(1) regering liet meccanoplan van Forum 2020 actief wegschrijven in anonieme nota, nog vóór Forum 2020 dit tracé wereldkundig maakte

(2) ministerieel DAM-comité weigerde opstart ernstig onderzoek mogelijke voor- en nadelen meccanotracé

(3) meteen na 24 februari 2010 (publieke lancering meccanoplan) werd de politieke forcing opgestart richting het politieke dubbelbesluit van 30 maart 2010, mét behoud van het BAM-tracé  

Op 19 april 2010 gaf de Vlaamse regering – na een wekenlange, intensieve mailcampagne door diverse Antwerpse actiecomités – een aantal verslagen en studies vrij die ze binnen de werking van haar ministeriële DAM-comité (Duurzame Antwerpse Mobiliteit) had laten opmaken in de maanden na de volksraadpleging over de Oosterweelverbinding.  Zie hiervoor: http://www2.vlaanderen.be/pps/dam.html

De actiegroepen stonden erop dat dit materiaal publiek zou worden gemaakt, omdat ze signalen hadden gekregen dat de zeven DAM-werkgroepen maandenlang niets hadden ondernomen bij de zoektocht naar eventuele alternatieven voor het BAM-tracé. Insiders hadden de actiegroepen gemeld dat de DAM-werkgroepen functioneerden als zoethouders voor de publieke opinie en als façade waarachter een meerderheid binnen de Vlaamse regering zich kon verstoppen bij het per se vasthouden aan het BAM-tracé, ondanks verwerping ervan bij de volksraadpleging van 18 oktober 2009.

Met communicatie over DAM-werkgroepen die hard aan het werk waren kon de regering de schijn ophouden dat daadwerkelijk gezocht werd naar alternatieven voor dit tracé. In werkelijkheid mocht niet worden afgeweken van de ambitie om het BAM-tracé in maart 2010 andermaal als enig mogelijke optie naar voor te schuiven. Zie hierover ook onze persconferentie van 19 april ll.

Lectuur van het vrijgegeven materiaal leert dat het inderdaad nooit de bedoeling was om af te stappen van de idee om de Antwerpse ring te sluiten via het BAM-tracé. Op vier maanden tijd zijn de werkgroepen  niet verder geraakt dan nogmaals aan mensen van de BAM en het Vlaamse Verkeerscentrum te vragen waarom jaren geleden gekozen werd voor het BAM-tracé. Vragen binnen de werkgroep (o.a. door burgemeester Janssens en externe experten) om out of the box te mogen denken en om – na al die jaren vasthouden aan een gecontesteerd tracé – nu eindelijk ook eens op andere manieren naar de Antwerpse mobiliteitsproblematiek te mogen kijken werden afgeblokt.

Binnen de logica van dit vasthouden aan het BAM-tracé werd het op 24 februari 2010 door Forum 2020 gelanceerde alternatieve meccanoplan als een vervelende denkpiste onthaald die zo vlug mogelijk diende afgevoerd. Uit het vrijgegeven DAM-materiaal blijkt nu dat leden van de regering het meccanoplan politiek dood wilden laten verklaren op basis van een anonieme nota die al klaar lag nog voor het Forum 2020 dit alternatieve plan publiek maakte. De bewuste nota staat vol foute aannames over het meccanoplan, omdat de auteur moest gissen naar wat het Forum 2020 precies zou brengen. Dit is het niveau waarop in Vlaanderen aan politieke besluitvorming wordt gedaan over het grootste infrastructurele project ooit.

In onderstaande analyse brengen we het verhaal van de politieke eliminatie van het meccanotracé, op basis van lectuur van het DAM-materiaal en verder ingewonnen informatie daarover. Deze analyse brengt ons tot de enig mogelijke conclusie: bij het vastleggen van haar toekomst verdient de stad Antwerpen beter dan een politiek besluit dat gebaseerd is op improvisatie en willekeur.

