Twee jaar geleden werden ook de Vlaamse media brutaal geconfronteerd met de crisis die wereldwijd de toekomst van nieuws en informatie bedreigt. De Morgen sneed een stuk van haar identiteit weg en ook andere kranten bleven niet gespaard.

Wie het programma van de tweede Staten-Generaal van de media leest, krijgt de indruk dat alles weer peis en vree is. Dat is ook de journalistenbond niet ontgaan.

“Geen woord over commerciële druk, over werkomstandigheden, over hongerlonen, over freelancers, noem maar op. Nee, het centrale thema is ‘samenwerking’, een saus die de bikkelharde concurrentie in de sector moet camoufleren”, schrijft VVJ-voorzitter Marc Van de Looverbosch in De Journalist.

De naakte cijfers lijken het optimisme van de tweede Staten-Generaal te rechtvaardigen. In 2010 werden er een half procent meer kranten verkocht dan een jaar eerder. De advertentie-inkomsten zitten opnieuw in de lift en de Vlaamse mediagroepen zijn sterk genoeg om overnames te doen in het buitenland en zenders te verwerven in eigen land.

Uitzondering

Alleen is Vlaanderen daarmee een uitzondering in de Westerse wereld. De Franstalige kranten in ons land kregen weer een klap van – 3,4 procent. In tien jaar tijd verloren ze zo al 21 procent van hun lezers. Le Soir zag de verkoop zelfs dalen met een derde in tien jaar tijd.

Ook in de VS daalde de verkoop van de tien nationale kranten met bijna 20 procent tussen 2000 en 2009. In 2010 ging daar nog eens 5 procent van af. In Frankrijk worden elke dag nog maar 1,6 miljoen nationale kranten verkocht. In 1974 waren dat er nog 3,8 miljoen. Ook in Duitsland – een land met gretige krantenlezers – zakte de verkoop met 17 procent tussen 1997 en 2007.

Naast de verkoop krijgen ook de advertentie-inkomsten klappen. In de VS zagen de kranten hun advertentie-inkomsten vorig jaar met 6,4 procent dalen. Dat was een pak beter dan een jaar eerder toen er een duik was van … 26 procent. 

In 2001 bereikten de advertentie-inkomsten van Le Monde het recordbedrag van 100 miljoen euro. In 2008 moesten ze zwoegen om 50 miljoen euro binnen te halen. Het ontlokte Eric Fottorino, de directeur van Le Monde, de dramatische uitspraak: “Het economisch model waarop wij sinds tientallen jaren bouwden, valt voor onze ogen uit elkaar.”

In de VS werd er vorig jaar voor het eerst meer geadverteerd op het net dan in de kranten. Het zakenmodel van de kranten lekt daardoor aan alle kanten. De adverteerders volgen de krantenlezers die afhaken naar het internet. Op het net hebben de uitgevers nog altijd geen manier gevonden om voldoende bezoekers te laten betalen. De advertentie-inkomsten moeten ze er delen met Google dat in de VS met bijna een derde van de inkomsten gaat lopen. Ook Facebook pikt stilaan een graantje mee.

Om het hoofd te bieden aan die dalende inkomsten wordt er gesneden in de kosten. Amerikaanse kranten zetten de voorbije vier jaar 12.000 medewerkers aan de deur. De tanende kwaliteit die daarmee gepaard gaat, vervreemdt stilaan ook de trouwste lezers.

Oneindige verliezen

Volgens sommige orakels is er geen enkele uitweg uit die spiraal. Superbelegger Warren Buffet heeft het over “endless losses”. Marc Andreessen, durfkapitalist en uitvinder van de eerste grote zoekrobot Netscape zei: “Hebt u nog een oud medium, verkoop het!”

Anderen willen het nog eens proberen en zetten hun hoop op de iPad. Apple gaat dan wel met 30 procent van de inkomsten lopen, als genoeg iPad-fans de app van je krant of tijdschrift downloaden kunnen die misschien opnieuw winstgevend worden. De euforie van een paar maanden geleden, lijkt al weg te ebben.

De eerste iPad-krant The Daily die door mediatycoon Rupert Murdoch met veel tromgeroffel werd gelanceerd, maakte in het eerste kwartaal 10 miljoen dollar verlies. Ook nu nog moet Murdoch elke week een half miljoen dollar toeleggen.

Over de downloadcijfers wordt angstvallig gezwegen. De cijfers van media die daar minder geheimzinnig over doen, zijn veelzeggend. Wired Magazine heeft één van de populairste betalende app’s. Daarvan worden er elke maand 20 tot 30.000 gedownload. Een peulenschil in vergelijking met de 800.000 papieren exemplaren die elke maand over de toonbank gaan.

Dichter bij huis is er de app van het maandblad Goedele. De gratis versie werd 26.000 keer gedownload. De betalende app bleef steken op … 600 downloads. Goedele speelt daarmee in de liga van de literaire tijdschriften. Niet meteen de reddingsboei van noodlijdende media.

Digitale dwerg

De paywall dan? Maak het gros van de artikels op je site betalend. De Britse krant The Times ging vorig jaar al achter slot en grendel. Er kwamen 50.000 online-abonnees bij, maar het aantal bezochte pagina’s stortte in elkaar van 40 miljoen naar 4 miljoen per maand. Dat is slechts 4 keer meer dan DeWereldMorgen.be. The Times heeft dan misschien wat meer inkomsten maar is een digitale dwerg geworden. 

De Amerikaanse krant The New York Times blijft een digitale reus. De krant heeft drie keer meer volgers op Twitter dan het kranten verkoopt. Die Twitter-volgers leveren geen centen op. The New York Times voerde daarom onlangs (opnieuw) een flexibele paywall in die wel wat inkomsten kan opleveren maar die ook makkelijk te omzeilen is.

De paywall lijkt alleen voor gespecialiseerde financiële kranten soelaas te bieden. The Wall Street Journal heeft één miljoen betalende online lezers. De Tijd vond 8000 mensen bereid om te betalen voor de artikels op hun website. Dat komt natuurlijk omdat die kranten informatie bieden waarmee letterlijk geld gewonnen en verloren kan worden.

Tien jaar achter

Maar de Vlaamse mediamarkt – zo moeten we geloven – houdt in die woestenij stand als het kleine Gallische dorp in de strips van Asterix. De toverdrank zijn dan wellicht de overheidssubsidies, goed voor 350 miljoen euro per jaar (voor heel België).

De Amerikaanse media-econoom Robert Picard waarschuwt de landen die denken dat het wel zo’n vaart niet zal lopen: “Ze krijgen af te rekenen met dezelfde trends als in de VS. Ze lopen alleen 7 à 10 jaar achter.”

Misschien moeten de lachende mediabonzen daar vrijdag toch even bij stilstaan. En dan hebben we het hier alleen nog maar gehad over de economische problemen van kranten en media. Veel belangrijker is hun krimpende geloofwaardigheid.

De professionele journalist wikt en weegt, checkt zijn bronnen en schrijft daarna met kennis van zaken een degelijk artikel. Na incidenten als de valse ontslagbrief van Cortebeeck en de Data Driven-stunt van Basta weet stilaan elke mediaconsument dat dat een mythe is.

Toen iemand aan Wikileaks-woordvoerder Julian Assange vroeg of hij zichzelf als journalist zag, antwoordde hij: “De journalistiek is in zo’n staat van machteloosheid verzeild geraakt, dat mij een journalist noemen een belediging zou zijn.”