Tekorten voor diabetes door vermageringshype

Ozempic is verkrijgbaar in ons land sinds mei 2019. Het is een medicijn voor de behandeling van diabetes type 2 en wordt aangeraden door de medische richtlijnen als mogelijke optie wanneer behandeling met eerste keus metformine alleen niet voldoende helpt. Ze verlagen de suiker en ze verlagen de kans op een hartinfarct of CVA. Huisartsen en specialisten waren snel enthousiast, het medicijn ging vlot over de toonbank. Vooral omdat snel duidelijk werd dat patiënten met Ozempic ook gewicht verloren.

Toen kwam de zomer van 2022. De eerste telefoontjes van apothekers zonder voorraad kwamen binnen. Sinds 4 juli 2022 is Ozempic in ons land officieel ‘tijdelijk onbeschikbaar’. Ondertussen zijn we een jaar verder en de problemen houden nog altijd aan. Apothekers, huisartsen en patiënten: allen moeten ze voortdurend schipperen met extra voorschriftjes, reservevoorraden, switchen naar andere medicatie, bestellingen in het buitenland… De impact is enorm.

Ozempic is niet het enige geneesmiddel dat al maanden tekort is. Deze winter ging het om 413 verschillende medicijnen die “tijdelijk onbeschikbaar” zijn of waarvan “de commercialisatie tijdelijk is onderbroken.” Vaak gaat het om medicijnen waarvan het patent verlopen is waardoor farmabedrijven beslissen om te besparen op de productie om hun winsten zo hoog mogelijk te houden.[1]

Maar Ozempic is anders, want het is nog nieuw. Hoe kan het dat een grote multinational als Novo Nordisk nu al meer dan een jaar de toelevering niet in orde krijgt? Het bedrijf wijst met een beschuldigende vinger naar de artsen die het voorschrijven voor patiënten zonder diabetes om te kunnen afvallen. Maar wie de soap over de tekorten het voorbije jaar volgde, weet dat er meer aan de hand is dan enkel dat.

Het gaat om een wereldwijd probleem. Bijna alle landen van Europa worstelen met een tekort aan Ozempic. Het tekort ontstond toen Novo Nordisk zelf besliste om de promo voor hun medicijn als vermageringsmiddel op te drijven. Eind 2021 bracht Novo Nordisk Wegovy op de markt. Maar Wegovy is exact hetzelfde medicijn als Ozempic. De actieve stof is in beide spuiten semaglutide. Het verschil is dat Ozempic geregistreerd staat als medicijn voor diabetes en Wegovy als… medicijn om te vermageren.

Promo door celebrities

Novo Nordisk deed er de voorbije anderhalf jaar alles aan om de Amerikaanse markt te veroveren met hun vermageringsspuit. En dat bracht de productie van semaglutide wereldwijd in de problemen. Hoe hard die promo gaat, kun je vooral zien op sociale media. Waar farmabedrijven vroeger vooral inzetten op tv-reclame, voor een stuk aan banden gelegd door wetgeving, kunnen ze nu volop gebruik maken van de nieuwe platformen om hun doelpubliek te bereiken.

Celebrity’s prijzen het medicijn aan, en de booschap gaat viraal. Kim Kardashian was er lyrisch over op TikTok, Elon Musk raadde het aan op Twitter. De meeste krantenartikels brengen de problematiek van het Ozempic tekort als een gevecht tussen de patiënten met diabetes en die met obesitas. Maar de hoofdverantwoordelijkheid ligt net duidelijk bij het bedrijf zelf. Zij zijn degenen die hun productie voor België blijven beperken tot het gebruik voor diabetes, terwijl ze in de VS en online wel massaal inzetten op promopraatjes rond vermageren.

Feiten vs fabels

Na de Amerikaanse markt volgt nu de Europese markt. De productieproblemen houden Novo Nordisk duidelijk niet tegen om de lancering van Wegovy in Europa verder te zetten. Eind juni maakte CEO Lars Fruergaard Jorgensen bekend dat zijn bedrijf tegen het eind van deze maand start met de verkoop van Wegovy in Duitsland. Duitsland is daarmee het derde land in Europa waar Wegovy gekocht kan worden, na Noorwegen en Denemarken.[2]

Moeten we dan niet eerst beter weten of dit medicijn echt werkt of niet? Ook daar zorgen de praktijken van Novo Nordisk ervoor dat het voor artsen en patiënten, en overheden, niet makkelijk is om de juiste beslissingen te nemen. Achter de schermen gebeurt er een serieuze beïnvloeding.

