De
wapens mogen dan – behalve in Debaltsevo – zwijgen, veel meer heeft Minsk-2 niet opgeleverd. Het prijskaartje
voor Oekraïne aan de Duitse realpolitik
is niet mis. Dat het Westen niet bereid was een gewapend conflict te riskeren
voor Oekraïne was al bekend. Maar nu heeft het Westen zich blijkbaar ook neergelegd
bij een opdeling van het land. Na de Krim verliest Oekraïne dus ook de gebieden
in het oosten. De Duitse onderhandelaars mogen nog zo hard roepen dat een
nieuwe Yalta-conferentie die Oekraïne opdeelt tussen het Westen en Rusland er
niet inzit, de werkelijkheid is dat de bestandslijn een regio bestuurd door
Kiev scheidt van een gebied waar Rusland invloed uitoefent. Een weg terug is er
niet.
Intussen
zijn de Russische president Poetin, de Duitse bondskanselier Merkel en de
Oekraïense president Poroshenko ook concrete stappen overeengekomen voor
toezicht door OSCE-waarnemers op de naleving van het bestand in Oost-Oekraïne,
zo liet een Duitse
regeringsfunctionaris het persagentschap Reuters weten. Maar tegelijk legde de
EU Rusland aanvullende sancties op. Op de EU-Newsroom
treft men een speciale pagina aan over het verloop
van de sancties op Rusland, die “de EU heeft opgelegd als antwoord op de
illegale annexatie van de Krim en de opzettelijke destabilisering van een
soeverein buurland”. Zoals te verwachten geen woord over de door de VS en de EU
– met Duitsland voorop – gesponsorde coup
van februari 2014 waarbij een democratisch verkozen president uit het zadel
werd gelicht.
Voor Moskou schaden
de nieuwe sancties de kans op een oplossing van het conflict
“Moskou
is verbijsterd over de beslissing van de EU om de sancties uit te breiden,” zo
liet het Russische ministerie van buitenlandse Zaken in een verklaring weten. Die schaadt de kans op een
oplossing voor het interne conflict in Oekraïne en wordt vanzelfsprekend
beantwoord door tegensancties, aldus het ministerie. Maar deze verklaring is
enkel voor buitenlandse consumptie. Niemand in Rusland
gelooft
dat de sancties van het Westen worden opgeheven. De consensus is dat het
Russische optreden rond de Krim en de Donbass slechts een voorwendsel is voor
de sancties. De werkelijke reden is wat de Russen het “proces van
soevereinisatie” noemen, het feit dat Rusland weer terug is op het wereldtoneel
en zich openlijk verzet tegen het Westen.
De
sancties van het Westen hebben niet het beoogde effect. Rusland verandert zijn
gedrag niet. Moskou’s antwoord is tweeledig: verleg
het zwaartepunt van de economische betrekkingen weg van het Westen en maak
Rusland minder afhankelijk van de export van olie en de import van
consumptiegoederen en technologie. De EU schiet dus in eigen voet. De sancties
ten spijt, Poetin’s populariteit blijft op recordhoogte. Geen Rus die hem de
sancties en de daaruit resulterende ontberingen verwijt. De bevolking begrijpt
waarom Poetin door het Westen wordt gehaat. En de consensus is dat de huidige
Russische kwetsbaarheid voortvloeit uit vroegere structurele beleidsfouten die
nu worden gecorrigeerd. En er is geen Rus die meent dat de terugkeer van de
Krim naar Rusland of de steun voor Novorussia
fout waren of verkeerd uitgevoerd. De bevolking schaart zich achter zijn
leider.
Merkel lijkt stilaan
te beseffen dat Moskou niet inbindt
Men
moet er niet aan twijfelen dat Merkel vandaag het resultaat van die coup betreurt. Op een moment waarop het
Oekraïense leger door de Donbass strijdkrachten smadelijk dreigde te worden
verslagen en Oekraïne voor een bankroet stond probeerde zij via gehaaste
pendeldiplomatie te redden wat er te redden was. Niet toevallig kwam op het
moment waarop een akkoord in Minsk binnen handbereik was het nieuws over een
nieuwe financiële injectie voor Oekraïne, die het IMF niet verleent aan een
land in oorlog. Merkel lijkt stilaan te beseffen dat Moskou niet inbindt.
