Rose, een arbeidster, is samengekomen met een tiental andere vrouwen in een praatgroep. Ze zijn allemaal hiv-positief en daarom gesteriliseerd, zeggen ze. De ingrepen gebeurden in verschillende klinieken en zonder hun toestemming.

“Soms kijk ik naar de kinderen van andere mensen”, vertelt ze in de groep, “en vraag ik me af hoe oud mijn eigen kind nu zou zijn. Ik fantaseer hoe het zou zijn als moeder, hoe het zou zijn om liefde te geven aan mijn kind.”

Hiv-positief

Na de dood van haar eerste kind in 2000 werd Rose opnieuw zwanger. Ze wist nog niet dat ze hiv-positief was. Toen er complicaties opdoken in het tweede trimester van haar zwangerschap, werd ze naar het ziekenhuis gebracht. Daar verloor ze niet alleen haar kind, maar werd ze ook gesteriliseerd, zegt ze.

“Ik weet niet wat er is gebeurd”, vertelt ze. “Ik herinner het me gewoon niet. Ik was zwaar verdoofd en werd wakker met mijn onderbuik in een verband.” De dokter wist haar te vertellen dat hij haar baarmoeder had verwijderd.

Rose bleef naar het ziekenhuis gaan voor periodieke controles, en na zes maanden vertelde de dokter haar dat ze hiv had, en dat hij haar eileiders had afgeklemd. Hij vertelde haar ook dat ze na tien jaar nog een kind zou kunnen krijgen, maar dat was een leugen.

Rose werd in de steek gelaten door haar man voor een andere vrouw. “Hij vertelde me dat hij niet bij me kon blijven omdat ik nooit een kind zou krijgen”, zegt ze. “Hij zei me dat hij de arts gevraagd had me te steriliseren, omdat hij geen ziek kind wou krijgen. Hij brak mijn hart.”

Rapport

De pijnlijke verhalen in het groepsgesprek zijn verre van uniek in Kenia. Dat blijkt uit een rapport van het Africa Gender and Media Initiative, dat in augustus gedocumenteerde getuigenissen van veertig hiv-positieve vrouwen verzamelde in Nairobi en het westen van Kenia.

De meeste vrouwen komen uit een arme omgeving. Vaak werd hen geld aangeboden voor de sterilisatie. Andere weten helemaal niet wat er gebeurt, en tekenen soms documenten terwijl ze in arbeid zijn. In sommige gevallen worden ze verplicht te tekenen in ruil voor goedkope of gratis antiretrovirale geneesmiddelen of babymelk. In nog andere gevallen gaven hun echtgenoot of ouders toestemming in hun plaats, of werd er niet verteld dat de procedure onomkeerbaar is.

Teresia Njoki, die de getuigenissen verzamelde en zelf een slachtoffer is, zegt dat ze sinds de publicatie van het rapport al met meer dan honderd vrouwen heeft gesproken die onder dezelfde omstandigheden gesteriliseerd zijn. “De vrouwen met wie ik sprak zijn allemaal afkomstig van twee regio’s, Nairobi en het westen van het land”, zegt ze. “Stel je voor wat we zouden vinden als we een nationale studie zouden doen.”

Niet langer een vrouw

De grootste uitdaging is de vrouwen zover krijgen dat ze openlijk praten over wat ze hebben meegemaakt, zegt ze. “De sterilisatie zorgt voor een dubbel stigma. Je leeft met hiv, en je kan geen kind ter wereld brengen. Dit is Afrika. Als je hier geen kinderen kan krijgen, en je bent hiv-positief, dan ben je niet langer een vrouw. “

75 procent van de vrouwen die in het rapport aan het woord komen, beschuldigen artsen uit overheidsziekenhuizen. Anderen hebben het over instellingen die door niet-gouvernementele organisaties worden beheerd of gesteund.

Juridische stappen

Meer dan 20 procent van de vrouwen neemt zich voor om de arts of het ziekenhuis in kwestie te vervolgen voor het einde van dit jaar. Ze hebben gezamenlijk een advocaat onder de arm genomen. Ze weten dat het moeilijk wordt om de zaak te winnen, maar advocaat Allan Machele is optimistisch.

“We gaan de getuigenissen gebruiken, documenten tonen waaruit blijkt dat ze naar het ziekenhuis gingen, dat de procedure plaatsvond, en het is aan de ziekenhuizen om aan te tonen dat de patiënt het daarmee eens was”, zegt hij. Gedwongen sterilisatie is een misdrijf tegen de menselijkheid, en de ziekenhuizen moeten bewijzen dat de vrouwen werden ingelicht over de procedure.

Volgens Faith Kasiva, directeur van het African Gender and Media Initiative, zijn de praktijken al bezig sinds het begin van de jaren negentig. “Het rapport heeft vooral de bedoeling om bewustzijn te creëren zodat kwetsbare vrouwen zich niet verplicht voelen om dit te ondergaan zonder een geïnformeerde keuze te maken”, zegt ze.

In buurlanden zijn er al gelijkaardige processen aangespannen, waaronder in Zambia, Zuid-Afrika, Malawi en Namibië. Onlangs nog veroordeelde een Namibische rechtbank de overheid voor de sterilisatie van drie hiv-positieve vrouwen zonder hun toestemming.

Maar de slachtoffers in Kenia hopen niet alleen dat hun zaak het wint in de rechtbank, maar vooral dat andere vrouwen in dezelfde situatie hun rechten goed begrijpen voor ze zich onderwerpen aan zo’n ingreep. “Het is niet correct”, zegt Ruth Achieng, een ander slachtoffer. “Het is niet correct dat mij het recht ontnomen is om kinderen te krijgen. Ik wens zoiets niemand toe. Dat is waarom ik beslist heb de campagne te voeren.”