Daarom vraagt stRaten-generaal met aandrang een onafhankelijk onderzoek van het meccanoplan, door een onderzoeksbureau of instelling die eerder niet betrokken was bij de besluitvorming over het BAM-tracé. 

Anonieme nota

‘Forum Mobiliteit Regio Antwerpen 2020 bestaat uit een groep Antwerpse bedrijfsleiders en academici die een constructieve bijdrage willen leveren tot een duurzame oplossing van de mobiliteitsproblemen in Antwerpen, Oost-Vlaanderen en Limburg.’Zo klinkt de eerste zin van het Memorandum dat leden van dit Forum op maandagmiddag 22 februari  2010 aan minister-president Kris Peeters bezorgden, tijdens een ontmoeting in Brussel. In het korte Memorandum (12 bladzijden) vatte het Forum zijn belangrijkste bevindingen en aanbevelingen samen.

Het Forum plande twee dagen later een persconferentie over het Memorandum en de onderliggende studie, maar wilde de minister-president voorafgaandelijk persoonlijk briefen over de eigen beweegredenen en over de krachtlijnen van de studie die op de persconferentie zou worden toegelicht.

Het Memorandum was opgesteld als een korte executive summary, die ook als dusdanig gelezen moet worden. Maar anderhalve dag na deze ontmoeting lag al een uitvoerige bespreking (16 bladzijden) van de voorstellen van het Forum 2020 voor op het ministeriële kernkabinet. De bewuste nota werd vorige week vrijgegeven als ‘Document DAM V’. In de nota spreekt de anonieme auteur  (‘ík’) zich negatief uit over de voorstellen van het Forum 2020 en over het gesuggereerde meccanotracé, dat het doorgaande verkeer weg wil houden van de Antwerpse ring.

De nota blijkt inderhaast en zonder veel kennis van zaken bij mekaar gepend. Ze staat vol verkeerde interpretaties en aannames over het meccanotracé, dat in het Memorandum enkel aan de hand van drie paragrafen en een kaartje geografisch en technisch geduid werd.

Volgens de auteur van de DAM-nota gaat het westelijke deel van het meccanotracé in open sleuf door Zwijndrecht, wat ‘een slechte oplossing’ genoemd wordt. In werkelijkheid zit dit deel er bijna volledig ingetunneld, wat het college van de gemeente Zwijndrecht er enkele weken later toe bracht om verdere studie van het meccanotracé te bepleiten bij de Vlaamse regering.

Verkeerdelijk stelt de auteur dat het meccanotracé ter hoogte van het Industriedok gelijkgronds gaat. Een zelfgemaakte tekening werd toegevoegd waarbij dit deel van het meccanotracé  ook nog eens op de verkeerde plek gesitueerd staat. Deze verkeerde lokalisatie van het tracé leidt vervolgens tot de foute bewering dat bedrijven zullen moeten worden onteigend.

Ook op de Linkeroever ziet de DAM-auteur een bovengronds meccanotracé naast verschillende Seveso-installaties, waar in werkelijkheid het tracé ingetunneld wordt. Elders blijkt voor de auteur dan weer het ‘boren onder  petroleumhaven’  een probleem, terwijl het Forum 2020 nergens een boortunnel suggereert en het meccanotracé nergens onder petroleumbedrijven  gaat. Het Forum 2020 lichtte overigens de technische aanpak van dit tracé  toe aan de omliggende bedrijven, die geen bezwaar hadden tegen de gesuggereerde aanpak.

De auteur stelt dat bij het meccanotracé  ADR-verkeer langs Metropolis en Luchtbal zal blijven rijden. In werkelijkheid rijdt dit verkeer via een verzonken tunnel onder het Hansadok de haven uit. Gesteld wordt dat het meccanotracé wellicht niet aansluit op de A12 noord. Opnieuw verkeerd. De auteur heeft het over onteigeningen die nodig zullen zijn op het bedrijventerrein Luithagen. Fout: ook daar wordt niet onteigend, want het tracé ligt helemaal in de zate van de huidige Noorderlaan. De DAM-auteur waarschuwt voor meerkost van intunneling en verkeerswisselaars, terwijl die meerkost al ingecalculeerd staat in het Memorandum.

