In De Standaard van maandag 12 september lanceerde Dirk Van der Maelen (SP.A) een frontale aanval op de denktank Itinera Institute van Marc De Vos. De kritiek van Van der Maelen was niet bepaald mals: Itinera is in weerwil van wat het zelf beweert noch ideologisch neutraal, noch onafhankelijk.

Lang liet een antwoord van De Vos niet op zich wachten. In De Standaard van dinsdag maakt De Vos brandhout van de stellingen van Van der Maelen en verklaart hij zonder verpinken dat Itinera wel degelijk een onafhankelijke denktank is die zowel rechtse als linkse standpunten inneemt en die slechts aanbevelingen wil geven aan de politici.

Kortom, volgens De Vos is het Itinera Institute een totaal belangeloos adviescomité dat de noodlijdende politiek en economie uit haar zelf gevlochten knoop wil bevrijden. Als het van De Vos afhangt, verdient hij de Prijs Solidair 2011.

Over die Prijs Solidair gesproken, één van de genomineerden daarvan is De Bezorgde Belgische Betoger. Ik voel me, zonder mezelf daarbij op een pied de stalle te willen plaatsen, toch gedeeltelijk aangesproken door deze nominatie, daar ik samen met vier anderen in januari mee aan de wieg stond van de Shame-betoging. Een betoging waar zo’n veertigduizend Bezorgde Belgen in opstapten.

Maar ik wil het eigenlijk niet over Shame hebben in dit artikel, wel over enkele mails die ik van Marc De Vos himself en zijn Itinera Institute ontving in de woelige weken die aan Shame voorafgingen. Toen bleek dat Shame zichzelf qua doelstelling wel eens zou overtreffen en toen de media ons geen seconde meer met rust lieten, viel er plots een mailtje van Itinera Institute in mijn digitale postbus. De datum was 14 januari 2011 en de mail opende als volgt:

Dag XXXXXX en Thomas,
Zoals reeds meegedeeld is het Itinera Institute geïnteresseerd om het event op 23/1 te steunen.

Met enige belangstelling en gezond wantrouwen las ik verder:

Voor Itinera is de basisvoorwaarde van een samenwerking het meegeven van een inhoudelijke boodschap op het event. Een boodschap die een antwoord geeft op de noodzaak van de vorming van een regering. Itinera beschikt over voldoende content om hiervoor te zorgen. Kan Itinera op het event van 23/1 een inhoudelijke boodschap geven aan de deelnemers van de manifestatie?

Itinera wou dus een inhoudelijke boodschap meegeven. En dat terwijl wij er met Shame net angstvallig over waakten en steeds opnieuw duidelijk maakten dat wij met geen enkele groep wilden samenwerken die Shame probeerde te sturen. Itinera wou die bekommernis echter niet begrijpen, zo blijkt. Ze wilden zeven beleidsprioriteiten voor de komende legislatuur mee integreren in de boodschap die Shame uitdroeg. Of zoals het in de desbetreffende mail werd verwoord:

We constateren net zoals jullie dat de institutionele onderhandelingen aanslepen. Ongeacht hun uitkomst blijven de fundamentele uitdagingen voor ons land bestaan. Het Itinera Institute blijft geloven in de toekomst en trekt aan de kar. In de “Fast Forward”-reeks – die we momenteel organiseren – formulereren we beleidsaanbevelingen rond 7 cruciale thema’s: de beleidsprioriteiten voor de  volgende regering. Op deze manier wil Itinera duidelijk maken waarom er een regering moet zijn.

Over die beleidsprioriteiten zelf bleef Itinera in de mail– vermoedelijk doelbewust – ontzettend vaag. Maar een kleine speurtocht op de site van het Itinera leerde me het een en ander bij. De zeven beleidsaanbevelingen die in de ‘Fast Forward’-reeks naar voren geschoven worden, hebben te maken met: langer werken, budgettaire hervormingen, hervormingen in de gezondheidszorg, fiscaliteit, een meer moderne en doeltreffende overheid, pensioenen en economische groei.

Wie wat verder grasduint doorheen de overvloed van studies, boeken en opinies die op de website van het Institute staan, weet vrij snel wat de visies zijn van Itinera betreffende deze materies.

