Mijn Strijd, Karl Ove Knausgards romancyclus, of de bloedeerlijke autobiografie van een veertiger met een hang naar eenzaamheid en een weinig bewogen leven. De reeks telt in totaal 3.600 pagina’s; sommige te beschamend om verder te lezen, andere dan weer saai en traag. Niettemin is Mijn strijd een van de interessantste literaire werken van de laatste jaren. Nacht, het vierde en laatste deel, is doordrenkt van alcohol en geilheid.

Gedachten uit de diepte

Vader en Liefde, de eerste twee delen, hanteren beide een verheven toon. Vol tederheid, en met een complexiteit en subtiliteit van ideeën die niet zelden leiden tot ingetogen, intense essays over schoonheid en taal. Waar de auteur zijn verliefdheid op zijn vrouw beschrijft, is het werk van een versmorende passie. Zijn angst voor, en toewijding aan het ouderschap verlenen de schrijver dan weer een aura van tederheid.

Maar nooit wordt Knausgård een held voor zijn lezer, want altijd zijn er die gedachten uit de diepte, die niemand deelt en die de schrijver klaar, helder en onverholen over het blad stort. Blijdschap bij de dood van zijn vader. Knausgärd die uitlegt waarom hij zich stoort aan zijn vrouw. Waarom hij zich stoort aan zijn kinderen. Hoe hij soms afkeer voelt voor het vaderschap, hoe hij zijn anus met de vinger verkent als kind. Hoe hij liefde veinst om borsten te kunnen kussen. En altijd weer die dronkenschap waarin Knausgård zich, zeker als tiener, ongegeneerd wentelt.

Nacht contrasteert schril met de eloquentie van Vader en Liefde. Deel 1 en 2 zijn complexer, bedachtzamer en intelligenter. Boek 3, Zoon, is dan weer lieflijker, van een meer bedwelmende sfeer. Zoals ook veertigers complexer, bedachtzamer en intelligenter zijn dan achttienjarigen. Zoals de wereld van een kind ook lieflijker is, en de herinnering eraan zoeter en melancholischer.

Maar nu dus Nacht. De beschrijvingen van natuur, mensheid, relaties generlei blijken – weerom – ijzersterk. Het essayistische kantje verdwijnt daarentegen bijna volledig uit beeld. Tieners zijn niet essayistisch. Knausgård de tiener is kil en zelfzuchtig. Alles wat zijn doel niet dichter tot hem brengt, wijst hij van de hand. Dat doel moge duidelijk zijn: een grootse dekhengst worden, met een Nobelprijs voor Literatuur op zak. Een toekomst waarin altijd zal gedronken, geschreven en gevrijd worden – iets wat Knausgärd tot op zijn negentiende levensjaar nog niet is gelukt.

Het rock ‘n roll-leventje dat de auteur najaagt, blijkt nogal eentonig: Knausgård wordt verliefd, dronken, schurkt zich aan tegen zijn objet d’amour, keert vroegtijdig klaargekomen en vloekend weer naar huis. De wereld van de adolescent ontdaan van alle romantiek.

Noodzakelijke saaiheid

Het resultaat is van een beklemmende saaiheid.

Niet dat dat per se slecht is. Ook op zijn saaist, is Knausgärd immers nog steeds een van de boeiendste stemmen in het huidige literaire landschap. Meer zelfs: de saaiheid is gewoon een essentieel bestanddeel van dit hoofdstuk in het epos.

“Het resultaat is er een van beklemmende saaiheid”

Met de Mijn strijd-cyclus speurt Knausgård doorgaans zijn levenswandel af, op zoek naar sporen van zijn identiteit. Daar is in dit boek weinig sprake van. In de geest van de jongeling Karl Ove enkel een drang naar grootsheid die daadwerkelijke zelfontplooiing in de weg staat.

Deze tussenstop lijkt noodzakelijk. Hier is nog geen sprake van identiteit, slechts van valse houdingen en stoerdoenerij. Het is in de constante onzekerheid, die nauwelijks aan zichzelf wordt toegegeven, dat Knausgård als schrijver komt bovendrijven.

De stap in het duister die men zet wanneer men de emoties van een ander peilt, is voor Knausgård onbegrijpelijk, en die stap wordt in dit boek gemaakt in alle grootsheid. Dit is een poging van de auteur om de literatuur in zijn meest realistische vorm te beoefenen, een poging om eindelijk duidelijk te zijn. 

Daarin ligt de kracht van de reeks, daaruit put dit deel zijn integriteit; maar daarin ligt ook, zoals Nacht toont, de zwakte. Het boek op zich is het minst interessante deel tot nu toe, maar het maakt de reeks als geheel vollediger. Want, laat daar geen vergissing over bestaan: Mijn Strijd blijft overeind als meesterwerk.

‘Nacht’ kan je hier bestellen in onze shop.