En zo gaat dat maar door. In het DAM-document staat een schetsmatige tekening van het meccanotracé waaraan de auteur zelf een bijkomende zuidwaartse tangent toevoegde. Wie de oorspronkelijke tekening van het meccanotracé (zoals opgenomen in het Memorandum) ernaast legt, ziet nauwelijks een relatie tussen beide tekeningen, behalve een karikaturale. 
 
 

Deze opeenstapeling van gissingen en fouten had kunnen vermeden worden, indien de auteur van het document contact had genomen met Forum 2020. Dit is niet gebeurd.

Hier stellen zich enkele vragen. Wie schreef deze anonieme nota? stRaten-generaal vermoedt dat de auteur werkzaam is bij de BAM. Als dit inderdaad zou blijken, is dit een zwaarwichtig feit. Het zou betekenen dat de Vlaamse regering bij haar eerste en –  zo zal blijken – belangrijkste evaluatie van het meccanoplan opnieuw te rade ging bij de ontwerpers van het BAM-tracé. Dit zou de onwil van de Vlaamse regering illustreren om de Oosterweelproblematiek nog door een objectieve bril te laten bekijken. Graag opheldering hierover dus. Ook al omdat deze carrousel van wegschrijfnota’s door de BAM intussen al jarenlang de enige manier blijkt om het BAM-tracé  overeind te houden.

In opdracht van wie kwam de nota tot stand? In overleg met wie? Met welke bedoeling? De nota werd vrijgegeven als ‘Document DAM V’, als een document dus dat behandeld werd door het ministeriële DAM-comité. 

Lek 1

De nota werd op 24 februari 2010 al besproken op het kernkabinet van de Vlaamse regering. Sommige leden van de regering wilden het document meteen bezorgen aan de pers. Dit leidde tot onenigheid binnen het kernkabinet. Sommigen vonden het raadzamer om geen oordeel namens het ministeriële DAM-comité te verspreiden op basis van een eerste, individuele interpretatie van een samenvatting van het studiewerk van Forum 2020. Bovendien was Forum 2020 zelf op dat moment nog  zijn persconferentie aan het geven. Waarom niet ook de inhoud daarvan meenemen in de evaluatie? In het korte Memorandum stonden immers nauwelijks tekeningen of berekeningen – enkel conclusies.

Beslist werd om de nota niet vrij te geven. Maar enkele uren later lag de nota toch op de redactie van de krant De Standaard. De krant nam verschillende punten van kritiek uit de anonieme nota over, zonder bronvermelding. De krant had het – net als de auteur van de DAM-nota – verkeerdelijk over ADR-transporten die blijvend langs Metropolis zouden rijden, over ontbrekende kostprijzen voor verkeerswisselaars, over een tracé dat ‘pal onder het industriegebied van Zwijndrecht’zou lopen. Alle andere kranten waren aanwezig op de persvoorstelling van Forum 2020 en zagen de vele tientallen kaartjes en tekeningen waarop tracés, verkeerswisselaars en mobiliteitsstromen in detail uitgetekend stonden. Bij het krantenartikel voegde De Standaard ook nog een eigen kaartje toe gebaseerd op de analyse van de anonieme DAM-nota. Op dat kaartje werd  – zoals in de anonieme DAM-nota – het  meccanotracé van Forum 2020 uitgebreid met een grote ring tussen Wommelgem en Kontich. Forum 2020 vroeg en kreeg nadien een rechtzetting bij deze beeldvorming.

