BRICS, een acroniem voor Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika, is nog een jonge samenwerking van deze grote landen. De eerste formele BRIC-top, toen nog zonder Zuid-Afrika, begon in 2009 in het Russische Jekaterinburg. Namen deel aan die top: de Braziliaanse president toen Luiz Inacio da Silva, de Russische president Dmitry Medvedev, de Indiase premier Manmohan Singh en Hu Jintao, president van China.

BRIC werd BRICS toen in 2010 Zuid-Afrika als vijfde lid aanvaard werd. Het groeide uit tot de belangrijkste politiek-economische rivaal van de G-7, het blok van hoogontwikkelde kapitalistische landen (VS, Canada, Japan, Italië, Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk). BRICS heeft concurrerende initiatieven genomen tegenover de technocratische structuren van de VS en het Westen (IMF, Wereldbank…). Zo richtte de BRICS een eigen ontwikkelingsbank op, een eigen betalingssysteem, een instituut voor gezamenlijke statistische publicaties en een fonds voor reserve-munteenheden.

Sancties, economische oorlog

Sinds 2009 pleiten de BRICS-landen voor een de-dollarisatie van de wereldhandel. De dominantie van de Amerikaanse dollar beëindigen is een van hun prioritaire doelstellingen. Vooral China en Rusland spelen hierin een voortrekkersrol rol, wat uiteraard op vijandigheid van Washington en zijn Europese vazallen kan rekenen.

De kern van het conflict tussen Washington-Londen-Brussel en Moskou-Peking is economisch-financieel en gaat ook over de rol van de staat. Moskou en Peking aanvaarden ook niet dat Washington, Londen en Brussel de westerse dominantie willen voortzetten in een unipolaire wereld, waarin de dollar als wereldwijde handelsmunt vandaag gebruikt wordt als sanctiewapen.

Denk aan de sancties waarvan Cuba, Noord-Korea, Syrië, al zestig jaar lang het slachtoffer zijn. Eind vorige, begin deze eeuw, werd een tandje bij gestoken met economische oorlogsvoering tegen “onwillige” landen zoals Iran, Libië, Irak, Venezuela, Wit-Rusland en recent Rusland en China.

Het gemak waarmee de Amerikanen de dollar als sanctieknuppel gebruiken stuit op steeds meer tegenstand van de BRICS-landen. Rusland, India en China hebben politiek, militair en economisch het nodige gewicht om daartegen in verzet te gaan. Maar ook middelgrote landen sluiten zich erbij aan, zoals Brazilië, Argentinië, Iran … Is dit het einde van de gouden eeuw van de dollar?

Het gemak waarmee de Amerikanen de dollar als sanctieknuppel gebruiken stuit op steeds meer tegenstand van de BRICS-landen

Agathe Demarais, de directeur van het Britse Economist Intelligence Unit (EUI), de studiedienst van het prestigieuze tijdschrift The Economist schreef over de VS-sancties het boek Backfire. Sancties zijn al lang het favoriete wapen van de VS, zegt ze. De reactie van de regering-Biden op de speciale operatie van Rusland in Oekraïne is veelzeggend: ze legde onmiddellijk economische strafmaatregelen op aan Moskou en riep wereldwijd alle landen op hetzelfde te doen.

Sancties zijn bij de Amerikanen populair: ze vullende de ruimte tussen lege diplomatieke verklaringen en moorddadige militaire interventies. Volgens Agathe Demarais zou de gouden eeuw van de Amerikaanse sancties vlug kunnen eindigen. Wat ons inziens nogal optimistisch is.

Naar soevereiniteit met nationale valuta’s

Agathe Demarais noemt drie jaartallen die de drang naar de-dollarisering sterk hebben aangescherpt. Het eerste is 2012, toen de VS Iran loskoppelden van het Swift-systeem, dat wereldwijd alle internationale betalingen afhandelt onder controle van de Amerikanen. Rivalen vroegen zich meteen af of zij, na Iran, de volgende zouden worden. In 2014 straften de westerse landen Rusland na de toetreding van de Krim tot Rusland, wat Moskou ertoe aanzette om van economische autonomie zijn prioriteit te maken. En in 2017 ontketende Washington een handelsoorlog tegen Peking, die de hightechsector snel trof.

Door de export van hun kennis op het gebied van halfgeleiders naar China te beperken lieten de Verenigde Staten alle tegenstanders weten dat hun toegang tot sleutelsectoren van de VS-technologie beperkt is.

Dat alles droeg ertoe bij dat er georganiseerd verzet kwam van de BRICS-landen en dat ook steeds meer andere landen overeenkomsten sluiten voor nationale valutawissels.

Demarais geeft aan dat China volop het gebruik van andere valuta is gaan stimuleren om de Amerikaanse dollar bij betalingen te omzeilen. Het tekende al met meer dan 60 landen overeenkomsten, goed voor 500 miljard US-dollar, waaronder Argentinië, Pakistan, Rusland, Zuid-Korea, Zuid-Afrika, Turkije en de Verenigde Arabische Emiraten. In 2020 betaalde China voor het eerst meer dan de helft van zijn handel met Rusland in andere valuta dan de Amerikaanse dollar.

Steeds meer andere landen sluiten overeenkomsten voor nationale valutawissels

Rusland en China ontwikkelden betaalkanalen met de yuan en de roebel. Andere landen volgden het voorbeeld, waaronder India. Toen dit land in 2019 het Russische S-400-luchtafweersysteem kocht, dreigden de Amerikanen met sancties. Maar New Delhi en Moskou hebben wapenhandelsovereenkomsten in eigen valuta’s uit de Sovjettijd nieuw leven ingeblazen. India betaalde Russische raketten in roepies en roebels.

