Politie patrouilleert in Wall Street. Zullen ze de schuldigen vinden?
Opinie, Nieuws, Wereld -

Ik eis een mediastorm over relevante criminaliteit

Eindelijk, de zaak-Janssen zit erop; de moordenaar heeft levenslang gekregen. Wekenlang werden we bestookt met volkomen voorspelbare nieuwsfeitjes over een misdaad die voor onze samenleving nauwelijks gevolgen heeft. Krijgen we nu eindelijk informatie over relevante misdaden, zoals de gigantische roof die door banken en financiële instellingen op de hele wereldbevolking is uitgevoerd.

vrijdag 21 oktober 2011 23:10
Spread the love

Om de paar jaar lijkt dit volk behoefte te hebben aan een spektakelproces. Althans: om de zoveel jaar trekken de media alle registers open voor zo’n proces. Het gaat nagenoeg zonder uitzondering om moordzaken: de zaak-Horion, de Beerputmoord, de zaak-Dutroux, de Parachutemoord en nu de zaak-Roland Janssen.

Enkel moord blijkt mediageniek te zijn, want wie de programmaboekjes van de televisie erop naslaat en daar misdaadprogramma’s opzoekt, die krijgt nagenoeg enkel moordzaken te zien. Misdaad is moord, misdaad staat gelijk aan moord, en enkel moord lijkt een misdaad te zijn. Vandaar de voorliefde voor dramatische assisenprocessen.

De ondraaglijke lichtheid van het assisenproces

Nochtans zijn zulke assisenprocessen uiterst voorspelbaar en saai. Ze volgen uiteraard een vast stramien; de zittingen zijn vaak technisch, en de uitslag ligt vrijwel altijd op voorhand vast. Dat Marc Dutroux of Ronald Janssen levenslang zouden krijgen wisten we al lang voordat het proces op gang werd gebracht.

Dat er in moordonderzoeken wel eens wat amateuristischer te werk wordt gegaan dan NCIS of Inspector Morse laten vermoeden, ook dat is weinig verrassend. Dat gerechtspsychiaters af en toe mekaar tegen spreken ligt voor de hand, net zoals de juridische en retorische acrobatie van de onvermijdelijke celebrity lawyer Jef Vermassen en de moraliserende cliché’s van de rechter aan het adres van de veroordeelde na het vonnis.

Dat de nabestaanden van de slachtoffers diep bedroefd zijn en door de zittingen ernstig op de proef worden gesteld is ook voorspelbaar, even voorspelbaar als de verontwaardiging die uitbarst wanneer er ter zitting positieve dingen over de moordenaar worden gezegd – ook al komen ze van diens moeder. En dat na de uitspraak de nabestaanden blij zijn dat recht is geschied maar dat dit hun zoon of dochter niet terugbrengt, ook dat is niet bepaald wereldnieuws.

Dit door-en-door voorspelbare scenario krijgen we keer op keer opgevoerd door onze media – àl onze media. De berichtgeving is dan ook even voorspelbaar als een uitzending van NCIS of Inspector Morse: we weten dat op het einde de goeie zal winnen en de slechterik zal verliezen, en we weten dat deze wet zich in zo’n vijfenveertig minuten zal voltrekken.

In een assisenproces weet men dat dit over een periode van enkele weken zal gebeuren – een langere periode die de media dan ook moeten opvullen. De rechtzaak zelf is slechts de aanleiding voor constant aanrollende golven van human interest berichtgeving waarin de geringste uitspraak van betrokkenen wordt uitvergroot, emoties torenhoog worden uitgebouwd, en waarin de slechterik dag na dag slechter wordt – van moordenaar tot monster, dank zij het vakmanschap van Vermassen en de horden journalisten die hem omringen.

Elk nieuwsprogramma bevat dus een lang item over de zaak, want de media hebben hele ploegen ter plaatse; de actualiteitenrubriek laat deskundigen wat begrippen omschrijven; de weetjes- en praatprogramma’s vragen getuigen, vrienden, buren, nabestaanden, juristen en politici om opinies en – vooral – gevoelens.