Dat De Standaard aldus handelde vinden we betreurenswaardig. Maar dat is niet de essentie van het verhaal. Wel dat het constructieve initiatief van Forum 2020 leidde tot het lekken van een anoniem en slordig tot stand gekomen regeringsdocument (DAM-nota)  aan een krant, enkel om een alternatief dat buiten de DAM-werkgroepen tot stand kwam af te blokken. Dit lek gaf al meteen de onwil aan van sommigen binnen de regering om op een ernstige manier om te gaan met het nieuwe voorstel. In de daarop volgende dagen putten diezelfden gretig uit de anonieme nota om het meccanotracé stelselmatig opzij te schuiven. Steeds zonder bronvermelding. 

Geen tijd meer

Daags na de persconferentie door Forum 2020 schreef journalist Jeroen Verelst  in De Morgen:

Los van die ‘onder of boven de grond’-discussie is de grote verdienste van het Meccanoscenario dat het durft af te wijken van de platgetreden paden. De grote lijnen van het officiële tracé  van de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM), met de Lange Wapperbrug, werden eind jaren negentig vastgelegd. Sindsdien werd het tracé  jaar na jaar verder gebetonneerd. De uitwijkmogelijkheden werden een na een geëlimineerd. Die strategie van de verschroeide aarde, die politiek van de voldongen feiten zorgde ervoor dat de hele Oosterweelverbinding nu terug bij af staat.

De vermelde strategie van de verschroeide aarde werd op datzelfde moment gewoon verder gezet. Inzet ervan was deze keer: eliminatie van het meccanotracé. De krant De Tijd vroeg zich af: ‘Wordt het studiewerk van Forum 2020, een groep van tien Antwerpse ondernemers en academici, ernstig genomen door de Vlaamse regering?’ Die avond gaf minister-president Kris Peeters het antwoord in Terzake: ‘Er is geen tijd meer voor nieuwe studies of extra werkgroepen, en we kunnen ook niet zeggen ‘We gaan nu nog eens een aantal dingen laten bekijken’.’

Het was 25 februari  2010 en de DAM-werkgroep die een alternatief moest zoeken voor het verworpen BAM-tracé was in de voorbije vier maanden één keer samen gekomen. Dat tempo van vergaderen bleek laag genoeg om nog steeds het BAM-tracé  als enige variant over te houden. Het is een wat eigenzinnige invulling van een Vlaanderen in Actie: na maandenlange inactiviteit zeggen dat er geen tijd meer is om een aantal dingen te laten bekijken.

Twee uur na de uitspraken van de minister-president zat burgemeester Janssens bij Phara. Hij vond degenen die het meccanoplan meteen van tafel wilden vegen ‘arrogant’:

Phara: ‘Ik hoor u zeggen het moet ernstig bestudeerd worden. Kan je binnen enkele weken dit plan ernstig bestudeerd hebben?’

Janssens: ‘Wel, ik denk dat je toch binnen enkele weken de voor- en de nadelen ervan grondig kan bekeken hebben, o.a. omdat veel van de dingen die worden voorgesteld op een of andere manier ooit al eens zijn bekeken.’

Phara: ‘Dus het moet mee op tafel liggen, dit plan.’

Janssens: ‘Ja, het zou bijzonder arrogant zijn of van onwil getuigen om dat niet te doen. Dat is eigenlijk het enige dat mij op dit moment een beetje zorgen baart. Men heeft een historiek waarbij mensen alternatieven hebben gepresenteerd en die alternatieven eigenlijk onmiddellijk zijn weggelachen. Ik vind dat een onverstandige houding op het moment dat je met een probleem zit.’

De zorgen van de burgemeester waren gebaseerd op reële kennis van wat op dat moment aan de gang was, beseffen we nu. Het ‘onmiddellijke weglachen’ was alweer volop aan de gang. Janssens had het eigenlijk over de pogingen vanuit de regering om het meccanotracé actief onderuit te halen nog voor het aan een ernstig onderzoek onderworpen kon worden.

