Een van de meest gehoorde klachten over democratie is dat overheden niet (of niet meer) in staat zijn om op lange termijn te denken, om een beleid te voeren dat het welzijn van toekomstige generaties voor ogen houdt. Verklaringen daarvoor vertrekken vaak vanuit het verbrokkelde politieke landschap dat van verkiezingen een moordende concurrentiestrijd heeft gemaakt. Politici willen enkel en alleen hun zitje veilig stellen bij de volgende verkiezingen. Dan is het strategisch gezien niet erg slim om onpopulaire maatregelen te nemen die op korte termijn pijn doen, maar op lange termijn wel broodnodig zijn.
Die verklaring is niet helemaal onzinnig, alleen verhindert ze dat er naar dieperliggende verklaringen wordt gezocht. Wat als we die gemakzuchtige verklaring laten voor wat ze is en vertrekken vanuit de vaststelling dat overheden zich de afgelopen decennia steeds meer zijn gaan modelleren naar het voorbeeld van bedrijven en politici zijn gaan denken als boekhouders?
Ondernemers worden doorgaans geroemd voor de risico’s die ze durven nemen. Bedrijven worden gezien als drijvende kracht achter innovatie en de economische groei die daaruit volgt. In schril contrast daarmee staan de overheden die met logge bureaucratie innovatie tegenhouden. In haar boek The Entrepeneurial State (bij ons vertaalt als De ondernemende staat) haalt econome Marianna Mazzucato het populaire beeld van de innoverende private sector tegenover de inerte publieke sector onderuit. Volgens haar is net de overheid de drijvende kracht achter innovatie. Alleen overheden zijn immers in staat om de risico’s te dragen van fundamenteel onderzoek. Onderzoek dat zich uitstrekt over lange termijn en waarvan het rendement hoogst onzeker is.
Privaat durfkapitaal daarentegen focust zich veel liever op toegepast onderzoek. Daarvan zijn ze relatief zeker dat het op korte termijn opbrengsten genereert. Bovendien levert fundamenteel onderzoek voornamelijk publieke goederen op, kennis waar iedereen beter van wordt. Maar welk winst-maximaliserend bedrijf wil dat anderen met de vruchten van hun werk aan de haal gaan en er flinke winsten mee boeken?
Als bedrijven vooral op korte termijn winst nastreven en alleen begaan zijn met de cijfers op het einde van het kwartaal, en als politici zichzelf hebben heruitgevonden als ondernemers van en voor het Volk en alleen nog kosten-batenanalyses kunnen maken, is het dan nog verwonderlijk dat overheden niet meer in staat zijn een langetermijnbeleid te voeren? Is het kortetermijndenken waarin onze politiek verstrikt is geraakt dan geen logisch gevolg van de overtuiging dat een overheid moet functioneren als een bedrijf en burgers klanten zijn? Zou het dan kunnen dat onze politiek niet gebaat is bij nog meer marktlogica? Wordt het dan misschien tijd voor meer overheid en minder markt?