Zo wordt ‘langer en meer werken’ voorgesteld als een noodzakelijk en onafwendbaar toekomstperspectief. Over het feit dat er langer en meer zal gewerkt worden is geen debat meer mogelijk volgens Itinera, hoogstens kan er nog gediscussieerd over hoeveel langer en hoeveel meer er zal moeten gewerkt worden.

Ook met betrekking tot budgettaire hervormingen is de boodschap vrij duidelijk: besparen! Rond de derde beleidsprioriteit, gezondheidszorg, lijkt Itinera meer genuanceerde standpunten in te nemen. Hoewel men tussen de regels toch ook de onmiskenbare neoliberale en asociale richting ziet doorschemeren.

In het lijvige boek “De toekomst van onze gezondheidszorg” staat bij de aanbevelingen van Itinera bijvoorbeeld te lezen dat men ijvert voor “een echt maatschappelijk debat over grond van de zaak […] zonder taboes: de grenzen van de interventie van de overheid en van de privésector, de ontwikkeling van de financieringsbronnen en de betrokkenheid van private verzekeraars.” [1]

En verder: “De burger-patiënt moet worden gestimuleerd om zich als een verantwoordelijke consument te gedragen.” [2] Het feit dat men hier over patiënten spreekt in termen van ‘verantwoordelijke consumenten’ is misschien nog het meest sprekend voor de richting die Itinera onze gezondheidszorg wil uitduwen.

Ook met betrekking tot de andere beleidsprioriteiten vormen de standpunten van het Itinera Institute niet bepaald een verrassing: qua fiscaliteit moet de belastingdruk naar omlaag (en zeker geen crisisbelasting voor de superrijken!), er dient bespaard te worden in de publieke dienstverlening (snoeien in het ambtenarenapparaat!) en om een crisis in het pensioenstelsel te vermijden dient er, wederom, langer en meer gewerkt te worden.

Nee, echt neutraal en onafhankelijk kunnen deze ‘beleidsprioriteiten’ niet genoemd worden. Het zijn stuk voor stuk (neo-liberale) politieke standpunten die zichzelf verbergen achter de maskers van economische noodzakelijkheid en exacte wetenschap.

Nu, we leven in een vrij land, en uiteraard kunnen de punten die het Itinera Institute verdedigt vrijelijk verkondigd worden. Maar daar gaat het hier niet om. Het gaat erom dat Itinera zich voordoet als een volledig onafhankelijk instituut, een adviesgroepje van experts die het beste met ons voorhebben en te pas en te onpas in de reguliere media worden opgevoerd als ‘onafhankelijke’ experts.

Dat zijn ze echter niet. Het is een lobbygroep en ze gebruiken de technieken van een lobbygroep. Als u daarvan nog niet overtuigd was, hier volgt een ander uittreksel uit de eerder geciteerde mail:

Itinera is – als aan de basisvoorwaarde kan voldaan worden – bereid om via zijn kanalen mensen te mobiliseren. We kunnen het event aankondigen op onze website, met een link naar jullie site. Kan er dan vanuit jullie communicatiekanalen ook een link voorzien worden naar de Itinera-site ? Kan Itinera in jullie externe communicatie mee opgenomen worden als partner? Worden er op de manifestatie flyers uitgedeeld? Zo ja, kan er hier dan ook inhoudelijk vanuit Itinera een bijdrage geleverd worden of een verwijzing gemaakt worden naar de site van Itinera? Itinera is bereid om voor deze uitgaven een bijdrage te doen.

Ik denk niet dat een dergelijke poging tot inmenging kan verenigd worden met het statuut van onafhankelijke denktank. Het is dan ook veelzeggend dat geen enkele andere politieke partij, belangengroep of onafhankelijke denktank op een zo doorzichtige (en inhoudelijke!) wijze de Shame-betoging heeft proberen te kapen.

Deze poging tot kaping zegt ook veel over de onmiskenbare politieke ambities van Itinera. U hoeft zich maar even in te beelden wat het zou betekend hebben als veertigduizend mensen achter een door Itinera gesponsord spandoek hadden gelopen met daarop: ‘Langer en meer werken, graag!’. Op slag zou de onafhankelijke denktank geworden zijn wat ze al is: een neoliberale lobbygroep met politieke ambities.

Thomas Decreus

Thomas Decreus is politiek filosoof (KU Leuven). Hij was ook mede-organisator van de Shame-betoging en oprichter van de Stockholmgroep.