Soms gebeurde dat laatste op een subtiele manier. In Het Laatste Nieuws stelde de minister-president dat het aan de werkgroepen van de DAM toekomt om het meccanoplan te bekijken (25 februari 2010). Maar die werkgroepen voeren enkel de opdrachten uit die het ministeriële DAM-comité hen geeft. En een opdracht om het meccanoplan verder te bekijken kwam er niet.

Dat is ook de reden waarom geen onderzoek over het voorstel van Forum 2020 werd vrijgegeven door de Vlaamse regering, ondanks expliciete vraag van de actiegroepen naar dergelijke studie binnen de wet op openbaarheid van bestuur. De studie bestaat immers niet. 

Lek 2

Er kwam dus geen studie meer over het meccanotracé. Wat er wel kwam, was een tweede perslek. Aan de kranten De Standaard en Het Nieuwsblad bevestigde de BAM dat er een uitgewerkt plan voor een aangepaste Lange Wapper klaarlag, niet in de DAM-werkgroepen, maar wel op het bureau van minister-president Kris Peeters. Hoe dat plan daar geraakt was bleef onduidelijk. Ook wie het getekend had en wat de concrete detaillering ervan was. Sommigen hebben het ook vandaag nog over slechts schema’s en schetsen die op foto’s geplakt zijn.

Het plan werd inmiddels 43 dagen geleden opgevraagd door de actiegroepen – andermaal binnen de wet op openbaarheid van bestuur – maar het mag voorlopig niet vrijgegeven worden. Het plan vormt nochtans de basis voor het regeringsbesluit van 30 maart 2010, als finale terugvalpositie voor wanneer zou blijken dat  tunnels op het BAM-tracé niet mogelijk zijn. De opdracht voor het haalbaarheidsonderzoek naar dergelijke tunnels werd inmiddels gegeven aan een werkcomité binnen de BAM. Publieke kennisname van de terugvalpositie wordt daardoor nog belangrijker, want de BAM communiceert al jarenlang slechts één boodschap: tunnels zijn onmogelijk als alternatief voor de Lange Wapper, en wat moet bewezen worden, zal ook deze keer bewezen worden.

In De Standaard werd de aangepaste Lange Wapper vreemd genoeg ‘een compromisvoorstel‘ genoemd. Gesuggereerd werd ook dat burgemeester Patrick Janssens bereid was om erover te onderhandelen, mits extra Vlaams geld voor andere geplande bouwprojecten in Antwerpen. Om dit gerucht de kop in te drukken wuifde de sp.a op maandag 1 maart 2010 het voorstel kordaat weg in De Morgen:

‘”Vreemd dat de Wapperlobby dit voorstel nu nog eens opnieuw lanceert”, vindt een sp.a-kopstuk. “Dit is oude wijn in nieuwe zakken. Het voorstel is al eens getoetst en was toen ferm gebuisd. Dit is geen oplossing voor Antwerpen. Noch op het vlak van mobiliteit, noch op vlak van leefbaarheid.” ‘ 

Lek 3

Diezelfde eerste maart kwam DAM-werkgroep V, na maanden inactiviteit, nog eens samen. Tijdens die vergadering werd enkele minuten stilgestaan bij het meccanotracé. Het Vlaams Verkeerscentrum had, zo staat in het verslag te lezen, ‘een eerste – voorlopige – analyse op het autonoom vermogen van het meccanotracé’gemaakt, alhoewel ‘het meccanotracé geen voorwerp uitmaakte van de opdracht van het ministerieel comité’. Forum 2020 had uitdrukkelijk geen autonome (= zonder verkeerssturing) werking van het meccanotracé naar voor geschoven, zoals ook de BAM geen autonome werking van het eigen BAM-tracé  voorstaat. Forum 2020 pleit voor een slimme sturing en werkte daartoe een concreet voorstel uit, BAM pleit voor vrachtverbod in de Kennedytunnel en tolheffing aan de Oosterweeltunnel. Een analyse op basis van autonoom vermogen is bijgevolg weinig relevant.