Zo bleek uit een studie van de Britse krant The Observer dat Novo Nordisk in het VK maar liefst 21,7 miljoen pond heeft uitgegeven aan gezondheidsorganisaties en specialisten om hun behandeling te promoten.^[3] Zo loofde een invloedrijke expert, professor Nick Finer, het medicijn overal in de pers als een ‘game changer’, zonder te vermelden dat hij tot juli vorig zelf op de loonlijst van de firma stond. In de VS dan weer raakte bekend dat het bedrijf in 2022 maar liefst 475.000 etentjes betaalde voor artsen om hun producten te promoten.^[4]

Wat weten we dan wel met zekerheid? De eerste studies met semaglutide tonen inderdaad een sterk gewichtsverlies. Gemiddeld 15,3 kg na 68 weken. Wie hier meer over wil weten, kan terecht op de website van Test-Aankoop, waar een zeer duidelijke en correcte samenvatting staat van de wetenschappelijke stand van zaken.[5] Een belangrijke kanttekening is wel dat er nog niets geweten is over het uiteindelijke resultaat voor onze gezondheid. Leidt dat gewichtsverlies tot effectief minder medische aandoeningen bij die patiënten? Daar zijn (nog) geen gegevens over. Bovendien is het belangrijk om te weten dat patiënten die de behandeling stoppen, vrijwel alle verloren kilo’s terug aankomen. Een levenslange afhankelijkheid van inspuitingen dus.

Eli Lilly, de Amerikaanse concurrent van Novo Nordisk, maakte trouwens misbruik van dat laatste. Zij gingen vorig jaar nog een stapje verder dan de Denen. In mei 2022, een half jaar na Wegovy, brachten ze hun vermageringsspuit Mounjaro op de markt. De actieve stof in Mounjaro is tirzepatide, het broertje van semaglutide zeg maar.

De Amerikaanse multinational lanceerde een promocampagne via TikTok, waarmee je het middel kon kopen voor slechts 25 dollar per maand. Maar in november, zes maanden later, trok het bedrijf opeens de stekker uit de promotie en verhoogde ze de prijs tot 1.000 dollar per maand. Betalen dus, of opnieuw verdikken.[6]

Winsten gaan omhoog, maar onze samenleving wordt niet gezonder

Het dagelijks bombardement aan ongezonde reclamespots, de enorme keuze aan ongezonde en verslavende producten in de supermarkt, de bijhorende promoties en kortingen… Het duwt mensen in de ongezonde richting. Het groeiend aantal Belgen met obesitas is het gevolg van wat men wel eens de “obesogene omgeving” noemt. Medicatie alleen is niet de oplossing voor deze epidemie. Terwijl de druk op onze sociale zekerheid voor de terugbetaling van Ozempic, Wegovy en Mounjaro zal toenemen, blijft de financiering voor preventie in ons land onvoldoende. En ook de voedingsindustrie kan haar ding blijven doen.

We staan voor een belangrijke maatschappelijke keuze. Want de farmaceutische sector ziet deze nieuwe generatie obesitasmedicatie als een afzetmarkt die hen miljarden moet opleveren. Analisten van Morgan Stanley voorspelden vorig jaar dat de totale omzet uit obesitasmedicatie de komende jaren kan vertwintigvoudigen, tot 54 miljard dollar.^[7]

De winsten gaan nu al door het dak. De aandelen van Novo Nordisk en Eli Lilly zijn elk meer dan verdubbeld in de afgelopen drie jaar. Het Deense bedrijf is het op één na meest vermogende bedrijf van Europa met zo’n 7,5 miljard euro winst in 2022. Het bedrijf moet enkel het conglomeraat van luxeproducten Louis Vuitton Moët Hennessy laten voorgaan.^[8]

We moeten het debat trouwens ook over de prijzen voeren. Uit een recente publicatie van Britse economen weten we namelijk dat de prijzen van obesitasmedicatie sterk verschillen per land, en meestal veel hoger zijn dan dan de productiekost, van 2 tot 20 keer zo hoog.^[9] Ook in België is dat het geval: Ozempic kost tussen 100 en 265 euro per maand afhankelijk of het gebruikt wordt voor type 2 diabetes of (off-label) gewichtsverlies,^[10] terwijl de spuit maar 32 euro kost om te maken.

