Een delegatie van Abolition 2000 België sprak op 20 februari 2012 met François de Kerchove, kabinetschef, en François Delhaye, adviseur van minister van Buitenlandse Zaken Reynders, over welke stappen minister Reynders zal zetten op vlak van nucleaire ontwapening. Kernwapens weg uit België, als het van onze minister afhangt, is het nog niet voor morgen.

NAVO legt grenzen vast van veiligheidsbeleid

Reynders kabinetchef legt sterk de nadruk op de continuïteit die we mogen verwachten op dit vlak tussen de vorige regering en de huidige, er is “een quasi-identiteit van ideologie op het vlak van kernwapens tussen minister Vanackere en Reynders.” Dat betekent: aarzelende initiatieven achter de schermen, maar zonder onze NAVO-bondgenoten voor het hoofd te stoten, en intussen vooral de Amerikaanse agenda afwachten.

Kabinetschef de Kerckhove is het eens dat de tactische kernwapens niet langer een militaire rol van betekenis hebben. De bal ligt in het kamp van de Europese lidstaten, maar die zijn het onderling niet eens.

De weerstand tegen de verwijdering van de kernwapens zit bij Frankrijk, dat vreest dat haar eigen ‘force de frappe’ ter discussie komt als binnen de NAVO over ontwapening wordt gesproken, en bij een aantal Baltische en Oost-Europese staten. Zij zien Rusland nog steeds als een bedreiging en willen de collectieve verdedigingsfunctie van de NAVO concreet en tastbaar ingevuld zien als de Amerikaanse kernwapens verdwijnen.

De NAVO verklaart dat Rusland geen vijand meer is en dat de NAVO geen enkel land als tegenstander beschouwt, maar toch blijft de Koude Oorlog het denken domineren. Want hoewel Reynders’ kabinetschef meent dat de tactische kernwapens “slechts een zwakke toegevoegde militaire waarde hebben”, kunnen ze alleen verwijderd worden “als daarmee hetzelfde niveau van veiligheid behouden blijft.”

Tegen wie die kernwapens dan ingezet zouden worden of wie ze moeten afschrikken is een open vraag. In de scenario’s die op SHAPE, het militaire hoofdkwartier van de NAVO, worden gemaakt, is voor de tactische kernwapens geen rol meer voorzien. Bovendien is de afschrikkingsfunctie van die tactische kernwapens weinig geloofwaardig (1).

De enige rol die de kernwapens dan nog hebben is als pasmunt in onderhandelingen met Rusland. Reynders ondersteunt onderhandelingen tussen de VS en Rusland over ontwapening, maar de verwijdering van de tactische kernwapens kan alleen als ook aan Russische kant stappen worden gezet.

Maar het blijvend opstellen van een verouderd nucleair arsenaal zal Rusland niet aanzetten tot onderhandelen. Rusland beschouwt haar kernwapens immers als tegengewicht tegen de conventionele superioriteit van de NAVO. De terugtrekking van de Amerikaanse kernwapens uit Europa zou Rusland een excuus uit handen nemen om geen onderhandelingen over verdergaande ontwapening aan te gaan.

Zo’n ‘unilaterale’ stap blijft echter taboe. De ingrijpende reducties in de kernwapenarsenalen van de VS en Rusland in 1991, tonen echter aan dat die reciprocal approach werkt, zonder dat daarvoor formele verdragen noodzakelijk zijn. George H.W. Bush nam unilateraal de beslissing om kernwapens te ontmantelen. De Sovjet-Unie beantwoordde dat prompt met significante reducties aan haar kant.

De NAVO legt dus de grenzen vast van ons veiligheidsbeleid. Een veiligheidsbeleid voeren dat niet past binnen de NAVO-strategie is onmogelijk. En die strategie wordt, meer dan twintig jaar na het vallen van de Berlijnse Muur, nog steeds door Koude Oorlogsdenken gedomineerd.

NAVO gaat boven democratie

Nochtans bestaat voor de onmiddellijke verwijdering van de kernwapens uit ons land een groot draagvlak. De deelname van duizenden mensen aan acties van burgerlijke ongehoorzaamheid in Kleine Brogel en de duizenden klachten die tegen de NAVO-kernwapenpolitiek werden ingediend getuigen daarvan.

Bovendien ondertekenen zowat alle middenveldorganisaties en politici uit het hele politieke spectrum zonder aarzelen oproepen om de kernwapens uit België te verwijderen, niet in de verre toekomst, maar nu. 362 Belgische steden en gemeenten zijn aangesloten bij Mayors for Peace, een netwerk van burgemeesters voor nucleaire ontwapening, waaronder sinds 2011 overigens ook Elio di Rupo.

