De uitspraak zou zijn gedaan tijdens een interview dat verscheen in The Atlantic. Het was de aanleiding voor een interview met journalist Lode Delputte van De Morgen in het radioprogramma ‘Nieuwe feiten’ van 9 september 2010. Op de vraag van de journalist of het Cubaanse model vandaag nog geëxporteerd kan worden, zou Fidel geantwoord hebben dat het vandaag zelfs voor de Cubanen niet meer werkt. Enkele bedenking daarbij:

1. Het is zeer de vraag of Fidel Castro die woorden ook effectief uitgesproken heeft. Vooreerst, denkt men nu werkelijk dat Fidel Castro zo’n levensbelangrijke boodschap mondeling eventjes terloops via een journalist zou lanceren, waarvan hij bovendien dan nog de schriftelijke neerslag niet kan controleren?

Daarnaast hebben Cubanen het nooit over hun ‘model’, maar wel over hun maatschappelijk ‘project’. Fidel Castro heeft zich herhaaldelijk expliciet uitgesproken tegen ‘modellen’, die dan zouden moeten nagevolgd worden.

Elk land moet rekening houden met de eigen historische condities en moet zelf zijn eigen weg uitstippelen, als Fidel. De interpretatie van de journalist van The Atlantic, die zelf aangeeft dat hij de woorden van Fidel Castro niet goed begreep, is op zijn beurt gebaseerd op de interpretatie van een Cubakenner die hem vergezelde. Zij gaf aan dat Fidel de ideeën van de revolutie niet verwierp, maar dat het volgens haar te maken had met de te grote rol van de staat in de economie. Van een breuk dus geen sprake, toch is het dat wat men ervan maakt en katapulteert tot wereldnieuws.

Het zou niet de eerste keer zijn dat de woorden van Cubaanse officials worden verdraaid of zelfs vervalst. Zo werd er recentelijk nog in de mond van Mariela Castro, de dochter van Raúl Castro, woorden gelegd die ze zelf niet had uitgesproken. De journalistieke deontologie komt de laatste tijd steeds meer onder druk omwille van de commercialisering, de hang naar scoops en spektakel, de versmachtende greep van de eindredactie en de overbevraging van de individuele journalist omwille van besparingen.

Desondanks trachten de eerlijke journalisten de algemeen gesproken deontologie zoveel mogelijk te vrijwaren. Maar als het over Cuba gaat dan worden de elementaire regels helaas regelmatig volledig met de voeten getreden.

2. Onlangs heeft Fidel Castro in een interview de verantwoordelijkheid opgenomen voor de fouten i.v.m. de aanpak van homosexuelen in het begin van de jaren zestig. Journalist Lode Delputte van De Morgen stelt het in het radioprogramma voor alsof de Cubaanse leider op het einde van zijn leven zijn blazoen wil oppoetsen en nu een mildere toon aanslaat dan vroeger.

Hier slaat hij de bal volledig mis. Ik raad Delputte aan de interviews te lezen van Fidel Castro met bvb. Frei Betto (1985), Gianni Miná (1988), Tomas Borge (1992); of de standaardbiografieën van Tad Szulc of Bourne, allebei van 1986; of ook de vele discours van de jaren zeventig en tachtig waarin hij zich zeer kritisch uitlaat over de fouten uit het verleden en het heden, o.a. de homokwestie en de foute behandeling van gelovigen in de jaren zestig.

Ik besef zeer goed dat Delputte op zijn eentje meer dan twintig landen van Latijns-Amerika moet volgen en bespreken en dus geen tijd heeft om zich grondig te verdiepen in het politiek gedachtengoed van de Cubaanse leider, maar dan moet hij zich wel hoeden voor zulke stellige uitspraken.

3. De tussenkomst van Delputte staat bol van veronderstellingen, hypothesen en interpretaties, maar is niet gebaseerd op feiten. Zo zou Fidel Castro met zijn uitspraak over ‘het niet meer werken van het model’ op dezelfde lijn staan als zijn broer Raúl. Hij zou daarmee de boodschap geven aan de Cubaanse elite om de koers van zijn broer te volgen.

