hebben toegang tot bronnen die niet openstaan voor ‘gewone stervelingen’ en moeten dus beter weten.

De Belgische oud-diplomaten Frans van Daele en Johan Verbeke maken het wel helemaal bont. ‘Met een oorlogszuchtige despoot aan de voordeur moeten we opnieuw rekening houden met een militaire confrontatie. Als Oekraïne valt, komen de Baltische staten en Polen in Poetins vizier. De Franse president Emmanuel Macron heeft een moedig signaal gegeven: Poetin mag de oorlog niet winnen. Toen de Russen [maart/april 2022] bereid waren te praten, was Zelenski overmoedig en wees gesprekken af. Nu de kansen zijn gekeerd, komt onderhandelen neer op een zwaktebod. Zelenski heeft te voorzichtig soldaten gerekruteerd en wij hebben getalmd met wapenleveringen. Maar hij moet de Russen verdrijven en elke vierkante meter terugwinnen’, aldus deze wereldvreemde heren.

Druk op de vrijheid van meningsuiting

De Amerikaanse mensenrechtenadvocaat Alfred de Zayas is één van de weinige opiniemakers die de druk op de vrijheid van meningsuiting weet te weerstaan en zegt waar het op staat: collectieve bestraffing in Gaza staat haaks op elk recht, Europese strategische autonomie is een droom, het Westen is verantwoordelijk voor de Oekraïne-crisis, de NAVO is een criminele organisatie, en het ICC is irrelevant. En ook UAntwerpen politicoloog Tom Sauer onderscheidt zich van zijn collega’s. In het academische wereldje in de Lage Landen is hij een eenzame uitzondering als het gaat om het duiden van de motieven van de tegenstanders van het Westen. ‘Een van de eerste dingen die ik mijn studenten – waaronder toekomstige diplomaten – leer, is in de huid van de tegenstrever kruipen’, aldus Sauer.

‘Een van de eerste dingen die ik mijn studenten – waaronder toekomstige diplomaten – leer, is in de huid van de tegenstrever kruipen’.

In Sauers visie zou in het wereldbeeld van vandaag hervorming van de EU in een geopolitiek onafhankelijke Unie met een eigen defensie, los van de VS, de doelstelling moeten zijn. Hij pleit voor een regionale collectieve veiligheidsorganisatie, mogelijk in de vorm van een versterkte OVSE, met schrapping van NAVO-artikel 5 (een gewapende aanval tegen één lid is een aanval tegen allen) en opname van Rusland. Voor Sauer vergt een eengemaakt Europees leger de transformatie van de EU tot één federale Europese politieke unie. Dat de NAVO sinds de val van de muur, de belangrijkste gebeurtenis in de internationale politiek sinds 1945, als alliantie is blijven voortbestaan, is volgens hem een aberratie in de internationale politiek. “Allianties horen ophouden te bestaan in tijden van vrede”, aldus Sauer.

Contrarian

Zie ik in Sauer dan de ideale opiniemaker? Welnu, hij is primus inter pares, eerste onder zijn gelijken. Hij heeft de moed dingen voor te stellen die haaks staan op het meerderheidsstandpunt. Hij is een gematigd contrarian. Hij ziet de strijd in Gaza als de zoveelste oorlog tussen Israël en de Palestijnen, maar bagatelliseert daarmee wat voor Zuid-Afrika een Israëlische genocide in Gaza is. Hij stelt onverbloemd dat het Westen in de Oekraïne-crisis geïsoleerd staat, maar hij vergist zich over de oorlog: anders dan een patstelling is er sprake van een uitputtingsoorlog die Oekraïne verliest. En dat een nieuwe Euro-Atlantische veiligheidsarchitectuur waarin Rusland en Oekraïne worden opgenomen het meest realistische scenario is voor vrede in Europa zegt geen enkele van zijn peers hem na.

En dat een nieuwe Euro-Atlantische veiligheidsarchitectuur waarin Rusland en Oekraïne worden opgenomen het meest realistische scenario is voor vrede in Europa zegt geen enkele van zijn peers hem na.

Ziedaar het landschap aan opiniemakers in onze Lage Landen. Ik heb de voorstelling van zaken van een aantal van deze lieden sinds 2010 in mijn analyses en opiniestukken bestreden, eerst op ‘Geopolitiek in perspectief’ en de laatste vijf jaar op ‘Geopolitiek in context’. De meeste van mijn stukken verschenen ook op De Wereld Morgen. De Nederlandse kwaliteitskrant NRC nam er enkele op, net als de Vlaamse infosite Chinasquare en de Britse NATO Watch Observatory. En het tweetalige peer reviewed Russische tijdschrift Russia in Global Affairs publiceerde mijn recensie van het boek Europe as the Western Peninsula of Greater Eurasia: Geoeconomic Regions in a Multipolar World van de Noorse politicoloog Glenn Diesen, zowel in het Engels als Russisch.

Afscheid

Aan mijn artikelen ging steevast grondige research vooraf. En een synthese van een veelheid aan materiaal en een kritische evaluatie daarvan. Dat alles moest leiden tot een samenhangend, veelal non-conformistisch verhaal. Een auteur die buiten de krijtlijnen van de consensus treedt, stelt zich bloot aan kritiek. Die betrof soms niet enkel mijn bronnen, maar ook ad hominem verwijten als ‘Poetin-vriendje’ en ‘medeplichtig aan Poetins moorden’, zelfs van hoogopgeleide lieden onder mijn lezerspubliek. Is dat de reden waarom ik vandaag een punt zet achter mijn tweede carrière als onafhankelijk geopolitiek analist? Nee. Deze maand schrijf ik mijn leeftijd beginnend met een 8. Dat is voor mij het signaal om te stoppen. Omdat ik ook nog eens tijd wil besteden aan andere zaken.

Een auteur die buiten de krijtlijnen van de consensus treedt, stelt zich bloot aan kritiek. Die betrof soms niet enkel mijn bronnen, maar ook ad hominem verwijten.

Bij dit afscheid sta ik graag nog eens stil bij mensen aan wie ik veel dank verschuldigd ben. UAntwerpen emeritus professor Yvan Vanden Berghe heeft mij aangemoedigd deze tweede carrière aan te vatten. De Nederlandse auteur Egbert Talens was van onschatbare waarde als klankbord, specifiek over het onderwerp ‘het politiek-zionistische project Israël’. Collega Gilbert Doctorow was steeds beschikbaar om nuttige inside information, o.a. over Rusland aan te reiken. En ook mijn echtgenote Sanny Komrij heeft recht op een publiek dankwoord. Zij heeft zich steeds goedhartig verzoend met mijn frequente en langdurige ‘onbeschikbaarheid’ tijdens de research voor – en het schrijven van – mijn opiniestukken en boeken.

Tenslotte een woord van dank aan UAntwerpen professor Tom Sauer, die mij aanzette mijn inzichten in boeken te gieten. Tom en ik waren het niet altijd over alles eens, maar hij was voor mij toch de moedigste opiniemaker van al. Binnenkort publiceer ik een laatste artikel op dit platform, ditmaal van hem als gastauteur. Zijn artikel wordt een ‘allesomvattend’ essay, dat in vogelvlucht openhartig de toestand in de wereld behandelt en ons een blik in de toekomst gunt.

Heb ik in al die jaren kennis, houding of gedrag van mensen beïnvloed? Ik heb weinig illusies. Maar wie van mijn lezers zich geroepen voelt om een reactie te plaatsen onder dit artikel, is welkom!

*****

Dit artikel verscheen eerder op Geopolitiek in context.

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier