Rapport over folteringen weggefilterd

“Een onpartijdig, onafhankelijk rapport over de ondervragings- en detentiecultuur in de jaren na de terreuraanslagen van 11 september 2001, concludeert dat ‘het buiten kijf staat dat de VS zich bezondigd heeft aan martelpraktijken’ en dat ‘s lands hoogste politici daar de eindverantwoordelijkheid voor dragen.”

Zo begon op 16 april een voorpagina-artikel in de New York Times, dat de publieke discussie dagenlang zou moeten hebben beheerst en het begin had moeten zijn van een proces om eindelijk in het reine te komen met dit beschamende hoofdstuk uit de Amerikaanse geschiedenis. Helaas, het artikel verscheen de dag na de bomaanslagen tegen de Boston Marathon en kreeg dus weinig aandacht.

En toen dan de aandacht verslapte voor het drama in Boston werd het George W. Bush-museum, annex bibliotheek, ingewijd in Dallas. Zoals te verwachten, vernoemden noch president Obama noch de ex-presidenten, noch de voltallige voormalige regering-Bush (die het evenement bijwoonden om feestvarken George W. in de bloemetjes te zetten) dit ‘onpartijdig, onafhankelijk onderzoek’.

De studie is dus totaal in de vergetelheid geraakt. Maar misschien is het niet te laat om ze in herinnering te brengen, want ze is vernietigend voor de vorige en huidige regeringsleiders van de VS.

De beoordeling werd geschreven door The Constitution Project’s Task Force on Detainee Treatment, een zeer gemengde commissie waarin ook leden zetelen die bezwaarlijk critici kunnen worden genoemd van de regering-Bush, zoals de voormalige Republikeinse afgevaardigde, tevens vicevoorzitter van de commissie, Asa Hutchinson, staatssecretaris in de regering-Bush, verantwoordelijk voor het Department of Homeland Security and administrator of the Drug Enforcement Administration. Het rapport is het resultaat van een twee jaar durende studie.

Conventie van Genève geldt ook tijdens War on Terror

De task force concludeert dat in Irak, Afghanistan, Guantanamo en andere plaatsen, Amerikaanse troepen betrokken waren bij foltering en andere praktijken die de Amerikaanse wetten en internationale verdragen hebben geschonden – praktijken die scherp worden veroordeeld door de Amerikaanse overheid als ze bedreven worden door andere landen. Dergelijke praktijken zijn oorlogsmisdaden, besluit de task force.

Hoewel de hoogste regeringsleiders niet uitdrukkelijk hebben opgeroepen tot het gebruik van marteling tegen gedetineerden, vermeldde het verslag dat de martelpraktijken een gevolg waren van de verklaring van de regering-Bush dat de Conventies van Genève niet van toepassing waren op mensen gevangen genomen in de ‘oorlog tegen het terrorisme’. (PDF)

Foltering staat haaks op democratie

In het verslag staat: “De task force is van mening dat er geen rechtvaardiging is voor de verantwoordelijke overheid en militaire leiders om te hebben toegelaten dat ??die conventies onder de mat werden geveegd. Dit beschadigde de status van onze natie, verminderde ons vermogen om morele afkeuring te laten blijken wanneer dat nodig is en vergroot mogelijk het gevaar voor Amerikaanse krijgsgevangen militairen.”

“Democratie en folterpraktijken kunnen niet vreedzaam naast elkaar bestaan ??in hetzelfde politieke lichaam. De task force is ook van mening en hoopt dat publiekelijke erkenning van deze grove fout, ook al komt het rijkelijk laat, sommige van de gevolgen kan verzachten en zal helpen om een deel van de schade aan onze reputatie in binnen- en buitenland ongedaan te maken.”

Foltering leidt niet tot bruikbare informatie

“Er is geen hard of overtuigend bewijs dat het wijdverbreide gebruik van agressieve ondervragingstechnieken door Amerikaanse troepen significante informatie van enige waarde opleverde. Er is substantieel bewijs dat veel van de door het gebruik van dergelijke technieken verkregen informatie niet nuttig, noch betrouwbaar was.”

Het verslag merkt op dat een aantal voormalige gezagsdragers blijven beweren dat die ondervragingstechnieken effectief waren, er aan toevoegend: “maar die gezagsdragers zeggen dat het bewijs van een dergelijk succes niet openbaar mag worden gemaakt om redenen van nationale veiligheid”.

De task force verwijst zulke beweringen naar de prullenmand, omdat die voormalige officiëlen “in het algemeen dezelfde mensen zijn die deze praktijken hebben toegelaten en geïmplementeerd waarvan ze nu beweren dat het waardevolle instrumenten zijn geweest in de strijd tegen het terrorisme … Het is redelijk om hierbij op te merken dat die voormalige gezagsdragers een aanzienlijke reputatieschade hebben geleden door zulke beweringen te blijven herhalen.”