De prijs kan dus lager terwijl het toch nog winstgevend blijft om te produceren. Maar momenteel komt het productietekort de firma mooi uit om net de andere stem te laten horen. In de VS en het Midden-Oosten (prijzen niet in grafiek) wordt veel meer betaald voor het medicijn dan bij ons. “Farmaceutische bedrijven maken ook hun rekening. Het is logisch dat ze de meest lucratieve markten eerst bedienen.” zei Bart Van der Schueren, obesitasspecialist aan de UZ Leuven, onlangs hierover.^[11]

Figuur 2 (F) uit Obesity artikel met Belgische prijs toegevoegd

Tijd voor een publiek alternatief tegenover Big Pharma

Het verhaal van Ozempic is exemplarisch voor alles wat misloopt in de farmawereld. Het ontbreekt ons aan correcte uitleg voor patiënten. Het ontbreekt ons aan onafhankelijke informatie voor artsen en overheden. Het ontbreekt ons aan financiële middelen voor een preventieve gezondheidszorg. Het ontbreekt ons aan een stabiele productie en toelevering van noodzakelijke medicijnen. En het ontbreekt ons aan eerlijke prijzen voor diezelfde medicatie.

We kunnen dit alleen oplossen door een publiek alternatief op te zetten tegenover de winsthonger van Big Pharma. Wij stellen een Europees Salk Instituut voor, genoemd naar de uitvinder van het poliovaccin Jonas Salk, om de ontwikkeling en productie van geneesmiddelen onder publieke controle te brengen. Om te beginnen kan zo’n Europees geneesmiddeleninstituut zorgen voor publieke financiering van onderzoek en ontwikkeling.

Nu zijn wetenschappers en onderzoekers afhankelijk van investeringen door grote farmabedrijven en hun privé-aandeelhouders. Voor hen telt alleen de winst. Meer onderzoeken naar preventie leveren voor hen niet genoeg winst op. Dan zijn deze vermageringsspuiten waar je niet vanaf geraakt veel interessanter.

Wist je trouwens dat de ontdekkers van semaglutide helemaal niet de bedoeling hadden om rijk te worden? “Medisch onderzoek is er voor de mensen, niet om winst mee te maken.” zei Jens Juul Holst, uitvinder en professor biomedische wetenschappen aan de universiteit van Kopenhagen. “We dachten niet aan patenten of er geld mee te verdienen. We waren geïnteresseerd in het delen van kennis, een ziekte te behandelen en de mensheid vooruit te laten gaan.”^[12]

Zo’n Europees Salk Instituut zonder patenten op het eind van de rit is bovendien de beste manier om de productie en toelevering van geneesmiddelen duurzamer te maken. Nu maakt het intellectuele eigendom van Novo Nordisk het onmogelijk voor anderen om ook semaglutide te produceren. We kunnen niet anders dan wachten tot de Deense multinational opnieuw voldoende produceert en wil leveren aan ons land. Met een Europees Salk Instituut kunnen we productie op verschillende sites mogelijk maken en kunnen we ook investeren in eigen publieke productiesites, zoals die nu bijvoorbeeld al bestaan in Brazilië en Zweden.^[13]

Tim Joye, huisarts bij Geneeskunde voor het Volk en PVDA-expert rond medicatie

[1] Voorraadtekort geneesmiddelen: zo lossen we het op | De Morgen

[2] Europe faces long wait for weight-loss drugs as governments eye costs | Reuters

^[3] Revealed: experts who praised new ‘skinny jab’ received payments from drug maker | Pharmaceuticals industry | The Guardian

^[4] Ozempic’s maker bought prescribers over 450,000 meals last year (statnews.com)

[5] Ozempic: alles wat je moet weten over semaglutide om te vermageren (test-aankoop.be)

[6] “Dit kan het meest verkochte medicijn ter wereld worden.” Opvolger van Ozempic komt eraan: wat weten we al over ‘Mounjaro’? | Exclusief voor abonnees | hln.be

^[7] Jackpot voor de farmareuzen? De obesitaspil komt razendsnel dichterbij | De Standaard

^[8] Onze reporter test zelf of je snel aan Ozempic kan geraken zonder voorschrift: “Ik vul in: ik wil wat buikvet verliezen” | Het Nieuwsblad

^[9] Estimated minimum prices and lowest available national prices for antiobesity medications: Improving affordability and access to treatment – Levi – 2023 – Obesity – Wiley Online Library

^[10] Berekening prijs voor België o.b.v. Obesity artikel: 10,25 mg semaglutide per 30 dagen om overgewicht te behandelen; 103,32 euro voor 4 dosissen Ozempic ongeacht concentratie (bcfi.be); 103,32 euro / 4 dosissen van 1 mg * 10,25 mg = 264,76 euro per 30 dagen

^[11] https://www.standaard.be/cnt/dmf20230115_97742197

^[12] https://www.wired.com/story/obesity-drugs-researcher-interview-ozempic-wegovy/

^[13] Meer Europese productie van medicijnen kan ook via publieke weg | De Tijd