Dat is een vreemde evolutie. Volgens de journalistieke interpretatie wou Raúl Castro vier jaar geleden van Fidels ziekte gebruik maken om de macht naar zich toe te trekken en een heel andere, meer liberale koers te varen. Toen Fidel weer beter werd en opnieuw in het openbaar begon op te treden zag men daar dan weer een poging in van Fidel om zijn macht terug te grijpen. Ze zouden mekaar recentelijk in het parlement zelfs geen blik gegund hebben. Maar nu zou Fidel dus oproepen om zijn broer te volgen. Het heeft een hoog Disneygehalte, zij het dat die sprookjes meestal logischer in elkaar zitten.

Feit is dat de meest ingrijpende en liberale maatregelen in Cuba genomen werden in de eerste helft van de jaren negentig: uitbouw van toerisme, toelaten van dollar, werken voor eigen rekening, aantrekken van buitenlandse investeringen, enz. En dat was onder Fidel en niet onder Raúl. Net zoals toen zijn de huidige economische maatregelen een antwoord op de historische omstandigheden en geen breuk met een ‘model’ of het varen van een andere koers.

4. Het is al bij al wat merkwaardig. De minste zucht die de laatste weken uit Cuba komt, wordt wereldnieuws, waarbij dan steevast het land in een negatief daglicht wordt gesteld. Telkens er zich in het verleden voor Cuba een opportuniteit aandiende voor betere internationale relaties, was er in de aanloop daarvan een mediacampagne om dat te proberen te verhinderen.

Vandaag denkt de Europese Unie eraan de harde houding ten aanzien van het eiland (de zogenaamde Common Position) te versoepelen, terwijl het in de VS gonst van geruchten over een mogelijke vrijlating van de Cuban Five, de vijf politieke gevangen die op 12 september aanstaande exact twaalf jaar onterecht zullen vastzitten in de VS. Toeval?

5. Aanvulling (11/9/2010). Ondertussen heeft Fidel Castro de puntjes op de i gezet. Het hele voorval gaat over de vraag van de journalist van The Atlantic aan Fidel of hij geloofde dat het Cubaanse model de moeite waard was om te exporteren. Fidel zegt daarover het volgende:

‘Het is duidelijk dat deze vraag impliciet veronderstelt dat Cuba zijn revolutie exporteert. Ik antwoordde: “Het Cubaanse model werkt ook niet meer voor ons”. Ik zei dat zonder bitterheid of bezorgdheid. Ik heb er plezier in als ik zie dat hij mijn antwoord letterlijk opvatte. Naar hij zelf aangeeft raadpleegde hij Julia Sweig, analiste van het CFR die hem vergezelde, en ontwikkelde daarop de theorie die hij heeft gepubliceerd. Maar in feite betekende mijn antwoord precies het tegenovergestelde van wat beide Noord-Amerikaanse journalisten interpreteerden over het Cubaanse model.

Zoals iedereen weet, is mijn idee dat het kapitalistisch systeem niet meer werkt, noch voor de VS noch voor de wereld. Het leidt ons van de ene crisis naar de andere crisis. De crisissen worden steeds ernstiger, omvattender, frequenter en onafwendbaar. Hoe zou een dergelijk systeem kunnen dienen voor een socialistisch land als Cuba?’

Fidel Castro besluit: ‘Uit dit alles kunnen we afleiden hoe groot de verwarring is die in de wereld heerst.’

Naar aanleiding van het artikel in The Atlantic hebben heel wat kranten en andere media uitgepakt met grote analyses en stoere uitspraken die, nu blijkt, op niets gebaseerd waren. Benieuwd hoe ze nu gaan reageren op de toelichting van diegene die de woorden zelf heeft uitgesproken. Of zullen ze deze keer zedig zwijgen?

Marc Vandepitte is auteur van ‘De gok van Fidel’ (Epo, 1998), De factor Fidel (Garant, 2009) en Ontmoetingen met Fidel Castro (Epo, 2009) (die laatste twee samen met Katrien Demuynck)