De task force ging zelfs zo ver om de bewering te verwerpen dat foltering zou hebben geleid tot het lokaliseren van Osama bin Laden, daarbij verwijzend naar de vaststelling van het Senate Intelligence Committee.

Het fundamentele bezwaar tegen marteling is natuurlijk niet of het al dan niet effectief zou zijn, maar dat het immoreel is. Waterboarding, stress posities, slaapontbering, naaktheid, langdurige eenzame opsluiting, enz … zijn geen ‘verbeterde ondervragingstechnieken’, zoals de juristen van Bush de martelingen trachtten te herdefiniëren.

De schande van Guantanamo

De task force besteedt ook aandacht aan de detentie van de gevangenen in Guantanamo, waarvan meer dan de helft al lang had moeten zijn vrijgelaten omdat geen aanklacht tegen hen werd geformuleerd. Op dit moment zijn 100 van de 166 gevangenen bezig aan een hongerstaking. 21 krijgen dwangvoeding toegediend via een neussonde, wat op zich ook al als marteling wordt gekwalificeerd en veroordeeld.

Een meerderheid van de task force vraagt om een aantal van de gevangenen voor een civiele of militaire rechtbank te brengen en de anderen vrij te laten naar landen waar ze niet zullen worden gemarteld.

De task force vervolgt:

“Gevangenen die nog steeds worden beschouwd als een gevaar voor de veiligheid van de VS en haar burgers en waarvoor het moeilijk zou zijn (a) om ze te vervolgen omdat ze werden onderworpen aan folteringen of omdat de relevante strafrechtelijke bepalingen niet in het buitenland golden op het moment van hun daden, of (b) om ze over te dragen vanwege een gebrek aan een geschikt ontvangend land, zouden naar de Verenigde Staten moeten worden overgebracht en in bewaring gehouden totdat een geschikte plaats zou worden gevonden om ze te herlocaliseren. Hun zaak zou worden onderworpen aan een periodieke beoordeling.”

Guantanamo is illegaal

Deze aanbeveling is niet goed genoeg. Hoe kan een gevangene onbeperkt opgesloten worden gehouden als het vermeende bewijs tegen hem is verkregen door foltering en dus niet ontvankelijk is? Dat is reden voor vrijlating.

Maar nog erger is de aanbeveling van de twee minderheidsleden Hutchinson en Richard Epstein: “Zo verontrustend als detentie voor onbepaalde tijd zou kunnen zijn, er zijn helaas geen goede of haalbare alternatieven. Gevangenen die worden geacht een voortdurende bedreiging voor de VS te vormen en voor wie een rechtszaak op dit moment niet haalbaar is, en waarvoor geen ander geschikt land wordt gevonden dat hen zal accepteren, moeten in hechtenis blijven in de nabije toekomst. Ze moeten niet naar de VS worden gebracht, en Guantánamo blijft de beste plaats om ze te houden.”

De logica eist om de vraag te stellen waarom mensen, tegen wie blijkbaar geen enkel sluitend bewijs bestaat, aan hun lot worden overgelaten en verder rotten in een Amerikaanse gevangenis in Cuba. Dit is echt een schande. Moeten die mensen nog steeds worden vastgehouden, zelfs als ze vrijgesproken werden? De regering-Bush dacht in sommige gevallen van wel. En Obama zet, spijts zijn loze beloften, de politiek van zijn voorganger voort.

De verantwoordelijkheid van juristen

Het is goed om te lezen in het verslag van de task force dat de topjuristen van de regering-Bush verantwoordelijk worden gesteld voor de mishandeling van gedetineerden:

“Advocaten in het Office of Legal Counsel (OLC) van het ministerie van Justitie gaven herhaaldelijk onjuiste juridische steun aan bepaalde activiteiten die bijdroegen tot foltering en wrede, onmenselijke of vernederende behandeling, in strijd met de Amerikaanse en het internationale recht, en aldus de president en het Amerikaanse volk niet correct hebben gediend.”

Extraordinary rendition, een praktijk van ‘uitbesteding’ van marteling aan buitenlandse regeringen, die begon in de Clinton-jaren, en foltering van gedetineerden in geheime CIA-gevangenissen, of ‘black sites‘, worden in het rapport ook veroordeeld als schendingen van het internationaal recht.

Helaas heeft de task force niet gevraagd om een ??einde te maken aan het overdragen van mensen naar andere landen, maar gewoon aanbevolen dat er meer ‘diplomatieke garanties’ zouden worden gegeven dat foltering niet zal plaatsvinden.

Artsen en gezondheidswerkers medeplichtig

Een verfrissende vaststelling in het rapport is ook dat artsen en psychologen onder vuur worden genomen voor hun deelname, in strijd met eeuwenoude ethische normen, aan het misbruik van gedetineerden, zowel door het ontwerpen van technieken die als marteling kunnen worden omschreven als voor het niet melden van misbruiken.

