Open Secret: Mounting Evidence of Europe’s Complicity in Rendition and Secret Detention focust op nieuw bewijsmateriaal waaruit blijkt dat Europese landen betrokken waren bij illegale CIA-vluchten, gedwongen verdwijningen en geheime gevangenissen.

Het rapport bespreekt belangrijke ontwikkelingen in Duitsland, Italië, Litouwen, Macedonië, Polen, Roemenië, Zweden en het Verenigd Koninkrijk. Het rapport vermeldt ook nieuwe verslagen en bronnen.

Medeplichtig aan illegale praktijken

De mensenrechtenorganisatie hoopt dat deze nieuwe en overduidelijke gegevens ertoe zullen leiden dat Europese landen, die zich medeplichtig maakten aan deze illegale praktijken, eindelijk de verantwoordelijken voor deze toestanden zullen berechten zodat aan de straffeloosheid een einde komt.

De Europese Unie heeft totnogtoe geen duidelijkheid geschapen over de rol van lidstaten bij deze illegale praktijken. “De EU is er totaal niet in geslaagd om lidstaten verantwoordelijk te stellen voor de misbruiken waaraan ze zich bezondigd hebben”, zegt Karen Moeskops, directeur van Amnesty International Vlaanderen in een persmededeling naar aanleiding van de publicatie van het nieuwe AI-rapport.

“Ondanks herhaalde oproepen aan de Raad van ministers en aan het roterende voorzitterschap dat opvolging moet worden verzekerd van de resoluties van het Europees parlement over dit belangrijke thema, heeft de Raad zelfs nog niet eens de morele verantwoordelijkheid erkend die de EU draagt voor de medeplichtigheid van eigen lidstaten in deze ernstige zaken van schendingen van mensenrechten door het toelaten van foltering, illegale detentie en gedwongen verdwijningen”, klaagt Amnesty International aan.

Belgisch EU-voorzitterschap als hefboom

“België zou zijn EU-voorzitterschap moeten gebruiken om dit alsnog aan te kaarten”, vindt Moeskops. “Deze schendingen gebeurden weldegelijk op Europese bodem en we kunnen en mogen niet aanvaarden dat er ook hier, net als in de VS, geen verantwoording voor wordt afgelegd. Europa kan en mag geen plaats zijn waar een overheid zomaar vrijuit kan gaan voor zulke ernstige schendingen van mensenrechten.”

In het rapport Open Secret: Mounting Evidence of Europe’s Complicity in Rendition and Secret Detention bundelt Amnesty International nieuwe aanwijzingen en bewijsmateriaal dat aantoont dat Europese landen medeplichtig waren aan de CIA-programma’s. Er wordt ook ingegaan op de manier waarop verschillende Europese regeringen totnogtoe omgingen met de aantijgingen en welke acties de staten al dan niet ondernamen.

De betrokkenheid van Europese lidstaten bij de Amerikaanse programma’s van ‘renditions’ en geheime detentie is bijzonder goed gedocumenteerd. ‘Rendition’ is de onwettige overdracht van mensen van het ene naar het andere land waar ze worden ondervraagd met methodes die alle gerechtelijke en administratieve verplichtingen omzeilen of opheffen.

De beschikbare informatie wijst heel duidelijk in de richting van medeplichtigheid van Europese overheden. Toch ontsnappen de betrokken EU-landen nu al bijna 10 jaar aan elke vorm van aansprakelijkheid voor hun mensenrechtenschendingen.

Amnesty International vindt dat de Europese Unie onafhankelijke onderzoeken moet steunen en haar (kandidaat-) lidstaten moet aansporen om hun verantwoordelijkheid voor deze zware schendingen op te nemen.

Een overzicht van de landen die in het rapport worden genoemd: wie deed wat?

Duitsland is medeplichtig aan de detentie van Muhammad Zammar. De man werd door Duitse agenten ondervraagd in een geheim detentiecentrum in Syrië. Ondanks een parlementair onderzoek, wacht Zammar nog altijd op gerechtigheid.

Italië heeft Amerikaans en Italiaans overheidspersoneel veroordeeld voor hun betrokkenheid bij de ontvoering van Abu Omar in Milaan in februari 2003. Hij werd toen op een CIA-vlucht naar Egypte gestuurd, waar hij in het geheim werd vastgehouden en waarschijnlijk ook werd gefolterd.

Doordat Italië vindt dat ‘staatsgeheimen’ moeten worden beschermd in zaken tegen hogere Amerikaanse en Italiaanse ambtenaren, kan geen gerechtigheid geschieden.

Litouwen heeft ondertussen toegegeven dat er twee geheime gevangenissen op zijn grondgebied waren. In juni 2010 bracht een delegatie van het Europees Comité ter Voorkoming van Foltering een bezoek aan de gevangenissen.

Het was de allereerste keer dat een onafhankelijk toezichtsorgaan een bezoek bracht aan een geheime CIA-gevangenis in Europa. Er zijn strafrechtelijke onderzoeken aan de gang.

Macedonië, een kandidaat-EU-lidstaat, wordt ervan beschuldigd te hebben meegewerkt aan de illegale aanhouding en vervolgens de overdracht per CIA-vlucht naar Afghanistan van Khaled el-Masri. De man met Duitse nationaliteit stelde een procedure tegen Macedonië in bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Dat zal zich voor het eerst ten gronde buigen over een beschuldiging van medeplichtigheid aan illegale CIA-programma’s van een lidstaat van de Raad van Europa. De Macedonische regering ontkent alle betrokkenheid.

De Poolse grenswacht maakte in juli 2010 bekend dat zeven vliegtuigen, betrokken bij CIA-vluchten, landingen hadden uitgevoerd op Poolse luchthavens. In september bevestigde het openbaar ministerie dat het onderzoek verrichtte naar de geheime opsluiting van Abd al-Rahim al-Nashiri in Polen.

Hij kreeg de status van ‘slachtoffer’ in oktober 2010. Het is de eerste keer dat iemand in de context van de illegale CIA-vluchten als ‘slachtoffer’ wordt erkend.

Roemenië zou een geheime CIA-gevangenis hebben gehad op zijn grondgebied. Roemenië ontkent evenwel elke verantwoordelijkheid, ondanks het nieuwe bewijs over de betrokkenheid in het ‘rendition’-programma, zoals blijkt uit het AI-rapport.

Zweden wordt ervan beschuldigd de illegale CIA-vlucht en overbrenging van Ahmed Agiza en Mohammed al-Zari van Zweden naar Egypte niet volledig te onderzoeken. Beide mannen zeggen dat ze in 2001 in Egyptische detentie werden gefolterd.

Het Verenigd Koninkrijk kondigde in juli 2010 aan dat een onderzoek zou worden gestart naar de betrokkenheid van Brits overheidspersoneel bij de vermeende mishandeling van mensen die in het buitenland werden vastgehouden door buitenlandse inlichtingendiensten. De overheid heeft ook erkend dat Brits grondgebied gebruikt werd voor CIA-vluchten in het kader van de Amerikaanse strijd tegen de terreur.