“Hoe voel je je erbij dat Janssen in slaap lijkt te vallen tijdens de zitting?” “Wat ging er door je heen wanneer je die rechercheurs met elkaar zag kibbelen?” “Gaat die pijn ooit over?” En zoveel andere fraaie vragen die – alweer – volkomen voorspelbare antwoorden uitlokken. Dit circus van voorgeprogrammeerde emoties passeert via de radio en de TV, over het internet, in de kranten en weekbladen. Dit is immers groot nieuws en “we moeten hier lessen uit trekken!”

We moeten hier lessen uit trekken!

Lessen? Welke lessen? Dat onze kinderen kwetsbaar zijn? Dat de opsporingsdiensten in dit land een te klein budget hebben en last hebben van allerhande vormen van interne jaloezie en intriges? Dat moordenaars vaak een moeilijke jeugd hebben gehad? Dat ze vaak psychopaten zijn (we leerden nu dat Janssen een ‘kernpsychopaat’ is, waaw!)? Dat Vermassen over een bovenmenselijk psychologisch inzicht annex verbeeldingskracht beschikt? En dat de juryrechtspraak goed lijkt te werken wanneer de beschuldigde de voorspelde straf krijgt, en slecht wanneer er een mildere straf wordt uitgesproken?

Wel, dat weten we allemaal al lang. We weten ook al lang dat er in onze samenleving zeer weinig mensen van het slag van Dutroux of Janssen rondlopen, dat dit soort moorden statistisch verwaarloosbaar zijn, dat er véél meer mensen sneuvelen in het verkeer of ten gevolge van asbestvergiftiging door Eternit dan door toedoen van Dutroux en Janssen. We weten, met andere woorden, dat de moorden die ons als synoniem voor ‘misdaad’ worden opgedist eigenlijk grotesk uitzonderlijke voorvallen zijn met een zeer beperkte reeks gevolgen voor de samenleving.

Dutroux heeft de samenleving in haar geheel niet onveiliger gemaakt, Janssen evenmin. Ze zijn geen ‘topje van de ijsberg’ van een georganiseerd moordsysteem dat duizenden andere daders omvat. Ze hebben de levens benomen van een klein aantal enkelingen – wiens leed of dat van hun nabestaanden hier niet ontkend of geminimaliseerd wordt, maar wel tegen het licht wordt gehouden van de hele samenleving.

Leren we dan niets van dergelijke reuze-mediacampagnes rond assisenzaken? Wel, ik denk dat we er al bij al heel erg weinig van leren. Wat we krijgen is, telkens weer, een soort reality show, fenomenaal uitvergroot, van NCIS en Inspector Morse. We krijgen iets wat voor het overgrote deel van de mensen die er dag in dag uit over praten en er elk woord van volgen, eigenlijk een morbide stuk entertainment is. Er zijn echte mensen in vermoord door echte mensen, en de speurders, de rechters en de advocaten zijn ook geen acteurs. Maar die lui volgen allemaal het scenario dat we dagelijks in miniatuurvorm kunnen zien in talloze misdaadseries, en ze zijn er gewoon een andere media-gedaante van.

Les faits divers font diversion, zei Pierre Bourdieu ooit: onbelangrijk nieuws leidt de aandacht af van belangrijk nieuws. Ons hoofd wordt tot de rand gevuld met onbenullige kennis (“vandaag hebben we eindelijk Ronald Janssen zelf gezien!!”), zodat belangrijke kennis er geen plaats meer in krijgt.

Relevante criminaliteit

Is er dan iets belangrijkers dan de zaak Ronald Janssen? Wel, laat ons eens kijken. Er zijn inderdaad andere vormen van criminaliteit, misschien niet zo spectaculair – alhoewel! – maar wel met een invloed op de levens van miljoenen mensen, de hele samenleving. We noemen dergelijke misdaden doorgaans ‘witte-boordencriminaliteit’, en we beleven er al drie jaar lang de hoogdagen van.

