Laatste verkiezingsstrijd Nederland

Twee thema’s domineerden de laatste verkiezingsstrijd in Nederland, het thuisland van schrijver Hein De Haas: immigratie en bestaanszekerheid. Waarschijnlijk zag menig PVV-kiezer in het stemhokje een onweerlegbaar verband tussen beide. Ten onrechte. Migranten concurreren niet met niet-migranten voor dezelfde jobs. Immigratie vormt niet de minste bedreiging voor de verzorgingsstaat. Niet de migranten maar politieke keuzes zijn verantwoordelijk voor groeiende ongelijkheid. Zo is de stagnatie van de reële lonen tussen 1980 en 2020 – aanleiding tot korzeligheid bij een deel van het Nederlandse kiezerscorps – onder meer het gevolg van het loonmatigingsbeleid van de regering.

22 hardnekkige mythen over migratie

In zijn boek ‘Hoe Migratie Echt Werkt’ neemt De Haas de verdediging van de migranten op. Hij rekent af met 22 hardnekkige mythen rond migratie. Door zijn deelname aan debatten viel het hem op hoe gepolariseerd de standpunten over migratie wel zijn en hoe discussies over het thema vaak in verbaal geweld ontaarden. Volgens De Haas is de publieke arena vergiftigd door stereotiepe stellingnames van politici en belangengroepen. In de strijd om aandacht en/of financiering zetten die – elk vanuit hun eigen visie en bastion – bepaalde aspecten van het migratiethema nadrukkelijk in de verf.

Daarbij nemen ze het niet altijd even nauw met de werkelijkheid. Zo beweren bepaalde politici in de VS dat immigranten banen inpikken, roepen internationale organisaties dat miljoenen migranten door smokkelaars tot gevaarlijke tochten worden verleid en tieren vluchtelingenorganisaties als een bezetene dat de wereld met een nooit geziene vluchtelingencrisis kampt. Instanties aan beide kanten van het politieke spectrum maken zich schuldig aan simplismen en overdrijvingen inzake migratie. Deelnemers aan debatten nemen die over en gebruiken ze als wapen om er de tegenstand mee om de oren te slaan. We moeten af van de zinledige pro/anti framing. Er is nood aan een nieuwe, holistische visie op migratie, een visie die niet wordt vertekend door de mantra’s van de belanghebbenden maar die naar migratie kijkt zoals ze is. Met dit boek wil de auteur die nieuwe visie aanreiken.

Migratie is zo oud als de mensheid. Immigratie is een intrinsiek onderdeel van bredere processen van sociale, culturele en economische verandering die onze samenlevingen doormaken. Ze is onvermijdelijk en speelt een centrale rol bij economische ontwikkeling en maatschappelijke transformatie. We leven niet, zoals sommigen beweren, in tijden van ongekende migratie. In het verleden heeft de wereld al grotere migratiegolven gezien. Denk maar aan al diegenen die in de negentiende en twintigste eeuw naar de VS gingen, op zoek naar een beter bestaan. Denk ook aan het tijdperk van de kolonisatie. Toen trokken miljoenen Europeanen naar wingewesten in alle uithoeken van de wereld. De Haas merkt terloops op dat het Europese kolonialisme de grootste illegale immigratiegolf was die de mensheid ooit heeft gekend. Wel heeft er zich een omkering in de mondiale migratiepatronen voorgedaan. Migranten zijn in toenemende mate niet uit Europa afkomstig.

83,7% van de wereldbevolking migreert niet

83,7% van de wereldbevolking migreert niet. 13,1% van alle migranten blijven in de eigen regio. De internationale migratie bleef de laatste decennia opvallend stabiel (ongeveer 3,3% van de totale wereldbevolking). Ook het aantal vluchtelingen is tijdens diezelfde periode ongeveer op hetzelfde niveau gebleven (0,3% van de wereldbevolking). 80 tot 85% van alle vluchtelingen blijft in de herkomstregio. Deze cijfers brengen al meteen een beetje rust. Bovendien is het overgrote deel van de internationale migratie legaal en is de omvang van illegale migratie – De Haas spreekt liever van ongedocumenteerde migratie – eerder beperkt. Politici vergroten het ‘probleem’ graag uit en appelleren zo aan basale angsten bij het kiespubliek in de hoop op electoraal succes. Dat is gevaarlijk want koren op de molen van extreem rechts. Dat

de grote meerderheid van de migranten legaal is, heeft in de ogen van de media geen nieuwswaarde. Toch is dat besef van wezenlijk belang als tegengif voor de sfeer van criminaliteit die zo vaak rond migratie hangt. Het is overigens niet zo dat reusachtige hordes wanhopige migranten zich aanstonds op onze kusten zullen storten. Daar is een goede reden voor: migreren kost geld. Weinig inwoners van arme landen kunnen het voor visum, transport en smokkelaars benodigde kapitaaltje zomaar vanonder de matras tevoorschijn toveren. De allerarmsten blijven noodgedwongen thuis. En die zijn met velen.

