Als lezer, tevens historicus gevormd in psychologie en ethiek, met brede kennis van WO II, met naar vrienden zeggen, mensenkennis en een dosis wijsheid vergaard in diverse beroepen en tijdens vrijwillige hulpverlening, leek ik goed voorbereid. Toch was de lectuur een opgave en een gave. Zoals de flap vermeldt: “Dit boek is diep, groots, wijds, en… verpletterend.”

Ik raakte gefascineerd, verwonderd en bewogen bij het lezen. Krachtvoer voor de geest bleek het werk, dat ik geregeld een paar dagen opzij legde om de opgedane diepe inzichten te laten bezinken en te verwerken. Zo genoot ik vele maanden van de lectuur. Mijn ontzag voor de auteur en het verhaal steeg intussen. Ik houd van diepgang, in denken en voelen en het klikte.

Grossman is de man die geen blad voor de mond neemt, ook juist waar het gaat over de gróte dingen van het levens. En in het bijzonder over de kleinheid die ons, mensen, altijd kenmerkt. Ik moest mijn denken af en toe bijstellen, ook sinds lang gevestigde opvattingen. Deze Rus is overtuigend! Weinig denkfouten trof ik aan.

Onder de indruk was ik van het dramatische verhaal van de genese van dit werk. Hoe de buitengewoon uitgerijpte schrijver het genoegen zijn werk gepubliceerd te zien… door toedoen van het zeven jaar na de dood van dictator Stalin nog erg wantrouwige Kremlin en door het lot werd ontzegd,  en hoe hij dan ook teleurgesteld stierf. Hoe het magnifieke werk vandaag toch overal ter wereld met enthousiasme en ontzag wordt gelezen, ook in Rusland.

Heel fijn was het met het lezen nieuwe mensenkennis en inzichten over het leven op te doen, maar ook kennis en inzicht over historische feiten als het beleg van Stalingrad, de figuur van Jozef Stalin en WO II,  de uitroeiingskampen en het Nazisme. De personages zoals deeltjesfysicus en huisvader Strum, zus Zjenja, echtgenote en moeder Ljoedmila, de generaals Novikov en Jeremenko, partijman en lid van de Comintern Krymov… werden mij nabije figuren en zelfs dierbare kennissen naar het einde van het boek toe. Dan ben je dankbaar voor het verworven inzicht in zowel de vriendelijkheid en rijkdom, de menselijkheid als de onmenselijkheid, de endemische paranoia en wreedheid in de geest van Rusland en van haar historische leiders.

Een parel is natuurlijk het concept van  de levenreddende “kleine goedheid”, die Grossman brengt. Die later door de grote Joods-Franse filosoof Emmanuel Levinas opgepikt werd als “la petite bonté” en intussen is doorgegeven aan een wereldpubliek, in België enthousiast gepromoot door Bijbelfilosoof Roger Burggraeve en publieke psychiater en denker Dirk De Wachter. In een notendop gaat het over het blijven betonen van mildheid en van hulp aan de concrete mens die voor je staat, ook al heb je hem/haar heel wat te verwijten. Zoals de Russische boerenvrouw die een gevangen genomen SS-er, moordenaar van vele Russen, te drinken brengt…

Zelden las ik een boek waar elke pagina zijn prijs zozeer waard is.

Uit respect voor de auteur heb ik een portret van Vasili Grossman aan de foto-muur thuis tussen andere inspirerende foto’s gehangen.

De man heeft als soldaat en oorlogsverslaggever, en ook als individu, ongelofelijk veel zware dingen meegemaakt, en heeft op unieke wijze daaruit ideeën,  verhalen, lessen, suggesties en wijsheid gedistileerd; en die ook in een machtig, mooi, genietbaar, (en soms rauw en zwaar) groot verhaal gepresenteerd. Hij verdient een universeel ereteken, als dit zou bestaan, als “bevorderaar van de Mensheid en van de Medemenselijkheid”.

Zijn boek verdient het ieder geoefend lezer te bereiken, wereldwijd en door de generaties. Hier hebben we veelgelaagde grootsheid.

STALINGRAD

De roman Leven en Lot wordt voorafgegaan door “Stalingrad ” van dezelfde auteur, verhaal dat nog omvangrijker is, en ietwat zachter van toon, alvast in de eerste tientallen bladzijden. De socialistische idealen die in Rusland leefden toen Stalin nog aan de macht was, komen er uit de verf. Met teveel kritiek zou het boek de censuur niet gepasseerd zijn. Het werk is uit het Russisch naar het Engels vertaald door Robert en Elizabeth Chandler, na grondige tekstredactie en vanaf de meest originele, eerste manuscripten, dus voor de ingreep van de censoren.

Deze twee meesterlijke, wonder-goeie romans zijn een aanrader voor ieder die van literatuur houdt, voor ieder die in de krijgsgeschiedenis van de tweede wereldoorlog is geïnteresseerd, voor ieder die houdt van Rusland en het Russische volk… en voor ieder die buiten deze categoriën valt!