“Mijn leven als held is niets speciaals,” schreef Gabriel García Márquez in “Verhaal van een Schipbreukeling”, zijn beroemde relaas van een matroos die tien dagen lang in de Caribische Zee heeft gedreven na een ongeval veroorzaakt door de nalatigheid van de Colombiaanse Marine.

Het verhaal was gebaseerd op een ware gebeurtenis dat werd ontkend door de militaire autoriteiten, die een niet-bestaande storm de schuld gaven voor de ramp. Het veroorzaakte een groot schandaal toen het werd gepubliceerd als feuilleton in de Colombiaanse krant El Espectador in 1955 – de Nobelprijswinnende auteur werd gedwongen tot ballingschap.

40 dagen in de Colombiaanse jungle

Bijna 70 jaar later, kan de 13-jarige Lesly, de oudste van vier broers en zussen van de inheemse Muinane gemeenschap makkelijk beweren dat haar leven als heldin “niets speciaals” is. Ze overleefden 40 dagen in de Colombiaanse jungle nadat hun vliegtuig was neergestort.

Het verhaal van Lesly is gewoon een ander verhaal van buitengewone veerkracht. Het is verbonden aan de geschiedenis van meer dan 500 jaar van inheemse overleving in de Amazone

Het verhaal van Lesly is gewoon een ander verhaal van buitengewone veerkracht. Het is verbonden aan de geschiedenis van meer dan 500 jaar van inheemse overleving in de Amazone. In een gewelddadig en genadeloze omgeving waar de eerste slachtoffers meestal de kinderen zijn.

Het overleven van de kinderen heeft alle ingrediënten om een succesvolle Netflix reeks te worden. Maar het heeft ook donkere onderkantjes en illustreert de grimmige sociaal-politieke realiteit van Colombia. Een land door geweld overspoeld dat  overminderd doorgaat ondanks de inspanningen van opeenvolgende regeringen, het middenveld en internationale samenwerking.

In hun lange zoektocht naar overlevenden van de crash, die zoals men wist, zich ergens tussen de departmenten Guaviare en Caquetá in het Amazone gebied bevonden, kwam het Colombiaanse leger tot op tien meter van de vier kinderen. Maar de kinderen verstopten zich blijkbaar elke keer ze helikopters en de stemmen van de militairen hoorden. Ze waren bang van hen.

Op 1 mei, vertrokken Lesly Mucutuy en haar broers en zus – Soleiny (negen), Tien Noriel (vier), en de 11-maanden oude Cristin – in een éénmotorig vliegtuig met hun moeder, Magdalena Mucutuy, en inheemse leider Hermán Mendoza Hernández, een familievriend.

Magdalena, Hermán en de piloot stierven toen het vliegtuig, een oude Amerikaanse Cessna hergebruikt voor de precaire vluchten die gemeenschappen in de Amazone verbinden, crashte. De familie was op weg om Manuel Ranoque, Magdalena’s man en de biologische vader van de twee jongste kinderen, te ontmoeten.

Ranoque, die gouverneur was van zijn inheemse gemeenschap in Puerto Sábalo, in Caquetá, beweert dat dreigementen van het Carolina Ramírez Front, een dissidentenfactie ontstaan uit de vroegere guerrilla groepering FARC, hem hadden gedwongen om zijn positie als sociale leider, zijn gemeenschap en zelfs zijn familie te verlaten, op een nacht eerder dit jaar.

Hij zegt dat na bijna een maand op de vlucht, hij een manier vond om te communiceren met zijn vrouw om haar te zeggen dat ze elkaar opnieuw zouden ontmoeten in San José del Guaviare, in de Colombiaanse Amazone, van waaruit ze naar Villavicencio zouden gaan, in de oostelijke vlakten, of naar Bogotá, de hoofdstad, om een nieuw leven te beginnen.

Ranoque zei dat hij dacht dat hij ontsnapt was aan de vermeende bedreigingen, maar de media aandacht voor de verdwijning en daaropvolgende ontdekking van zijn kinderen zette zijn leven weer op het spel.

“Het Carolina Ramirez Front wil me vermoorden,” zei hij in een interview. “Ik wordt bedreigd en ben een doelwit voor hen.” In een ander interview, opgepikt door de New York Times, verklaart Ranoque: “Ik was zeer angstig dat [het Front] kinderen zou recruteren,” eraan toevoegend dat ze geen respect hebben – ze zijn in staat om een kind zo jong als twee jaar  oud te rekruteren.”

Maar dan verspreidde de groep een mededeling die zulke dreigementen en het rekruteren van kinderen ontkende, en vroeg Ranoque om zijn beweringen in te trekken om zo “deze poging tot een vredesproces, dat we al zijn begonnen met de nationale regering, niet te schaden”. De grootvader langs moeders kant van de kinderen vroeg hetzelfde van Ranoque.

De Mucutuy broers en zussen verkozen zich te verbergen in de jungle boven te worden gevonden door de autoriteiten.

De familie van de moeder sprak ook Ranoque‘s versie tegen en heeft sindsdien voogdijschap over de kinderen geëist van het Colombiaanse Instituut van Familie Welzijn. Zij spraken over aanklachten van seksueel misbruik en gendergeweld. Ranoque werd verplicht te bekennen dat hij Magdalena had aangerand, zowel verbaal als fysiek, hoewel, hij beweerde, “niet zo veel fysiek, omdat we meer verbale argumenten hadden.”

De situatie is verwarrend, en de media blootstelling doet vragen rijzen die het oorspronkelijke heldenverhaal vertekenen en de vele dimensies van de Colombiaanse complexe realiteit belichten.

Afwezigheid van de staat

Colombia is een land dat in twee is gedeeld: een Colombia waar de staat regeert en een Colombia waar het dat niet doet. In het laatstgenoemde, creëerde de afwezigheid van de staat machtsvacuüms die werden bezet door grootgrondbezitters of illegale groeperingen.

Colombia is een land dat in twee is gedeeld: een Colombia waar de staat regeert en een Colombia waar het dat niet doet

Waaronder  bewapende guerrillas zoals de FARC (de Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia, de grootste bewapende groep van het land) en de ELN (het Nationale Bevrijdingsleger), naast privaatbewapende militiegroepen gerekruteerd door landeigenaars, en georganiseerde criminele bendes die meestal gelinkt worden aan drugshandel.

Tijdens vele decennia van gewapend conflict, dat begon in 1964, had de FARC de controle over 22% van het nationale gebied – voor het merendeel de armste gebieden van het land, die meestal landelijk zijn en vlakbij de grenzen liggen. Deze gebieden, waar ook de voornaamste Colombiaanse inheemse etnische groepen wonen, zijn afgezonderd, met gebrekkige communicatie en hoge graad van informele, laag-betaalde arbeid. Zij werden gekoloniseerd door illegale economieën, zoals cocateelt of mijnbouw, wat informeel werk aanbood aan families op het platteland.

De vredesovereenkomst van de Colombiaanse regering met de FARC, ondertekend in 2016, trachtte het conflict op te lossen, maar met weinig succes vanwege politiek getwist. De overeenkomst was initieel verworpen in een referendum, dan herzien, maar in diskrediet gebracht door een gebrek aan interesse van de regering van de vorige president Iván Duque om het te implementeren.

Moorden op sociale leiders en milieuactivisten, velen van hen inheems, stijgen sedert de ondertekening van het Vredesakkoord in 2016.

Vandaag, blijven veel gebieden van het land buiten de controle van de staat. Ook al trok de FARC zich terug uit deze gebieden na de vredesovereenkomst, werden de geplande verzachtende maatregelen van de regering – zoals landsverdeling, landbouwsontwikkeling en een alternatief voor illegale gewassen – niet gerealiseerd. In de plaats daarvan grepen verschillende illegale bewapende groepen – sommigen naar verluidt revolutionair, anderen crimineel – de macht en leggen hun wet met geweld op als de facto autoriteiten.

Verstoppen is overleven

De inheemse gemeenschappen van de Colombiaanse Amazone maken deel uit van de groepen die het meest hebben geleden van meer dan vijf decennia gewapend conflict en van de gevolgen van de plotse terugtrekking van de FARC uit de regio en de opeenvolgemde instroom van andere bewapende groepen.

Moordaanslagen op sociale leiders en milieuactivisten, veel van hen inheems, stijgen sinds 2016. In 2021, werd elke vier dagen een lid van de inheemse gemeenschappen vermoord en Colombia had het hoogste aantal moorden op milieuactivisten van de wereld, na Mexico.

“Staatsautoriteiten verantwoordelijk voor de teruggave van land geven het regelmatig aan grootgrondbezitters en niet aan inheemse groepen,” verklaart Monika Lauer Perez, een Latijns-Amerika experte voor een Duitse hulporganisatie, in een interview met de Duitse publieke omroep DW in 2017. “Je kan zeggen dat de ongelijkheid voortduurt, alleen zonder wapens.”

Er is weinig veranderd de laatste vijf jaar, ook al vertegenwoordigt de verkiezing vorig jaar van de linkse Gustavo Petro, een belofte van “totale vrede”

“Er is weinig veranderd de laatste vijf jaar, ook al vertegenwoordigt de verkiezing vorig jaar van de linkse Gustavo Petro, een belofte van ‘totale vrede.  Het is een nieuwe, zij het riskante, poging om een einde van het geweld te onderhandelen met de betrokken groeperingen.

Gusatvo Petro die geconfronteerd werd met recente schandalen heeft nood heeft aan positieve berichtgeving. Hij vierde de ontdekking van de vier kinderen uit de jungle en kondigde nadien een zes-maanden lang staakt-het-vuren aan met de ELN, de voornaamste actieve guerrilla groep van het land.

 Tegen deze achtergrond van geweld – en de aanklacht van huiselijk geweld waar de vermiste kinderen thuis getuigen van zouden zijn, wat helaas veel voorkomt in inheemse gemeenschappen. – is het niet verrassend dat zij zich liever verstopten en overleven van cassava bloem en fruit dan zich over te geven aan onbekende mannen in uniform die hen wilden vermoorden of rekruteren.

In zekere zin, deden zij wat veel van hun voorouders eeuwenlang deden wanneer hun gebieden werden gekoloniseerd en hun dorpen vernietigd: zich verzetten en verschuilen in het woud. Ten slotte, is het woud hun natuurlijke leefwereld. Zij maken deel uit van het ecosysteem en weten hoe ervan te overleven.

De “Kroniek van Vier Kinderen Verloren in de Jungle” zou iets kunnen zijn dat de grote García Márquez kon geschreven hebben, een wonderlijk verhaal van inheemse overleving gewikkeld in het tragische magisch-realisme dat de gewelddadige geschiedenis van het land doordringt.

Dit artikel is vertaald uit het Engels door Katrien Cokeley. Origineel artikel is verschenen in opendemocracy.net.