“De markten reageren positief, de markten geven gemengde signalen,…” De laatste jaren worden we overspoeld door dergelijke slogans. Verschillende opiniemakers proberen al lang duidelijk te maken dat er achter die markten wel degelijk personen en computerprogramma’s zitten en dat de markt niet vanzelf reageert. Maar toch blijft er een surrealistisch gevoel rond de markten hangen.

Funshopping avant la lettre

Vroeger was de markt voor mij een gezellige plaats waar je de halve familie tegenkwam, met wat vrienden ging drinken en tegelijkertijd zowat alles kon krijgen, van kaas tot sokken van het “nieuwste kuisproduct” of “de beste gebraden kip” tot de “meest verse groentjes”. Online kan je alvast nog 512 van die wekelijkse openbare markten terugvinden, van Aalst tot Zwijndrecht. Dinsdagen en zaterdagen blijken de populairste marktdagen.

Zo’n openbare markt staat al eeuwenlang open voor iedereen, de marktkramers hebben vaak een vast publiek en vaak is het in landelijk Vlaanderen hét sociale hoogtepunt van de week, funshopping avant la lettre.

Zelden zijn er klachten over deze “markt”. Service, prijs, kwaliteit maar vooral sfeer en sociaal contact zijn de succesfactoren van de wekelijkse markt. Die markten creëren ook een duidelijke economische meerwaarde en leveren directe en indirecte tewerkstelling.

Vermarkting en sociale dumping

De laatste jaren hebben we echter andere markten leren kennen. Markten die voor velen onder ons ondoorgrondelijk zijn. Europa spreekt over de “interne markt”, liberalen hebben het over het opengooien van “de markt”, beursspeculanten doen niets anders dan het analyseren van “de markten” en iedereen heeft mogen ondervinden wat het opengooien van “de markt” heeft betekend in de bankensector, telecom, energie….

Ondanks dat het in alle sectoren ook zou moeten draaien rond service, prijs en kwaliteit, heeft de consument toch zelden het gevoel dat hij/zij het beste tarief heeft of kan krijgen. Over sociaal contact of sfeer kunnen we moeilijk spreken of het zou de opgeklopte sfeer moeten zijn van de bankiers, speculanten of CEO’s.

Het “opengooien” van de markt of het installeren van de markt (privatisering/liberalisering) in een bepaalde sector ging hier vrijwel steevast gepaard met een verlies aan jobs. Sociale dumping en hetgeen men rationalisering noemt, leidde vaak tot minder service, minder tewerkstelling. Denken we aan de bankenmarkt, dan kan je bijna niet meer terecht aan het loket voor hulp, raad of advies maar zoek je het zelf uit, thuis achter je computer of aan een machine. Bij verschillende banken betaal je zelfs extra voor die “service”.

Kurieren am symptom

De oplossing voor de uitspattingen van de markten zoals we ze recent kennen, probeert men te vinden in de regulatoren die moeten optreden in het algemeen belang. Men probeert hierdoor te kurieren am symptom maar raakt niet aan de grondslag die volledig anders is dan bij de marktkramers en de openbare markt zoals we die al eeuwen kennen.

Marktkramers hebben er alle belang bij om kwaliteit te leveren, om een goede service aan te bieden want hun verdienste hangt daar op lange termijn altijd vanaf. Binnen de andere markten staat winstmaximalisatie steeds voorop, meestal ten behoeve van de aandeelhouders die opbrengsten willen die steeds stijgen. Dit is uiteraard niet mogelijk, maar toch probeert men dit steeds te bereiken.

Tussen de mensen

Laat dit dan een oproep zijn om het systeem van onze openbare markten ook door te trekken in andere sectoren. Waarom organiseren steden geen beurzen waar energie-, telefonie- of internetleveranciers hun diensten kenbaar maken en verkopen?

Bepaalde politieke partijen en middenveldorganisaties zoeken al naar dergelijke tussenwegen door “samenaankopen” te organiseren. Het wordt tijd dat de “marktspelers” uit hun ivoren toren komen en zich terug tussen de mensen zetten. Staat de markt ten dienste van onze samenleving of ondergaan we met zijn allen de wetten van het mondiale kapitalisme?

Bart Neyens, adviseur studiedienst Vlaams ABVV