Net zoals in zijn vorige films werkt de regisseur stelselmatig dieper in op een simpel en algemeen bekend basisgegeven dat vaak tot één woord te herleiden is: Dancing in the Dust (2003) over schuldaflossing, Beautiful City (2004) over uitstel van executie, Fireworks Wednesday (2006) over achterdocht en About Elly (2009) over een persoonsvermissing. En nu dus een echtscheiding.

Ook deze keer is het uitgangspunt uitermate simpel, precies zoals de titel suggereert. Nader en Simin, een koppel uit de Iraanse middenklasse, zitten volop in een echtscheidingsproces. De eigenlijke reden is voor de rechter niet erg duidelijk. Simin wordt niet geslagen, ze verklaart zelfs dat haar man Nader heel attent en begripvol is, niet alleen voor haar, maar ook voor hun tienerdochter Termeh en voor zijn inwonende dementerende vader.

Ze hadden beslist om te emigreren, maar op het laatste moment herziet Nader zijn mening en wil hij liever in Teheran blijven omdat hij zijn vader niet wil achterlaten. Op grond van wat bekend is, weigert de rechter een echtscheiding, en Simin trekt terug bij haar ouders in. Hun dochter blijft bij haar vader.

De hele omgeving (inclusief de toeschouwer) kiest meteen partij, dat gaat nu eenmaal zo, sympathiseert met het ene of het andere personage al naargelang zijn individueel  waardepatroon.

Eens de film je te pakken heeft, laat hij je niet meer los, twee uur lang, want stuk voor stuk worden nieuwe elementen aangereikt die je aanvankelijke oordeel ondergraven. Nevenpersonages worden toegevoegd, telkens met een andere kijk, het web breidt zich uit en na verloop van tijd krijg je een uiterst subtiel en fascinerend beeld van wat zich afspeelt in een gezin in het Teheran van vandaag.

De golven deinen verder uit, als concentrische cirkels rond de steen in de vijver. Na voorspraak van een collega-bankbediende huurt Nader een huishoudster in, Razieh, om overdag op zijn zieke vader te passen. Als diepgelovige stelt ze zich de vraag of zij wel de broek mag verversen van een man met wie zij niet verwant is.

Bovendien heeft zij haar nieuwe job verborgen gehouden voor haar licht ontvlambare man Hodjat. Op een avond na het werk gaat Nader door het lint, wanneer hij zijn vader vastgebonden op het bed aantreft. Bron voor een nieuwe reeks penibele situaties.

Geen moment krijg je als kijker de kans om je aan het verhaal te onttrekken. Net zoals in (het eveneens in België uitgekomen) About Elly laat de regisseur de cruciale scènes niet meteen zien. Hij houdt bepaalde troeven achter de hand, en doet dat op zo’n briljante manier dat je je als toeschouwer niet bedrogen voelt.

Want intussen krijg je in de plaats een behoorlijk volledige inkijk op relevante levensvragen. Bestaat er zoiets als een leugen om bestwil? (De vraag waar de dochter mee worstelt). Bereik je meer voor het gerecht als je je kalmte bewaart? (De tegenovergestelde temperamenten van Nader en Hodjat).

A Separation raakt op een fijngevoelige manier tal van morele, psychologische en sociale vragen aan, op zo’n manier dat hij het typische Iraanse kader ver, heel ver, overstijgt.

Het stramien van de uitdeinende vertelling dat Asghar Farhadi ook in zijn vorige films al bespeelde, wordt nu tot in de perfectie uitgewerkt. Verwacht strijd- noch pamfletfilm, hooguit een thesisfilm die talloze perspectieven samenbrengt.

De film etaleert een uitzonderlijk genuanceerde visie op een boel complexe tegenstellingen: religie-staat, familie-gerecht, middenklasse-lagere klasse. Ze zijn universeel, weliswaar zonder pasklare antwoorden, maar met een bevredigende afloop, zoals dat ook al in het intrigerende About Elly het geval was.

Waarschijnlijk is deze werkwijze ook de enige manier om nog waardevolle films te maken in het repressieve Iran dat intussen met Jafar Panahi en Mohammad Rasoulof twee van zijn meest talentrijke cineasten achter de tralies heeft gezet. Op geen enkel moment kiest hij partij, hij houdt zich ver weg van de politiek.

Met het uitermate intelligent en schrander gemaakte Nader and Simin, A Separation, omzeilt Farhadi handig enkele niet ongevaarlijke klippen. Een absolute aanrader.

***

Familiedrama / reg, sce. & pro. Asghar Farhadi / fot. Mahmoud Kalari / mon. Hayedeh Safiyari / muz. Sattar Oraki / act. Peyman Moadi (Nader), Leila Hatami (Simin), Sareh Bayat (Razieh), Shahab Hosseini (Hodjat), Sarina Farhadi (Termeh) / IR / 2011 / 123’ / dis. Cinéart / oorspronkelijke titel: JODAEIYE NADER AZ SIMIN