Als historicus gevormd in psychologie en ethiek, met vrij brede kennis van WO II, en met naar vrienden zeggen, heel wat mensenkennis en een mooie dosis wijsheid, die ik heb vergaard in diverse beroepen en tijdens vele jaren vrijwillige hulpverlening, was ik ogenschijnlijk goed voorbereid als lezer. Toch was de lectuur een opgave en een gave. Zoals de flap vermeldt: “Dit boek is diep, groots, wijds, en… verpletterend.”

Ik geraakte gefascineerd, verwonderd en bewogen bij het lezen. Krachtvoer voor de geest bleek het, dat ik geregeld een paar dagen opzij legde om de opgedane diepe inzichten te laten bezinken en te verwerken, een plaats te geven. Zo genoot ik vele maanden van de lectuur. Mijn ontzag voor de auteur en het verhaal steeg intussen. Ik houd van diepgang, in denken en voelen. Het klikte fantastisch.

Grossman is de man die geen blad voor de mond neemt, ook juist daar waar het gaat over de gróte dingen des levens. In het bijzonder juist over de kleinheid die ons, mensen, altijd kenmerkt. Ik moest mijn denken af en toe bijstellen, ook een aantal sinds lang gevestigde opvattingen. Deze Rus is overtuigend! Weinig denkfouten trof ik aan.

Ik was ook onder de indruk van het dramatische verhaal van de genese van dit werk. Hoe de buitengewoon uitgerijpte schrijver het genoegen zijn werk gepubliceerd te zien… door toedoen van het zeven jaar na de dood van de dictator nog erg wantrouwige Kremlin en door het lot werd ontzegd,  en hoe hij dan ook teleurgesteld stierf. Hoe het magnifieke werk intussen toch overal ter wereld met enthousiasme en ontzag wordt gelezen, ook in Rusland. Ik ben zeer blij met de verworven mensenkennis en de inzichten over het leven, maar ook over historische zaken als Stalingrad en de figuur van Jozef Stalin en WO II,  de uitroeiingskampen en het Nazisme. De personages zoals deeltjesfysicus en huisvader Strum, zus Zjenja, echtgenote en moeder Ljoedmila, generaal Novikov en Jeremenko, partijman en lid van de Comintern Krymov werden mij nabij en dierbaar naar het einde toe. Ik ben dankbaar voor het verworven grotere inzicht in zowel de vriendelijkheid en rijkdom, de menselijkheid als de onmenselijkheid, de endemische paranoia en wreedheid in de geest van Rusland en van vele van haar historische leiders.

Een parel is natuurlijk het concept en het levenreddende belang van “de kleine goedheid”, door de grote Joods-Franse filosoof Emmanuel Levinas opgepikt als “la petite bonté” en doorgegeven aan een wereldpubliek, en in mijn thuisland België enthousiast gepromoot door groten als Bijbelfilosoof Roger Burggraeve en de publieke psychiater, schrijver en denker Dirk De Wachter. In een notendop gaat het over het blijven betonen van mildheid en van hulp aan de concrete mens die voor je staat, ook al heb je hem/haar misschien heel wat te verwijten. Zelden koop ik een boek in die hoge prijsklasse, nog minder vaak las ik een boek waar elke pagina zijn prijs zodanig waard is.

Uit sympathie en respect heb ik een portret van Vasili Grossman aan onze foto-muur thuis tussen andere inspirerende foto’s opgehangen.

De man heeft als soldaat en oorlogsverslaggever, en ook als individu… op zijn Vlaams gezegd, “ongelofelijk veel en zware dingen meegemaakt”, en heeft op unieke wijze daaruit ideeën,  verhalen, lessen, suggesties en wijsheid gedistileerd en die ook in een machtig, mooi en genietbaar, (en soms rauw en zwaar) Verhaal gepresenteerd. Hij verdient naar mijn gevoel een universeel ereteken, als dit zou bestaan, als bevorderaar van de Mensheid en van de medemenselijkheid. Zijn boek verdient het iedereen met voldoende leesvermogen te bereiken, wereldwijd en door de generaties. Hier hebben we te maken met veelgelaagde grootsheid.

STALINGRAD

De roman Leven en Lot wordt voorafgegaan door “Stalingrad ” van dezelfde auteur, dat nog omvangrijker is, en ietwat zachter van toon, toch in de eerste tientallen bladzijden. De socialistische idealen die in Rusland leefden toen Stalin nog aan de macht was, komen er meer uit de verf. Vol van teveel kritiek zou het boek de censuur niet gepasseerd zijn. Het werk is uit het Russisch naar het Engels vertaald door Robert en Elizabeth Chandler, na grondige tekstredactie en vanaf de meest originele, eerste manuscripten, dus voor de ingreep van censoren. Deze twee meesterlijke, wondergoede romans zijn wat mij betreft een aanrader voor ieder die van literatuur houdt, voor ieder die in de Krijgsgeschiedenis over de tweede wereldoorlog is geïnteresseerd, voor ieder die houdt van Rusland en het Russische volk, en voor iedereen die buiten deze categoriën valt.