Het migratieproces verloopt in etappes. In arme landen met gestage economische groei en toenemende onderwijskwaliteit neemt de kans op migratie geleidelijk toe. In een eerste stadium migreren mensen van lageloonlanden naar middenloonlanden in dezelfde regio. Pas in een volgende fase wordt internationale migratie tussen middenloonlanden en hogeloonlanden een optie voor de happy few.

Hoe hoger de ontwikkelingsgraad hoe meer migratie

In kringen van experts en hulporganisaties weerklinkt soms het argument dat migratie best kan worden gecounterd door armoedebestrijding en stimulering van de economische ontwikkeling in de herkomstlanden. Op korte termijn is dat een misrekening. Naarmate arme landen zich ontwikkelen en steeds meer inwoners een zekere graad van welstand bereiken, zal het migratiepercentage er in eerste instantie alleen maar toenemen. Pas wanneer de herkomstlanden zelf hogeloonlanden zijn geworden, zal het aantal migranten beduidend afnemen.

Omdat niemand hem daarin was voorgegaan, heeft De Haas samen met collega’s gemeten hoe het immigratiebeleid zich over grofweg de laatste honderd jaar heeft ontwikkeld. Dat mondde uit in een database op het vlak van immigratie en emigratie voor 45 landen in de periode tussen 1900 en 2014. Uit die studie blijkt dat de immigratieregels de afgelopen 70 jaar liberaler zijn geworden. Sinds de jaren 90 van vorige eeuw is er enkel sprake van een minder snelle liberalisering, maar niet van een kentering. Ondanks visumverplichtingen, strengere asielregels, grenscontroles en de strijd tegen de smokkelaars gingen de grenzen dus niet steeds verder dicht. Hoe valt dat te verklaren?

Die paradox is toe te schrijven aan het migratietrilemma waarmee beleidsmakers te maken krijgen. Ze moeten:

1. de economische groei bevorderen
2. het scepticisme van de burger inzake immigratie ter harte nemen
3. de fundamentele rechten van immigranten respecteren

Het is onmogelijk om tegelijk aan alle drie optimaal te voldoen zonder bij deze of gene wrevel op te wekken. Bedrijvenlobby’s zetten de beleidsmakers onder druk. De overheid faciliteert hen waar ze kan. Vlak na WO II was de werving van buitenlandse arbeidskrachten in handen van de regering. Maar dat is al even anders. Thans wordt deze taak door de werkgevers zelf waargenomen. Om hun arbeidstekorten aan te vullen, schakelen ze internationale uitzendbureaus in. De overheid staat erbij en kijkt ernaar.

Migratie is een motor van economische groei

Hier komt De Haas tot zijn voornaamste these: de vraag naar arbeid in de bestemmingslanden is de belangrijkste aanjager van internationale migratie. Hij noemt het ‘de olifant in de kamer’. Migratie is een motor van economische groei. Dat de overheid geen jacht maakt op illegale migranten op de werkvloer noemt De Haas de ‘smoking gun’. Immigratiebeperkende maatregelen zijn enkel oogverblinding. De regering voert ze in voor de galerij om zich te profileren als hoeder van de natie. Een gevecht tegen een verzonnen vijand noemt De Haas het. Kijk maar naar de Brexit. Ten tijde van het referendum was migratie – meer bepaald de angst voor massale immigratie uit Oost-Europa – het belangrijkste thema. In 2022, twee jaar na de Brexit, bereikte de nettomigratie in het Verenigd Koninkrijk een recordhoogte: 600 000. Blijkbaar zijn de mazen in het net nog vrij groot.

De centrale stelling van het boek is dat beleidsmaatregelen mislukken omdat ze eigenlijk mee oorzaak zijn van de problemen die ze pretenderen op te lossen. Immigratie is in de eerste plaats een reactie op arbeidstekorten. Ze deint mee op de conjunctuurgolven. Bij economische groei neemt ze toe, in tijden van recessie neemt ze af. Illegale migratie vindt plaats wanneer de economische vraag naar arbeidsmigranten het aantal legale migratiekanalen overstijgt. Ze is bijgevolg gewenst. Restricties hebben maar al te vaak een averechts effect.

Ze kunnen leiden tot een fenomeen dat De Haas nu-of-nooit-migratie noemt: een plotse toestroom van meer migranten dan anders het geval was geweest omwille van de vrees dat het daarna niet meer zal kunnen.

In 1991 voerden Spanje en Italië een visumverplichting voor Noord-Afrikanen in. Ook die maatregel was contraproductief. In beide landen maakte hij een einde aan de circulaire migratie (beurtelings verblijf van migranten in bestemmingslanden en terugkeer naar herkomstlanden). Als reactie besloten veel migranten zich permanent te vestigen, waarna gezinsmigratie nog eens voor een toename van het migrantenaantal zorgde. Een ander gevolg van de visumverplichting van 1991 was dat de migratie ondergronds ging.