Sinds 2008 maken we het mee dat een zeer kleine groep mensen uit de financiële wereld de grootste hold-up uit de geschiedenis uitvoert. Financiële instellingen hebben zich jarenlang geamuseerd met een monumentaal pyramidespel van volkomen frauduleuze waarden waarvan uiteindelijk niemand nog precies wist wat ze inhielden, maar waarop werd gespeculeerd met bedragen die het reken- en bevattingsvermogen te boven gaan (probeer 1500 miljard euro eens om te rekenen naar oude Belgische franken).

Die volkomen ondoorzichtige producten werden door ratingbureau’s zoals Moody’s, Standard & Poor’s en Fitch (hé, waar kennen we die van?) gemakshalve voorzien van de hoogste rating, ook al waren ze gebaseerd op junk-leningen die de laagste ratings hadden – de thans onaantastbare ratingbureau’s hebben hier héél wat boter op het hoofd.

Omdat ze de hoogste ratings hadden werden die waarden opgekocht door beleggers die ‘veilig’ wilden of moesten beleggen: pensioenfondsen, publieke instellingen en overheden. En die konden enkel vertrouwen op het oordeel van de ratingbureau’s, want de overheden in het Westen hadden sinds Thatcher en Reagan weinig zin in effectieve en slagkrachtige regulering: de vrije markt reguleert zichzelf immers optimaal, nietwaar?

In september 2008 stortte de pyramide in mekaar. En dan zagen we twee dingen. Eén, de overheden overal ter wereld kwamen aangestormd met ongeziene hoeveelheden geld om ‘de banken te redden’, want de spaarcentjes van de gewone man alsook de beleggingen van de overheden zelf zaten erin.

Twee, degenen die de pyramide hadden opgebouwd en volledig aansprakelijk waren voor de fenomenale verliezen, bleven hetzij netjes op hun post, met vorstelijke vergoedingen en bonussen; of ze hielden de eer aan zichzelf, kregen een ontslagvergoeding van ettelijke miljoenen en gingen rentenieren. Meer nog: de schuldigen aan de grootste financiële crisis uit de hedendaagse geschiedenis werden door overheden verzocht om hulp in het bestrijden van deze crisis. De comité’s van financiële raadgevers van overheden overal ter wereld omvatten mensen die hoofdelijk mede-verantwoordelijk zijn voor de puinhoop van 2008.

Diezelfde mensen bevelen de overheden dan ook met de grootste klem aan de crisis te bestrijden door de banken alle mogelijke middelen te geven, zodat ze het zelfde spel voort kunnen spelen. Ze zijn dit spel overigens na 2008 zonder de minste scrupules blijven spelen. Er is zwaar gespeculeerd tegen Griekenland, Spanje, Ierland, noem maar op – de crisis van de euro wordt veroorzaakt door diezelfde actoren die met de euro’s van de belastingbetalers terug op de sporen zijn geraakt. Ook op kleinere schaal zien we dat soort kannibalisme: er wordt gespeculeerd tegen banken met geleend geld van diezelfde banken.

Die ziekmakende speculatie-manie heeft over de hele dollar- en euro-zone nu een aanslag tot gevolg op de welvaart en de levensstandaard van honderden miljoenen mensen, nu en in de volgende generaties. Dàt, beste mensen, noem ik pas een misdaad.

Informeer me!

Welnu, over diè criminaliteit wil ik van onze media iets leren, hierover wil ik echt geïnformeerd worden. Dit vind ik uiterst relevante misdaden want ze raken grote delen van de wereldbevolking; ik wil weten hoe ze zijn verlopen, wie erbij betrokken is, wat de motieven zijn, enzovoort – ik wil over deze misdaden even veel weten als ik over Ronald Janssen heb vernomen.

Krijg ik dit soort informatie? Neen. Men noemt de actoren die ik eerder aangaf doorgaans ‘de markten’. ‘De markten’, wie zijn dat? Kennen we dan echt geen namen van de mensen die ‘de markten’ in beweging brengen? Kennen we de verdachten en hun handlangers dan echt niet? En zo niet, hoe komt dat toch? We noemen Janssen toch een ‘moordenaar’, en niet een ‘pistool’ of ‘wurgkoord’? ‘De markten’ zijn hier het moordwapen. Maar wie bedient het?

Hoe komt het dat ik van dit soort misdaden zelfs nooit verneem dat het misdaden zijn? Dat ik moet aannemen dat het hier gewoon om ‘nerveuze markten’ gaat, die moeten ‘gerustgesteld’ worden door middel van fenomenale bezuinigingen en welvaartsverminderingen? En dat er, om die ‘markten te kalmeren’, moet gekeken worden of we de werkloosheidsuitkeringen kunnen verminderen of verkorten, de index kunnen afschaffen, de CAO’s in vraag stellen, de pensioenleeftijd optrekken, de ziektekosten laten oplopen? Waarom moet ik aannemen dat de schuldige aan deze sociale massamoord eigenlijk gewoon Adam Smith’s onzichtbare hand is?

Moody’s, Standard & Poor’s en Fitch leggen onze samenleving de wet op, terwijl zij zelf in de crisis van 2008 een enorme verantwoordelijkheid dragen. ‘De markten’ waarvan in 2008 het criminele – niet het ‘nerveuze’ – karakter duidelijk werd bepalen de toekomst van onze welvaart en van die van onze kinderen. Deskundigen zoals Geert Noels en Ivan Van de Cloot – wie gelooft deze mensen nog, die dezelfde neoliberale mantra’s blijven zingen die de catastrofe van 2008 hebben veroorzaakt?

Een ander eminent deskundige, de Nonkel Bob van alle beleggers Paul D’Hoore, heeft net een nieuw boek klaar: ‘De 99 beste tips om belastingen te besparen’ vertelt de beter bemiddelden hoe ze zo weinig mogelijk kunnen bijdragen aan de ‘noodzakelijke inspanningen’ die we volgens Di Rupo allemaal moeten doen. Ziedaar een cursus democratische burgerzin en solidariteit, vlot geschreven voor kwade tijden.

En nog een deskundige wiens naam me ontsnapt kwam onlangs op de radio uitleggen dat een vermogensbelasting niet realistisch was (“ook al is dat de natte droom van sommigen”) omdat het vermogen van de rijken moeilijk vast te stellen is. Toch wist hij te melden dat 80 miljard aan kapitaal in het buitenland geparkeerd is. De belastingsfraude is dus bekend, en toch is een vermogensbelasting niet realistisch.

Kan men dat gefraudeerde geld dan even gaan zoeken? Kan men hiervan even een prioriteit maken, en er als deel van het regeerakkoord 350 hooggekwalificeerde forensische accountants voor aanwerven? Ze zullen hun loon royaal terugverdienen, en zijn dus een betere investering dan de honderden nieuwe politiemensen die men spoedig nodig zal hebben om de protesten van de nieuwe armen en werklozen onder controle te houden. Of de nieuw aan te werven werkloosheidsinspecteurs die men zal nodig hebben om de slachtoffers van de witte-boordencriminelen te controleren.

Kan men de schuldigen aan deze crisis, en zij die er nu trachten aan te ontsnappen, even tot de orde roepen? Kan men dié mensen die rechtstreeks schuldig zijn aan misdaden die de levens van miljoenen mensen aantasten even als criminelen behandelen? Hen de behandeling geven die ze, zoals iedere crimineel, verdienen?

En kunnen onze media het nu even dààr over hebben? Niet over de dochter van Sarkozy en Bruni, de goal van Suarez of het kapsel van Tanja Dexters? Want hier gaat het om relevante misdaden, om dingen die we moèten weten en begrijpen. Hièr moeten we lessen uit trekken, eerder dan uit de zaak-Ronald Janssen. Want dit mag zich niet nog eens voortdoen.
Ah, er is toch één les die ik heb getrokken uit de zaak Janssen. Wie misdadigers ongemoeid laat na hun eerste misdaad verhoogt het risico op een tweede misdaad. Oef, vier weken mediastorm zijn toch nog ergens goed voor geweest.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!