De ‘Valle de los Caídos’ die door politieke gevangenen werd gebouwd kan je op z’n minst “controversieel” noemen want beeld je in dat men vandaag in Duitsland het praalgraf van Hitler of in Italië dat van Mussolini zou kunnen bezoeken.

Laatste groet

Het nieuws van een nakende herbegrafenis zorgt nu voor een toestroom van Spanjaarden die voor de laatste keer het graf van Franco willen bezoeken. Voorbije zondag was het drummen om op de parking van ‘El Valle’ te geraken. Er stond een vijf kilometerlange file en volgens Europapress werden een week eerder, op zaterdag en zondag samen, 6.000 bezoekers geteld. Een klein leger veiligheidsagenten hield voorbije zondag zowel buiten het domein van de ‘Valle de los Caídos’ als in de kille basiliek een oogje in het zeil.

Foto: Sven Tuytens

Een paar jaar geleden moest je helemaal niet aanschuiven en stonden er op zondagen maar een paar wagens op de parking. In de basiliek vroeg een veiligheidsagente om geen foto’s van het graf te nemen. Maar omdat zoveel bezoekers haar negeerden, gaf de dame het uiteindelijk op en liet iedereen maar begaan. De grafsteen lag vol gele en rode bloemen, sommige bezoekers maakten een kruisje en prevelden iets, anderen brachten op het gigantische plein voor de basiliek een laatste fascistische groet of vouwden de Franco-vlag met zwarte adelaar open om er samen mee op de foto te staan.

Onenigheid over bestemming mummie

Franco’s mummie wordt binnenkort herbegraven, naast het graf van zijn vrouw Carmen Polo, op het kerkhof van Mingorrubio in El Pardo, een gemeente ten noorden van Madrid. De familie heeft meer dan een jaar dwars gelegen. Als hij dan toch weggehaald moest worden, dan moest zijn stoffelijk overschot worden bijgezet in het familiegraf in de Almudena-kathedraal, zo vonden de afstammelingen.

De kathedraal ligt naast het koninklijk paleis in het toeristische hart van de Spaanse hoofdstad. Toegeven aan de grillen van de familie zou van de kathedraal een bedevaartsoord van extreemrechtse groeperingen maken. Het hooggerechtshof wees het verzoek van de familie af en gaf haar voorkeur aan het kerkhof van Mingorrubio.

Voor uittredend premier Pedro Sánchez is die uitspraak een opluchting en hij noemde de beslissing “een grote overwinning”. “De vastberadenheid om genoegdoening te bieden voor het lijden van de slachtoffers van Franco is altijd de beweegreden van de regering geweest. Gerechtigheid, herinnering en waardigheid”, zo verklaarde Sánchez.

Verkiezingen

Beeld: Voorpagina Spaans satirisch weekblad El Jeuves

Voor de Spaanse socialisten komt de beslissing van het hooggerechtshof op een uitstekend moment, want op 10 november moeten de Spanjaarden naar de stembus. Sánchez hoopt goed te scoren door stemmen van het extreemlinkse Unidas Podemos af te snoepen. Door de belofte om Franco te laten herbegraven na te leven, schrijft hij geschiedenis want geen enkele progressieve regering sinds de overgang van dictatuur naar democratie waagde het om aan het graf van dictator Franco te raken.

Het extreemrechtse Vox, dat haar gedachtengoed uit de periode van de dictatuur haalt, gebruikt de herbegrafenis ook om campagne te voeren. Rocío Monasterio, hun woordvoerster in het Madrileense regioparlement verweet regiopresident Isabel Díaz Ayuso van de Partido Popular geen standpunt in te nemen rond de plannen van de herbegrafenis. Wat Monasterio betreft is de Partido Popular “medeplichtigheid” aan grafschennis. De Spaanse regering “toont geen respect voor onze doden”, zo klinkt het bij Vox.

Regiopresident Díaz Ayuso had meteen een ironisch antwoord klaar voor de woordvoerster van Vox. Ze verwees naar het 150 meter hoge betonnen kruis van de Vallei der Gevallenen en de Spaanse burgeroorlog: “Zal hierna het kruis van de Vallei aan de beurt zijn, dan heel de Vallei en worden daarna de parochies in de buurt in brand gestoken, net zoals in ’36?” Met het oog op de komende verkiezingen is het belangrijk dat de Partido Popular haar extreemrechtse vleugel naar de mond praat, zodat die terug naar huis keert en waardoor Vox opnieuw in een marginale positie gedrukt wordt.

Sabotagepogingen

De Spaanse regering geeft de geplande datum voor de herbegrafenis niet vrij en wil voorbereid zijn op de door extreemrechtse activisten beloofde protestacties. De regering sluit niet uit dat die pogingen tot sabotage kunnen ondernemen op het 60 kilometerlange parcours tussen de Vallei en het kerkhof van Mingorrubio.

Foto: Sven Tuytens

De veiligste manier om mogelijke wegversperringen of sabotage te omzeilen is het gebruik van een helikopter. Dat is de keuze van de Guardia Civil voor een operatie die op dit moment door het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken wordt voorbereid. Alle mogelijke middelen worden ingezet: van eenheden van de oproerpolitie tot een systeem dat vluchten van drones boven de vallei moet verhinderen. “Om veiligheidsredenen” is men bij Binnenlandse Zaken bijzonder karig met het verstrekken van informatie over de praktische kant van de herbegrafenis.

Smetteloze operatie

De Spaanse regering wil niets aan het toeval overlaten en wenst de polemiek van november 2016 te vermijden. Toen werden de stoffelijke resten van een andere opstandige militair, generaal José Sanjurjo met een helikopter van de landmacht van het monument van de Gevallenen in Pamplona naar het pantheon van een regiment in Melilla gevlogen. In maart 2017 verliep de praktische kant van de herbegrafenis volgens plan, maar verschillende politici en verenigingen klaagden aan dat Sanjurjo met militaire eer en in het bijzijn van de toenmalige president van de autonome stad Melilla, Juan José Imbroda (Partido Popular) herbegraven werd. De herbegrafenis van Franco moet dus discreet verlopen, zonder aan nostalgische militairen of politici de kans te geven om rond de herbegrafenis een ceremonie te bouwen.

Hoe de regering aan de ‘Valle de los Caídos’ een andere bestemming gaat geven is nu de vraag. Want na de herbegrafenis blijft het monument wat het altijd geweest is: een plek ter verheerlijking van het nationaal-katholicisme. José Antonio Primo de Rivero, het boegbeeld van het Spaanse fascisme en de stichter van de Spaanse Falange, blijft naast het lege graf van Franco liggen.