Het is ondertussen al een stevige traditie: in de marge van het Afrika Filmfestival wordt ook een colloquium georganiseerd met de focus op de audiovisuele sector in een bepaalde regio.

Vorig jaar was Zuidelijk Afrika aan de beurt. Samen met de partners Africalia en Signis en met ondersteuning van het secretariaat van de Groep van ACP-landen had het Afrika Filmfestival een aantal sleutelfiguren uit de filmwereld van Mozambique, Zimbabwe en Zuid-Afrika naar Brussel uitgenodigd.

Enige filmfestival in Mozambique

Pedro Pimenta, directeur van het enige filmfestival van Mozambique, Dockanema, en zelf producent van documentaires, schetste er een genuanceerd beeld van de mogelijkheden en de beperkingen van de audiovisuele media.

Na de verwoestende burgeroorlog moest ook de filmindustrie in de jaren negentig opnieuw worden opgebouwd, aansluitend bij een lange traditie. De overheid, noch de internationale donorgemeenschap zag film als een prioriteit. Kleine, onafhankelijke productiemaatschappijen begonnen documentaires te maken die aansloegen bij de bevolking. Vooral het thema aids stond centraal in bewustmakingsfilms.

Een echte filmopleiding is er niet in Maputo, maar aan de kunstfaculteit van de staatsuniversiteit worden wel regelmatig workshops over audiovisuele media gegeven. Onder meer videoartiest Walter Verdin heeft er met ondersteuning van de Vlaamse gemeenschap al enkele projecten opgezet.

Timbila-project op Visionary Africa

Momenteel werkt Verdin nog mee aan het timbila video- en muziekproject. Dinsdagavond 15 juni treedt Venancio Mbande op in de Brusselse Bozar. Mbande is de Mozambikaanse meester van de timbila of houten xylofoon. Dit concert maakt deel uit van het multimediaal festival ‘Visionary Africa’ dat nog tot september loopt in Bozar naar aanleiding van de 50ste verjaardag van de onafhankelijkheid van 18 Afrikaanse landen.

Venancio Mbande werd op zijn 77ste de bezieler van een muziekgroep die de traditionele muziek van de Chopi uit Mozambique nieuw leven wil inblazen. De Chopi gebruiken instrumenten zoals de timbila’s of grote houten xylofonen.

Venancio Mbande is de leider van het orkest, schrijft de muziek en speelt de timbila’s. Hij wil met zijn muziekgroep de traditie van zijn gemeenschap laten herleven. In 2008 werd de muziek van de Chopi als werelderfgoed erkend door UNESCO.

Uitgebreide studie over audiovisueel landschap Mozambique

Pimenta ondertekende vorig jaar ook een duurzame samenwerkingsovereenkomst tussen Dockanema en het Leuvense Afrika Filmfestival. Beide festivals zullen ideeën en films uitwisselen.

Beide partners werken op dit ogenblik aan een uitgebreide studie die het audiovisueel landschap in Mozambique in kaart zal brengen. De eerste resultaten van dit onderzoek – en een internationale primeur – werd vorig jaar door het filmtijdschrift Cinemagie in het Nederlands gepubliceerd. Het is ook de eerste monografie over de film in Mozambique (1896-2009). Een tweede deel verschijnt binnenkort.

In het kader van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking met Mozambique werd de film Terra Sonâmbula (naar de roman van de Mozambikaanse schrijver Mia Couto) van regisseur Teresa Prata, de eerste Mozambikaanse speelfilm die ooit in de Benelux in de bioscoop zal komen, in première vertoond in Leuven.

Jaren van isolement doorbroken

Producent Simon Bright en actrice Ulla Mahaka waren ondanks de huidige malaise waarin Zimbabwe is terechtgekomen, toch nog optimistisch gestemd over de toekomst van de audiovisuele sector in hun land. Na de jaren van internationaal isolement wist het onafhankelijke Zimbabwe mensen uit heel Afrika aan te trekken om een eigen filmproductie op te zetten.

Volgens Bright beschikt geen enkel land in Afrika over voldoende capaciteit om alles zelf te doen: samenwerking is dus een absolute noodzaak. Cultuur kan maar open bloeien als er openheid heerst en artiesten geen last hebben van censuur. Eenmaal die voorwaarden opnieuw vervuld zijn, kan het aanwezige talent snel tot ontwikkeling komen, was de boodschap.

Afrekenen met traumatische verleden van apartheid

Professor Martin Botha doceert film- en filmgeschiedenis aan de universiteit van Kaapstad. Hij ging dieper in op de enorme uitdagingen waarvoor de Zuid-Afrikaanse filmindustrie staat na het einde van de apartheid. Afrekenen met het traumatische verleden en uitbreken uit het culturele isolement, maar ook optornen tegen de dominantie van de Hollywoodproducties in de grote commerciële filmcomplexen.

Volgens Michael Auret, die als Zuid-Afrikaans filmproducer de realiteit goed kent, is de markt te klein om leefbaar te zijn, ondanks het feit dat Zuid-Afrika veel meer eigen financieringsmogelijkheden heeft dan welk ander land in Afrika ook.

Zonder overheidsinitiatieven met aftrekbare belastingen voor investeringen in de eigen filmindustrie zal het niet lukken. Toch kan Zuid-Afrika terugblikken op enkele succesrijke producties die in de prijzen vielen op internationale filmfestivals. Ook het Leuvense festivalpubliek koos in 2009 een Zuid-Afrikaanse prent, Skin, als winnaar.

* Publicaties:

Guido Convents, ‘Een andere kijk op cinema. Film en audiovisuele cultuur in Mozambique. Sporen in België en Nederland 1896-1974′. filmtijdschrift Cinemagie (nr. 267), Brussel, 2009.

‘Film in Mozambique‘ door Guido Convents (deel 2) zal verschijnen in Cinemagie nr. 271 Het uitgebreide artikel behandelt de geschiedenis van de film (distributie, bezoek, productie) vanaf de onafhankelijkheid van Mozambique in 1975 tot nu.