Maar opnieuw stond dat niet in de weg van lekkage van de analyse richting De Standaard. Op 5 maart 2010 schreef de krant dat het meccanoplan door de mand was gevallen in de verkeersmodellen van het Verkeerscentrum. De intro van het krantenartikel kon tellen:

Het voelt wat wrang aan. Terwijl de vertegenwoordigers van Forum 2020 gisteren hun Meccano-plannen kwamen toelichten in het Vlaams Parlement, is het plan op regeringsniveau al uitvoerig bestudeerd én verticaal geklasseerd.

Een dag eerder had de krant Het Nieuwsblad ook al geschreven:

Vandaag bekijkt een commissie van het Vlaams Parlement dat alternatief al. Maar dat lijkt louter pro forma, en vooral bedoeld om de socialisten ter wille te zijn. Indiscrete bronnen in de regering melden dat het voorstel van de groep ondernemers onder leiding van VBO-voorzitter Christian Leysen inmiddels al naar de prullenmand verwezen is.

Een eerste, voorlopige analyse over een foute interpretatie van het meccanotracé werd ineens  tot uitvoerige studie gepromoveerd, die bovendien blijkbaar al tot een finaal oordeel binnen de regering had geleid.

In het artikel in De Standaard stond ook nog dit:

De computermodellen laten aan duidelijkheid weinig te wensen over. De oostelijke ‘bretel’ die Forum 2020 voorstelt, tussen Wommelgem en Ekeren, zou in elke rijrichting maar duizend auto’s per uur aantrekken. Dat is de helft van wat een gemiddelde autosnelweg te slikken krijgt. In plaats van de twee maal twee rijstroken die in het voorstel staan, zou er dus amper één rijstrook in elke richting nodig zijn.

Volgens het Verkeerscentrum zou het bouwen van de A102 (= oostelijke bretel) op zich dus weinig zinvol zijn. Eenzelfde opmerking stond ook al verwerkt in de anonieme DAM-nota over het Memorandum van Forum 2020: ‘Indien men bvb eerst alleen de oostelijke bypass uitvoert bekomt men weliswaar een doorsteek tussen de E313 en E19N maar het verkeer dat hierdoor op een “natuurlijke” wijze(zonder congestietaksen) wordt afgeleid is heel beperkt (stroom E19N-E313 is klein) ‘

De aanleg van een dergelijke A102 zonder enige vorm van sturing en zonder koppeling aan een volledig meccanotracé  is niet wat Forum 2020 bepleit, maar wel wat nu wordt voorzien in het nieuwe Masterplan 2020 van de Vlaamse regering. Begrijpe wie kan, zo veel willekeur bij de interpretatie van studies. 

Het bleef bij die ene ‘eerste, voorlopige analyse’van het meccanotracé. In het derde en laatste verslag van DAM-werkgroep V (9 maart 2010) werd nog eens opgelijst welke de recente opdrachten van het ministerieel DAM-comité waren. Een verdere analyse van het meccanotracé was daar niet bij.

Ook werd niet één keer verder contact genomen met het Forum 2020, noch vanuit de DAM-werkgroepen noch vanuit het ministerieel DAM-comité.

Een haastig in mekaar geflanste, anonieme analyse vol foute aannames over het meccanotracé plus een  voorlopige analyse over een foute interpretatie van het verkeersmodel achter dat tracé: ziedaar het materiaal waarop de Vlaamse regering zich baseerde om koste wat het kost vast te houden aan het eigen BAM-tracé.

stRaten-generaal heeft reeds veel meegemaakt in dit dossier, maar deze recente ontwikkeling klopt alles. Als auteur van het meccanotracé vraagt stRaten-generaal daarom dat de Vlaamse regering de moed opbrengt om een onafhankelijke toetsing op te starten van dit tracé, en besluitvorming over dit voor Antwerpen immens belangrijke dossier niet te baseren op subjectieve nota’s en gefragmenteerde verkeersmodelleringen. 

voor stRaten-generaal, Manu Claeys en Peter Verhaeghe