Hoewel er tijdens de COP21 conferentie in Parijs gefocust werd op klimaatverandering, is het klimaat slechts één van de diverse systemen die cruciaal zijn voor de stabiliteit van de planeet. Volgens sommige wetenschappers zijn reeds vier van de negen geïdentificeerde systemen ernstig aangetast.

Elk van die systemen beïnvloedt de anderen en het falen van één of meer ervan kan een razendsnel domino-effect hebben. Wetenschappers als James Lovelock (de vader van de Gaia-hypothese) en Guy McPherson stellen onomwonden dat de ecologische instorting niet meer dan dertig jaar voor ons ligt. Men kan dit afdoen als catastrofisme, maar wat als hun voorspellingen juist zijn? Wordt het niet hoog tijd dat we het voorzichtigheidsprincipe eindelijk eens au sérieux nemen ?

Draagkracht planeet

 Als we willen vermijden dat de systemen die het leven op aarde mogelijk maken plots instorten, dan moeten we heel snel beginnen leven binnen de draagkracht van de planeet. Maar wat betekent dat precies ? 

We beschikken met z’n allen over een bepaalde hoeveelheid hulpmiddelen in ons milieu: de zgn. milieugebruiksruimte. Dit is de totale hoeveelheid energie, mineralen, hout, landbouwgewassen, grond en allerlei milieufuncties die op een duurzame manier kunnen verbruikt worden. Ook de opvangcapaciteit voor verontreiniging (zoals CO2) maakt deel uit van deze milieugebruiksruimte.

 Gebruiksruimte

Je kan die gebruiksruimte vergelijken met het budget van de staat. Jaarlijks kijkt men naar wat de inkomsten en uitgaven zijn, en verdeelt men het saldo tussen de verschillende ministeries. Gaat men meer uitgeven dan wat men heeft, dan ondermijnt men de toekomst.

Zo gaat het a fortiori ook voor de milieugebruiksruimte. We mogen in één jaar niet meer van het milieu gebruiken dan de aarde kan regenereren in dezelfde tijdspanne. De milieugebruiksruimte moet dan ook op wereldvlak en op wetenschappelijke wijze bepaald en verdeeld worden tussen de verschillende regio’s en sectoren van onze maatschappijen: onderwijs, landbouw, gezondheid, energievoorziening, enz. Daarbij moet elke regio en elke sector zich aan zijn pakket houden. De pensioenminister kan ook niet eenzijdig beslissen de pensioenen te verdubbelen zonder het geheel te destabiliseren.

Maar wat blijkt ? De absolute noodzaak om eerst en vooral onze ecologische baseline, ons budget, te bepalen, wordt door nagenoeg iedereen inclusief politici, bedrijfsleiders en journalisten, over het hoofd gezien. Nochtans is bij gebreke aan een baseline, elke discussie over economische modellen en technologiëen, voorbarig en gratuit.

Ecologische voetafdruk

Vrijwel iedereen is bijvoorbeeld dolenthoesiast over electrische wagens terwijl we niet eens weten of er wel voldoende grondstoffen, zoals o.a. lithium, op aarde zijn om het bestaande wagenpark te vervangen door electrische wagens. Nog minder hebben we ons afgevraad of er met de beschikbare voorraden, geen nuttiger dingen te doen zijn voor de mensheid. Want daar gaat het toch om : op duurzame wijze aan de behoeften van de mensheid voldoen. 

Zo beschikken wij op aarde voorlopig over 12 miljard «productieve» hectaren of 1,64 hectare per persoon, om aan de behoeften van 7,3 miljard mensen te voldoen. De gemiddelde Belg heeft een ecologische voetafdruk van 7,45 hectare, oftewel 4,3 aardes. Er zal dus veel meer nodig zijn dan spaarlampen en wat vaker met de fiets te rijden.

Het wordt tijd om de wereldbevolking uit te leggen hoe ernstig de uitdagingen voor ons voortbestaan wel zijn. En dat het enig valabel antwoord hierop, erin bestaat om snel (best tegen 2025) een transitie te realiseren naar een mensheid die leeft binnen de draagkracht van de planeet en waarbij de fundamentele noden van iedereen gegarandeerd worden.

Beheer eindige middelen 

Het is duidelijk dat de rol van de democratische overheid hierbij cruciaal is. Het organiseren van de productie en consumptie binnen een voetafdruk van één planeet, vergt immers een intense samenwerking op wereldvlak, een minutieuze planificatie en een niet aflatende discipline. Enkel op die manier zal de vereiste ecologische transitie ons niet naar de middeleeuwen terugbrengen, maar naar een wereld waar het fysisch en moreel welzijn hoger liggen dan nu. 

Uiteraard zijn de uitdagingen op dit pad immens. Uiteraard zijn de moeilijkheden die wij zullen moeten overwinnen ontelbaar. Natuurlijk zullen wij het geloof in de geglobaliseerde vrijemarkteconomie dienen ter discussie te stellen, daar je eindige middelen niet beheert door bedrijven en individuen vrij te laten om ze zich naar hartelust toe te eigenen zonder rekening te houden met het geheel.

Maar het is het één of het ander. Of je wil een menswaardige toekomst voor de volgende generaties, en dan doe je wat nodig is. Of je wil het niet. Of je plaatst het overleven van mens en natuur boven de winsteconomie en de ongebreidelde consumptie, of je doet het niet. That’s it.

Gaëtan Dubois is jurist van opleiding en lanceerde onlangs het One Earth Footprint Manifest