Een terugblik op de beginjaren van de 21ste eeuw geeft een zeer gemengd beeld van het vormingsbeleid in Vlaanderen. Indien het echt de ambitie is om alle volwassenen kansen te geven op opleiding en ontwikkeling, is een ambitieuze aanpak dringend nodig.

Wat voorafging: een groot verhaal

Aan de vooravond van de 21ste eeuw groeide de consensus dat een mens niet klaar is met leren op het moment dat hij of zij de schoolbanken verlaat. Levenslang en levensbreed leren dragen bij aan de persoonlijke ontwikkeling, het economische leven en de maatschappij, heette het toen.

Bedrijven moesten maar eens meer investeren in de opleiding van hun personeel en bijdragen aan het creëren van een positief leerklimaat. Burgers moesten alle kansen krijgen om leergoesting te kweken, want wie eenmaal geproefd had van de geneugten van het bijleren, zou vanzelf meer open staan voor het leren. Het zou ook makkelijker moeten worden om verkorte opleidingen te volgen op basis van je ervaringen.

Instrumenten als opleidingscheques en aanmoedigingspremies moesten dit ondersteunen, naast een ruimer en meer toegankelijk aanbod van opleidingen in het volwassenenonderwijs, en de volkshogescholen.

Intermezzo: de cijfertjes

Het hoogtepunt van deze inspanningen werd in 2004 bereikt. Nooit eerder hadden zoveel volwassenen in Vlaanderen deelgenomen aan een opleiding. Maar liefst 9,8% van de bevolking!

Sedertdien gaat het echter van kwaad naar erger: in 2009 had slechts 7,4% van de bevolking een opleiding gevolgd, even veel als in 2001…

Wat er op volgde: een nieuw geloof

Het nieuwe geloof luidt inmiddels dat alles arbeidsmarkt- en beroepsgericht moet zijn.

Je moet zelf investeren in je verdere opleiding en ontwikkeling, want dan word je beloond met iets meer werkzekerheid (en voor the happy few soms ook meer geld). Je opleidingsinspanningen wordt bovendien vastgelegd en beheerd in jouw POP (persoonlijk ontwikkelingsplan).

De opleidingscheques zijn inmiddels sterk beperkt, werknemers worden steeds vaker afgeraden om educatief verlof te gebruiken voor opleidingen die niet rechtstreeks met hun werk te maken hebben, erkenning van ervaring blijft maar hangen in mooie intenties, het volwassenonderwijs wordt stelselmatig duurder en alles wat naar cultuur of ontmoeting ruikt, moet uitgesloten worden van ondersteuning…

Intermezzo: nog meer cijfertjes

De Vlaamse administratie jubelt: in 2010 volgde 8,2% van de Vlaamse burgers een opleiding, beter dus dan 2009.

Als je wat dieper gaat graven, leer je dat er vooral een sterke stijging was bij de werkzoekenden (12,2% in 2010 tegenover 9,7% in 2009). In 2010 werden immers heel wat maatregelen genomen om de effecten van de economische crisis te bezweren voor wie er het slachteroffer van werd.

Ook opvallend: het zijn vooral de ‘jongere’ mensen die opleidingen volgen (11% van de 25-39-jarigen tegenover 5,5% van de 50-64-jarigen) en de hooggeschoolden (13,8% tegenover 3,4% van de laaggeschoolden).

Natuurlijk leer je niet alleen door opleiding te volgen. Maar ook hier wringt het schoentje: uit de werkbaarheidsmonitor van 2010 bleek bijvoorbeeld dat de helft van de laaggeschoolde werknemers geen kansen krijgt om bij te leren op het werk (of het nu formeel is of informeel – het is immers niet alleen door opleidingen dat je kan bijleren op het werk). Dat getuigt niet meteen van een verbetering van het leerklimaat in onze bedrijven…

Aanzetten voor een nieuwe vormingsagenda

Het begin van de 21ste eeuw met zijn groot verhaal rond vorming en ontwikkeling lijkt wel een eeuwigheid geleden te zijn!

Als we er inderdaad met zijn allen in geloven dat de samenleving er baat bij heeft dat volwassenen zich blijven ontwikkelen, dan moet het beleid dringend afstappen van zijn instrumentele en utilitaristische kijk en inzetten op een positief leerklimaat.

• Er moeten voldoende laagdrempelige en aantrekkelijke opleidingen worden aangeboden, zowel in de vrije tijd als op de werkvloer. Dat komt de “leergoesting” ten goede.
• Blijvend inzetten op de betaalbaarheid van opleidingen opdat de kostprijs geen drempel vormt.
• De overheid heeft de opdracht om een aangepast en ruim aanbod te organiseren. Opleidingen zijn geen koopwaar, maar een sociale dienst van algemeen belang!
• Wie werkt moet beter toegang krijgen tot het hoger onderwijs, met een aangepast aanbod, verkorte leerwegen voor wie ervaring kan voorleggen…
• Alle werknemers moeten tijd en ruimte krijgen om een opleiding te volgen (het Betaald Educatief Verlof (BEV) voor kortere opleidingen en de aanmoedigingspremies voor uitgebreidere trajecten zijn hiertoe een goed startpunt).
• Laat ruimte voor spontaneïteit en het eigen initiatief… maar bied ook mogelijkheden om af en toe via (leer-)loopbaanbegeleiding doelstellingen bij te sturen, terug te blikken, nieuwe wegen in te slaan.
• Jong geleerd is oud gedaan: het is een verhaal dat in het basisonderwijs start en nooit eindigt…

Françoise Vermeersch, adviseur studiedienst Vlaams ABVV