Swift geswitcht

Een andere manier om zich te wapenen tegens Westerse sancties is de ontwikkeling van een eigen betalingssysteem, los van Swift. Swift is een onder Amerikaanse controle werkend systeem (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) met hoofdzetel in België (Terhulpen). Het levert diensten aan 11.000 financiële instellingen uit 200 landen.

Het systeem is het grootste in de wereld. De totale loskoppeling werd maar één keer gebruikt: tegen Iran. Tegen Rusland werden sterk beperkende maatregelen genomen. Om de dreiging van Swift te vermijden besloten China en Rusland een eigen betalingssysteem op poten te zetten.

Het Russische alternatief voor Swift is SPFS (System for Transfer of Financial Messages). Het Chinese alternatief is bekend als CBIPS of het Cross-Border Interbank Payment System. Ze kunnen nog niet concurreren met Swift, maar het feit dat ze bestaan is een overwinning voor Moskou en Peking. Volgens Agathe Demarais is het toch al belangrijk voor China en Rusland: zowat 1.300 banken en meer dan 100 landen maken ervan gebruik.

Een derde instrument om de Amerikaanse sancties te counteren is het gebruik van digitale valuta. China loopt hierin voorop. Bijna 300 miljoen Chinezen gebruiken de digitale yuan. Deze digitale valuta zijn niet geprivatiseerd maar worden uitgegeven door de Centrale Bank van China en worden opgeslagen in de smartphones van Chinese burgers.  Deze digitale yuan beschermt China tegen sancties.

Goudkoorts

Aan wat Agathe Demarais schrijft kan worden aan toegevoegd dat ook de goudvoorraad van de landen belangrijk is. En vooral de plaats waar het goud wordt bewaard. Rusland bijvoorbeeld bleek bijna immuun voor de economische oorlog van het Westen. Het had op die sanctie geanticipeerd door dollars en Amerikaanse staatsobligaties af te stoten en de vrijgekomen kapitalen te investeren in de aankoop van goud.

Vandaag zijn de Russische goudreserves de grootste ter wereld en liggen ze in Rusland zelf opgeslagen. Rusland nam ook een batterij aan maatregelen van economische en financiële aard.

Vandaag zijn de Russische goudreserves de grootste ter wereld en liggen ze in Rusland zelf opgeslagen

De goudreserves van westerse landen zoals België zijn voornamelijk opgeslagen in het Verenigd Koninkrijk en de VS. Landen die een zelfstandige koers proberen te varen zoals Venezuela kennen nu de prijs van de goudkoorts van de Amerikanen en Britten. Onder het regime van de westers gebonden oligarchie in de vorige eeuw werd het grootste deel van de Venezolaanse goudvoorraad opgeslagen in Londen.

Toen de opvolger van wijlen president Hugo Chàvez, president Nicolas Maduro en zijn progressieve regering het goud wensten aan te spreken voor sociale ontwikkelingsnoden, werd het geconfisqueerd door Londen. Dat is een fundamentele aanval op de soevereiniteit van een staat en herinnert landen van de BRICS aan de koloniale en imperialistische praktijken van het Westen.

De BRICS-ontwikkelingsbank

In het verlengde van het streven naar minder afhankelijkheid van het Westen, heeft de New Development Bank (NDB) van de BRICS-landen (plus Egypte, Bangladesh en de VAE) besloten leningen aan te bieden in de lokale valuta van de lidstaten, zo verklaarde de nieuwe directeur van de NDB (sinds maart jl.), Dilma Rousseff, de gewezen linkse president van Brazilië (2011-2016): “De verschuiving naar lokale valuta is een stap in de richting van de de-dollarisering. Daardoor zal liefst 30 procent van het totale geleende bedrag niet in dollar zitten”.

In januari 2023 verklaarde de Zuid-Afrikaanse minister van Buitenlandse Zaken Naledi Pandor dat “de BRICS-groep een eerlijker geldsysteem zal ontwikkelen om de dominantie van de dollar te verzwakken. De vandaag geldende systemen hebben de neiging om zeer rijke landen te bevoordelen en zijn vaak een echte uitdaging voor onze landen. Zuid-Afrika moet betalingen in dollars doen, wat veel duurder is dan in onze verschillende valuta.”

Er zijn nog heel wat landen uit het Zuiden kandidaat voor lidmaatschap van de BRICS. Het zal onder meer hierover gaan in augustus e.k. in Johannesburg (Zuid-Afrika), waar de 15^de BRICS-top zal worden georganiseerd.

Een diplomaat zei ooit: “Een vijand zijn van de Amerikanen is erg, maar een vriend zijn is fataal.” De BRICS-landen willen noch hun vijand noch hun vriend zijn. Ze willen een onafhankelijk standpunt innemen. Daarom weigerden ze ook eensgezind om sancties toe te passen tegen Rusland naar aanleiding van de Oekraïne oorlog.

Europa voert – tot zijn eigen scha en schande – de agenda uit van Washington

We staan dus voor een tweede dekolonisatiegolf die niet van een leien dakje zal lopen. Met de BRICS-landen staat het Zuiden in een veel betere uitgangspositie dan bij de eerste: economisch, politiek, militair, qua aantal hooggeschoolde technici en intelligentsia.

Welke rol speelt Europa? Europa voert – tot zijn eigen scha en schande – de agenda uit van Washington. Bij de BRICS-landen heerst daarover binnenskamers misprijzen en ook in Europa, zij het vandaag marginaal. Staat Europa, inclusief bepaalde stromingen bij links en de progressieven, aan de verkeerde kant van de geschiedenis van de grote nieuwe wereld waarvan de BRICS-landen de emanatie zijn?

Dit artikel verscheen ook op de blog van de auteur: www.emieldullaert.be