Oekraïne heeft meer dan 1000 jaar onderdeel uitgemaakt van
Rusland.
Het land is voor Rusland niet enkel een essentiële handelspartner en
leverancier van landbouwproducten, maar ook een onmisbare veiligheidsbuffer.
Geen enkele Russische leider blijft passief als zo’n buurland dreigt in het
Westerse kamp te belanden. Oekraïne is van vitaal strategisch belang voor
Rusland.
Poroshenko
legt zich nog altijd niet bij de feiten neer. Hij wordt daarin gesteund door
heel wat ervaren Amerikaanse diplomaten, denktanklieden en zelfs de aankomende
nieuwe minister van Defensie Ash Carter, die aandringen op $1 miljard militaire
steun voor Oekraïne. Het zijn veelal dezelfde lieden die zich destijds sterk
maakten voor het opschuiven van de NAVO tot de Russische grens, een
ontwikkeling die de relatie met Rusland grondig heeft vergiftigd. Bewapening
van Oekraïne schrikt Moskou niet af. Poetin heeft geen agressieve, expansieve
ambities. Rusland is een wereldmacht op zijn retour die probeert de
internationale invloed die het nog heeft en een bescheiden invloedssfeer rond
zijn grenzen te vrijwaren. Moskou is beducht voor Amerika dat overal ter wereld
regimewissels bekokstooft, inclusief in buurland Oekraïne, en in staat is dat
kunstje ook in Rusland te proberen. Het is eerder sluimerende angst dan
meedogenloze ambitie die Rusland’s houding in Oekraïne bepaalt.
Dat Washington zich
door Poetins reactie op de coup liet verrassen getuigt van opmerkelijke
diplomatieke incompetentie
Aan
de basis van de Oekraïne-crisis ligt niet een Russisch initiatief, maar de
poging van de VS en de EU om Oekraïne uit de Russische invloedssfeer los
te weken.
Dat Washington zich door Poetin’s reactie op de coup liet verrassen getuigt van
opmerkelijke diplomatieke incompetentie. Het bewapenen van Oekraïne maakt de
zaken enkel maar erger. Het helpt Oekraïne niet aan een militaire overwinning.
Het wakkert het conflict enkel aan. Het lot van Oekraïne is voor Moskou van
veel groter belang dan voor het Westen. Poetin zal voor het realiseren van zijn
doelstellingen dus bereid zijn een veel hogere prijs te betalen dan het Westen.
De instelling van de Amerikaanse diplomatie is ook niet van aard om de crisis
op te lossen. Amerikaanse onderhandelaars zeggen hun tegenstrever doorgaans wat
er van hun wordt verwacht en krijgen via arms twisting hun zij. Men moet niet verwachten dat Moskou
voor zo’n houding zwicht.
De
Oekraïne-crisis kan enkel via echte diplomatie worden opgelost. Merkel en
andere Europese leiders denken nog altijd dat Oekraïne in het Westerse kamp kan
worden gebracht en Moskou dat moet aanvaarden. Dat is een illusie. Om Oekraïne te
redden en de relatie met Rusland te herstellen moet Oekraïne een niet-gebonden
status krijgen, als bufferstaat tussen Rusland en de NAVO. Oost en West moeten
met vereende krachten de Oekraïense economie redden. Oost-Oekraïne moet weer
onder de controle van Kiev komen, maar Donetsk en Luhansk moeten een vergaande
vorm van autonomie krijgen. De Krim is na de Westerse poging om NAVO en EU tot
aan de Russische grens uit te breiden voor Oekraïne voor goed verloren. Het gezonde
verstand moet terugkeren om verdere schade aan Oekraïne en aan de relatie
tussen Rusland en het Westen te voorkomen.
Dit artikel verscheen
eerder op Geopolitiek
in perspectief
