Volgende week trekt de internationale automobielfederatie Fia voor haar algemene vergadering naar de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe. Stel je even voor dat hier ‘naar de Russische hoofdstad Moskou’ of ‘naar de Israëlische hoofdstad Tel Aviv’ had gestaan, het kot zou te klein geweest zijn. Rusland wordt sinds de inval in Oekraïne door het Westen geboycot en het apartheidsregime van Israël valt sinds de bombardementen van vele burgerdoelwitten in Gaza her en der uit de gratie. Maar niemand ligt blijkbaar van de mensenrechtenschendingen van Azerbeidzjan wakker, of liever: bijna niemand weet ervan – of wil ervan weten. Onder de Kaspische Zee liggen immers grote bodemrijkdommen verborgen en velen – zoals de Europese Unie en ook Israël – hebben daar veel voor over.

Azerbeidzjan is al langer Israëls grootste energieleverancier. Vooral via de pijplijn van Bakoe over de Georgische hoofdstad Tbilisi naar de havens bij het Turkse Ceyhan wordt gas aan Tel Aviv geleverd, samen goed voor zowat 300 miljoen dollar per jaar. Azerbeidzjan mag dan sjiitisch zijn, omdat er een gelijknamige provincie in Iran ligt, is Bakoe een aartsvijand van Teheran. En “de vijanden van onze vijanden zijn onze vrienden”, klinkt het in Israël. (De drones waarmee Azerbeidzjan in 2020 Artsakh op de knieën kreeg, waren trouwens grotendeels van Israëlische makelij.) Sinds het Russische olie en gas boycot, zoekt de Europese Commissie ook toenadering tot Azerbeidzjan. Commissievoorzitster Ursula von der Leyen trok op 18 juli 2022 niet toevallig naar Bakoe.

Betrouwbare partner

Von der Leyen noemde de Azerbeidzjaanse dictator Ilham Aliyev daar een “betrouwbare partner”. Waar het haar om te doen was, was de aankondiging van een verdubbeling van de gasleveringen vanuit Bakoe. Nu levert Azerbeidzjan ruim 8 miljard kubieke meter gas aan Europa, tegen 2027 spreekt het gemeenschappelijke Azerbeidzjaans-Europese akkoord van 20 miljard kubieke meter. Franse experts van Petrostrategies brengen al langer bewijzen aan dat Bakoe dat groeitempo niet aankan en dat het ook Russisch gas met Azerbeidzjaans etiketje aan Europa levert. In ruil voor zo’n handigheidje om de Westerse gasboycot te omzeilen, is Vladimir Poetin graag bereid een oogje dicht te knijpen voor wat collega-dictator Aliyev in Nagorno-Karabach en Armenië uitspookt.

Omdat de Azerbeidzjaanse president Aliyev besefte dat hoe hypocriet de internationale gemeenschap is, aarzelde hij in september 2020 niet de enclave Artsakh in Nagorno-Karabach binnen te vallen. Die enclave werd pas een eeuw geleden door Jozef Stalin aan Azerbeidzjan toegewezen, maar stond onder de Sovjets altijd onder autonoom Armeens bestuur. In november 2020 bemiddelde Poetin een wapenstilstand en stelde zich daar met Russische vredestroepen garant voor, maar sinds zijn inval in Oekraïne is dat niet langer zijn prioriteit. Poetin deed dan ook niets toen Azerbeidzjan 9 maanden lang de enige toegang tot de enclave, de Laçin-corridor, blokkeerde en bindende verordeningen van het internationaal hof in Den Haag ter zake straal negeerde.

In september jongstleden werd Nagorno-Karabach brutaal door de Azeri’s onder de voet gelopen. Meer dan honderdduizend etnische Armeniërs verlieten hals-over-kop hun thuisland. Het lijdt geen enkele twijfel dat alle Armeense erfgoed er straks ook verdwenen is. In Sjoesji, het ‘Jeruzalem van de Kaukasus’ dat Bakoe in november 2020 veroverde, is de Armeense toren van de kathedraal al vervangen door een oriëntaalse toren. Voor ouderlingen die niet snel genoeg vluchtten toen hun dorpen veroverd werden, toonden de Azeri’s weinig geduld. “Omdat zij niet goed horen” werd hen de oren afgesneden voor zij op konvooi werden gezet. Deze en andere mensenrechtenschendingen werden door de ombudsdienst van Artsakh systematisch gedocumenteerd, maar niemand maalt erom.

Boycot

In september 2022 besliste de UEFA dat Rusland niet deelneemt aan het Europees kampioenschap voetbal in Duitsland in 2024. Tevoren waren de Russische voetballers ook geweerd van het Wereldkampioenschap in Qatar, omwille van de inval in Oekraïne. Maar zondag 19 november 2023 speelden de Rode Duivels een mooie wedstrijd tegen Azerbeidzjan, terwijl niemand vragen stelde bij dit land. België won met verdiende forfaitcijfers. De enige winnaar bij dit slag manifestaties is evenwel Azerbeidzjan. Het regime van Ilham Aliyev heeft veel geld veil voor public relations, en het kortzichtige Westen – Europees commissievoorzitster Ursula von der Leyen en raadvoorzitter Charles Michel op kop – doen graag mee, in ruil voor olie en gas. Azerbeidzjan-Mensenrechten 5-0.

De Azerbeidzjaanse voetballers spelen haast allemaal in eigen land, bij pakweg Araz-Naxçivan of Qarabağ. Naxçivan is de Azeri-naam van de exclave Nachitsjevan – ingeklemd tussen Armenië, Iran en Turkije –, de geboortestreek van Hedyer Aliyev die in juni 1993 in Bakoe de macht greep. Sindsdien werden alle sporen van de vroegere Armeense inwoners in Nachitsjevan gewist: khachkars – Armeense kruisstenen – kerken en kloosters, zelfs begraafplaatsen zijn verdwenen, zo leren satellietbeelden van de Cornell University. Ook voetbalclub Qarabağ heeft alles met anti-Armeense ressentiment te maken: opgericht in Ağdam, een stad die de Armeniërs tijdens de eerste oorlog om Nagorno-Karabach tot spookstad herleidden, speelt Qarabağ in het nationale stadion van Bakoe.

Alle Azerbeidzjanen krijgen anti-Armeense haat er op school ingelepeld: “de enige goede Armeniër is een dode Armeniër”. Een commandant – Ramil Safarov – die tijdens een NAVO-taalcursus in Boedapest in 2004 een Armeense collega onthoofdde en daar levenslang voor kreeg, werd dankzij een Den Haag-verdrag aan Bakoe overgeleverd om daar zijn straf uit te zitten, maar kreeg er in 2012 een triomfantelijk ontvangst, bevordering, achterstallige soldij voor zijn acht jaar gevangenis in Boedapest en een heldenstatus. De enkele Azeri’s die het tijdens het Eurosongfestival 2009 waagden voor de Armeense inzending te stemmen, werden door de staatsveiligheid in Bakoe gearresteerd. Maar Bakoe blijft internationale manifestaties binnenrijven, en niemand protesteert.

Benoit Lannoo is specialist oosterse christenen en bijna klaar met een documentaire bij de honderdduizend Armeniërs die in september jongstleden voor de Azerbeidzjaanse troepen in Nagorno-Karabach wegvluchtten.