Aanvankelijk werden de migranten door lokale vissers clandestien overgezet. Maar naarmate de grenscontroles verstrengden, namen professionele smokkelaars de zaak over. Uiteindelijk kwam het tot een kat-en-muisspel tussen de autoriteiten en de smokkelaars, met alle gevaren van dien voor de betrokken migranten. De Haas ziet mensensmokkel als een vorm van dienstverlening. Ook merkt hij op dat grenscontroles ondertussen big business zijn geworden. Zo heeft de EU de budgetkraan voor Frontex de laatste jaren fors opengedraaid. Het militair-industrieel complex doet er zijn voordeel mee.

De laatste mythe in het boek van De Haas gaat over de klimaatverandering. Die zal volgens hem niet tot massamigratie leiden. Omdat ze geleidelijk zal verlopen, zal de mens de tijd hebben om zich aan te passen. Dat kan onder meer door het uitvoeren van waterwerken en door het telen van gewassen die beter bestand zijn tegen de droogte. De stijging van de zeespiegel zal met sedimentatie (aangroei van land) gepaard gaan. Verder is er geen sluitend bewijs voor de stelling dat woestijnen oprukken. Het is eerder de mens die zich terugtrekt. Onderzoek wijst uit dat de meeste door milieustress veroorzaakte migratie van lokale en tijdelijke aard zal zijn.

De Haas schreef dit boek vanuit een groot gevoel van urgentie. Als wetenschapper kan hij wel via colleges en lezingen feiten verspreiden maar daarvan sijpelt ontstellend weinig door naar het maatschappelijk debat. Hij hoopt dan ook dat dit boek daarin verandering zal brengen. In zijn besluit drukt hij de stellige hoop uit dat we na het lezen van zijn opus kritischer zullen staan tegenover het nieuws en claims van politici en humanitaire organisaties.

We leven niet in een tijd van ongekende migratie

Er is geen reden tot paniek. Nee, we leven niet in een tijd van ongekende migratie. Nee, immigratie doet de criminaliteit niet stijgen. Nee, immigratie betekent niet het einde van de verzorgingsstaat. Nee, de integratie is niet mislukt.

Wat moet er gebeuren? Moeten we de grenzen helemaal opengooien? Dat zal tot minder illegale migratie leiden. Misschien zullen mensen dan ook minder geneigd zijn om zich permanent te vestigen. Al te liberaal toekennen van staatsburgerschap ligt evenwel gevoelig. De liberalisering van migratie is hoe dan ook een zeer langzaam proces. Enige mate van regelgeving zal altijd nodig blijven. De Haas pleit voor vrijere migratie. De veralgemening van visumvrij reizen zou volgens hem een mooi begin zijn. Aanvankelijk zal dit leiden tot een migratiepiek. Daarna zal de toestand zich weer stabiliseren, onder meer vanwege circulaire migratie.

Alle bestemmingslanden hebben ondertussen aanvaard dat ze immigratielanden zijn geworden. Dat is al een hele stap, al blijft de politiek verantwoordelijk voor ‘neerwaartse assimilatie’ van een deel van de migrantenpopulatie door te laat in te zetten op integratie.

Er moet een oplossing komen voor de langdurige juridische onzekerheid van asielzoekers. Pushbacks moeten stoppen. Migranten moeten sneller wegkunnen van de eilanden waarop ze zijn aangekomen.

We moeten migratie zien als een realiteit. Als de regering effectief lagere migratiecijfers wil, dan zal dat leiden tot een ingrijpende koerswijziging inzake economisch beleid. Welke maatregelen kan de overheid in dat geval nemen? Ze kan de pensioenleeftijd verhogen, deeltijds werken aanmoedigen zodat de burger zelf voor zijn kinderen en ouderen kan zorgen, stoppen met subsidiëring van sectoren die in grote mate afhankelijk zijn van migrantenarbeid, een vraagteken zetten bij maximalisatie van economische groei. Hoe dan ook: elke oprechte discussie over migratie zal onvermijdelijk ook een discussie zijn over het soort maatschappij waarin we willen leven.

Oorspronkelijke titel : “How Migration Really Works: A Factful Guide to the Most Divisive Issue in Politics”. Auteur: Hein De Haas. Uitgeverij Penguin/Viking 2023. Nederlandse vertaling: “Hoe Migratie Echt Werkt: Het Ware Verhaal van Migratie aan de Hand van 22 Mythen”. Vertaler: Alexander van Kesteren. Uitgeverij Spectrum 2023

De auteur van het boek Hein De Haas is socioloog en geograaf. Professor sociologie aan de Universiteit van Amsterdam. Professor migratie en ontwikkeling aan de Universiteit van Maastricht. Stichtend lid en directeur van het International Migration Institute (IMI) (Universiteit van Oxford).

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier