Geweld, recht en politiek

Het verfbommen- (met een paar stenen ertussen) incident aan het MR-hoofdkwartier en vooral de heftige reactie erop in termen van geweld, blijft mij bezighouden…

Geweld gaat in eerste en laatste instantie over geweld tegen personen. Ook juridisch. Inbraak is geen geweld. Want anders zou de uitdrukking ‘inbraak met geweld’ geen zin hebben, tautologisch zijn. Ook bij een auto-ongeluk, kan je, zolang er alleen blikschade is, alleen in je onrecht zijn.

Van geweld is pas sprake als er doden of gewonden zijn, zoals iemand omver rijden kan leiden tot de juridische kwalificatie ‘onvrijwillige doodslag’. Beide voorbeelden zijn vrij duidelijk. De stenengooiers (onder de verfbommengooiers) hebben geen geweld gepleegd, maar zijn (hooguit) in hun onrecht. Misschien zijn ze echt in hun onrecht. In juridische termen. Maar je kan geen omelet maken zonder eieren te breken, zullen ze gedacht hebben. En wie kan hen helemaal ongelijk geven?

Het zijn de stenen en de bijhorende gesneuvelde ruiten die ons over het voorval met de verfbommetjes aan het MR hoofdkantoor doen spreken, en het zijn ook die stenen en die gesneuvelde ruiten die ons te denken geven. Ons allemaal. Ik hoop natuurlijk de regeringen-De Wever in eerste instantie. Dit kan uit de hand lopen, heren. En dames. Misschien toch even aan tafel gaan zitten en een paar serieuze toegevingen doen. Dat zou een uitgestoken hand zijn. Als die toegevingen er niet komen, is het voor velen oorlog. Of althans een echte politieke strijd.

En ‘het politieke’ laat zich niet zomaar juridiseren in termen van vernietiging van eigendom en zo. Het gaat hier om iets veel fundamentelers, om eigendomsverhoudingen om zo te zeggen. Het juridiseren van politieke actie, het criminaliseren, doet twee dingen in een klap: het depolitiseert een actie: het is geen politieke actie, maar een juridische misdaad, en het criminaliseert het politieke.

De activeringspolitiek was echt niet bedoeld om actieve, laat staan activistische burgers te kweken. Zover was je al. Maar ja. Het goed bestuur (het economische) – Eric Swyngedouw zou zeggen: ‘de postpolitieke consensus’ - kan omslaan in het politieke, en dan verliest het juridische zijn legitimiteit.

Daarom is het stakingsrecht, een politiek grondrecht en in zeker zin geen juridisch (strafrechtelijk) recht. Het politieke ‘geweld’ staat om zo te zeggen buiten de juridische categorie van geweld. Een beetje dus zoals in een oorlogssituatie de gewone regels buiten spel staan. Het politieke zet het juridische (strafrechtelijke) tussen haakjes.

En dat hoort misschien niet, maar toch zal het altijd zo zijn. Daarom kan natuurlijk een protest uitmonden in een opstand en een opstand in een revolutie, waarin het recht helemaal niet meer geldt omdat het oude recht is opgeheven en het nieuwe nog niet geldt (of de wetten nog moeten worden geschreven of goedgekeurd door het nieuwe regime). Waren die luttele stenen onder het verfbommentapijt de voorbode van een soort van muiterij, opstand of erger?

Op ‘sociale onrust’ - daar kunnen we nu toch al van spreken, denk ik te mogen zeggen - kan repressie volgen. Niet alleen juridische, maar ook politieke, politionele. Het gemak waarmee De Wever een uitgangsverbod uitvaardigde in Borgerhout op basis van een paar sms'jes en recentelijk opperde dat hij het leger wilde inzetten om de diamantwijk te beveiligen, doet het ergste vrezen. Die man is kennelijk heel snel bereid om de uitzonderingstoestand uit en in te roepen.

Beide maatregelen zijn letterlijk maatregelen, die de wet opheffen om het systeem te verdedigen: uitzonderingstoestand dus. Dat is ook geen juridisch recht maar politiek: grondrechten, zoals bewegingvrijheid, worden opgeheven of ingeperkt, dus de grondwet wordt even buiten werking gesteld. Het inzetten van het leger kan alleen in de noodtoestand (een natuurramp) of in oorlogstijd, of dus bij opstand of staatsgreep.

Het recht van de uitvoerende macht om uitzonderingsmaatregelen te nemen en zich volmachten toe te kennen is politiek of beter nog politioneel: De Wever handelde bij zijn uitgaansverbod niet zozeer als verkozene des volks maar als hoofd van de politie. Laat ons hopen dat de regeringen-De Wever hem in die bereidheid om de uitzonderingstoestand uit te roepen en die logica van repressie niet volgen. Want dat zou wel eens de beste methode kunnen zijn om deze hete herfst echt uit de hand te doen lopen.