Hoe strookt minister Reynders dat met de aarzelende houding in de NAVO? “We moeten realistisch zijn. Zolang hier in de NAVO geen consensus over is, zullen de kernwapens niet uit Europa verdwijnen.” De democratie moet het dus afleggen tegen ons NAVO-lidmaatschap.

Kernwapens in het Midden-Oosten

Wat de verdere verspreiding van kernwapens betreft, is Iran de belangrijkste bezorgdheid. Als Iran kernwapens verwerft, dreigt dat immers de deur open te zetten voor verdere proliferatie in het Midden-Oosten. Iran zou haar invloed in de regio gevoelig uitbreiden, wat de regio verder zou destabiliseren. Dat moet koste wat kost vermeden worden.

Maar wat met de kernwapens van Israël? Dat land heeft naar schatting 80 tot 100 kernwapens en weigert het Non-Proliferatie Verdrag te ondertekenen. Volgens het kabinet-Reynders is het grote verschil dat Israël een voorspelbare, betrouwbare actor is – “de rules of engagement zijn duidelijk” – en Iran niet. Dat Israël sinds zijn stichting verschillende malen buurlanden heeft aangevallen wordt daarbij gemakshalve over het hoofd gezien. De adviseur van de minister haast zich wel te zeggen dat dit geen politiek van twee maten en gewichten is.

België steunt overigens wel de conferentie dit najaar in Helsinki die moet leiden tot onderhandelingen over een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten.

Regering verbiedt kernwapens (maar nog niet vandaag)

In het regeerakkoord belooft de regering ook te ijveren voor “voor een verbod op wapensystemen met een willekeurig bereik en/of die disproportioneel veel burgerslachtoffers maken.” Reynders spreekt in zijn beleidsnota over “het verbod op controversiële wapensystemen en/of wapens die een buitensporig aantal burgerslachtoffers veroorzaken”. Onder die omschrijving vallen uiteraard ook kernwapens.

De logische consequentie van die belofte zou zijn dat de Belgische regering kernwapens op haar grondgebied verbiedt of minstens een internationale conventie steunt die een totaal verbod op kernwapens inhoudt.

Gevraagd hoe de minister deze belofte interpreteert, hoort het kabinet het in Keulen donderen. Na enig aarzelen: “die paragraaf slaat op wapens die ook werkelijk worden gebruikt.” De Belgische regering gaat dus wachten tot een kernwapen wordt ingezet voor ze kernwapens verbiedt. Begrijpe wie begrijpen kan.

Ook onderhandelingen over een internationaal verdrag dat gebruik, bezit, ontwikkeling en productie van kernwapens verbiedt, zoals dat voor chemische wapens al van kracht is, wil onze regering niet. VN-secretaris-generaal Ban Ki-Moon pleit daar al jaren voor, driekwart van de staten is er voorstander van. België, nochtans wel voortrekker in de strijd tegen bijvoorbeeld clustermunitie, niet. Daar steekt ons NAVO-lidmaatschap een stokje voor. “Als NAVO-lid kunnen we onmogelijk zo’n verdrag steunen,” klint het op het kabinet. Noorwegen, nochtans ook lid van de NAVO, steunt zo’n conventie overigens wel (2).

NAVO-top in Chicago: kernwapens ter discussie

Verschillende technische werkgroepen hebben in het kader van de NATO Defence and Deterrence Posture Review hun rapporten aan de Noord-Atlantische Raad overgemaakt. Op basis van die rapporten bereidt de Raad een ontwerptekst voor. De Ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie bespreken die tekst op hun vergaderingen in de loop van april.

De definitieve tekst, waarin de rol en ontplooiing van kernwapens in de NAVO-strategie omschreven wordt, ligt dan voor op de NAVO-top van regeringsleiders en staatshoofden op 20 en 21 mei in Chicago.

In antwoord op een parlementaire vraag antwoordde minister Reynders dat er regelmatige contacten zijn met Duitsland, Nederland, Noorwegen en Polen, landen die eerder initiatieven namen om de kernwapens op de NAVO-agenda te zetten. Het is nu uitkijken of die landen in aanloop naar de NAVO-top in Chicago inspanningen doen om het debat open te breken en een duidelijk signaal te geven dat de Amerikaanse tactische kernwapens uit Europa weg moeten.

(1) Edmond SEAY, “NATO’s Incredible Nuclear Strategy: Why U.S. Weapons in Europe Deter No One”, http://www.armscontrol.org/act/2011_11/NATO_Incredible_Nuclear_Strategy_Why_US_Weapons_in_Europe_Deter_No_One
(2) Zie “Towards a Treaty Banning Nuclear Weapons. A Guide to Government Positions on a Nuclear Weapons Convention”, http://xa.yimg.com/kq/groups/1413460/2086673147/name/TowardsTreatyBanningNuclearWeapons%2Epdf