Het is hoog tijd dat de schijnwerpers worden gericht op het beschamend gedrag van medici en professionals in de geestelijke gezondheidszorg.

De verantwoordelijkheid van de NAVO en België

Ook zeer welkom is de aanbeveling dat “de uitvoerende macht de geheimhouding moet opheffen en bewijsmateriaal met betrekking tot misbruik en marteling van gevangenen van de CIA en het leger moet vrijgeven.” We hebben het recht om te weten wat de regering-Bush in onze naam uitspookte.

Niet in het minst omdat ook België betrokken partij is in de oorlog in Afghanistan. Minister van Defensie Pieter De Crem (CD&V) en de voltallige Belgische regering moeten op basis van dit rapport eisen dat de architecten van de war on terror én de NAVO voor het Internationaal Strafhof (ICC) worden gebracht voor oorlogsmisdaden, of omdat ze weet hadden van folterpraktijken en dat niet hebben aangeklaagd. Dat is criminele nalatigheid én strafbaar.

Verdrag tegen Foltering moet worden toegepast

De task force doet ook een beroep op de huidige Amerikaanse regering om de uitvoering  te verzekeren van haar verplichtingen krachtens het Verdrag tegen Foltering: “dat het slachtoffer van een daad van foltering genoegdoening krijgt en een afdwingbaar recht heeft op een eerlijke en passende vergoeding.”

Precies het tegenovergestelde is gebeurd: “De VS heeft niet voldaan aan deze eis, voor een groot deel omdat de overheid herhaaldelijk en succesvol beroep heeft gedaan op haar privilege om het ‘staatsgeheim’ in rechtszaken in te roepen als slachtoffers van foltering een klacht indienden.”

De regering-Obama is bijzonder vastbesloten om dergelijke aanklachten buiten de rechtbank te houden. Dat is een smet op het land.

Het rapport klaagt verder de overheid aan voor het niet voldoen aan haar verplichting krachtens het Verdrag tegen Foltering om “alle vormen van foltering, pogingen om martelingen of medeplichtigheid of deelneming aan foltering te criminaliseren” en “onverwijld een onpartijdig onderzoek te vorderen als er redelijke gronden zijn om aan te nemen dat een daad van marteling is gepleegd op het grondgebied van haar rechtsmacht.”

Het rapport merkt op dat “geen CIA-personeel is veroordeeld of zelfs aangeklaagd voor de talrijke gevallen van foltering in CIA-detentie.”

Afwezig evenwel is een oproep tot vervolging van president George W. Bush, vicepresident Dick Cheney, de juridisch adviseurs die de juridische rechtvaardigingen bekokstoofden voor marteling, CIA-directeur George Tenet en andere topambtenaren.

Obama is mede-verantwoordelijk

President Obama zegt dat ‘achterom kijken’ naar wanpraktijken uit het verleden niet productief is als het gaat om de ‘ondervraging’ van gedetineerden. Dat is vreemd. De regering vindt het niet onproductief om terug te kijken wanneer particulieren misdaden plegen. Waarom zouden ambtenaren een speciale behandeling moeten krijgen?

We kunnen alleen maar hopen dat deze heerschappen op een dag zullen worden gearresteerd wanneer ze naar het buitenland reizen, mede op basis van dit rapport, en voor het Internationaal Strafhof gebracht.

Folterpraktijken gaan gewoon voort

Ten slotte merkt de task force op dat Obama, ondanks de beloften om de wantoestanden te beëindigen, niet aan die verwachtingen heeft voldaan. Guantanamo is nog open (hij beloofde onlangs nog maar eens dat hij zou ijveren om deze gevangenis te sluiten), en onderzoeksjournalist Jeremy Scahill heeft onlangs ontdekt dat de CIA gewoon de ‘verhoren’ voortzet in een geheime gevangenis onder Somaliës National Security Agency.

Uit Scahills verslaggeving blijkt dat de regering de martelpraktijken gewoon heeft uitbesteed – nauwelijks een verbetering ten opzichte van de Bush-jaren. Natuurlijk, Obama claimt ook de macht om mensen te doden via onbemande drones en geheime operarties en eist het recht op om ze voor onbepaalde tijd vast te houden in een militaire gevangenis zonder proces.

“De regering-Obama heeft de meest onmenselijke behandeling van gevangenen beëindigd”, stelt het rapport, “hoewel sommige verontrustende vragen over het huidige beleid onbeantwoord blijven. Het is onduidelijk of ze voldoende maatregelen heeft genomen om te voorkomen dat een ??toekomstige regering haar toevlucht zou nemen tot foltering of gruwelijke behandeling.”

Dat is nog maar de vraag als je weet dat de folterpraktijken gewoon doorgaan en dat het Ronald Reagan is die 25 geleden op 18 april de VN-conventie tegen Foltering heeft geratificeerd tijdens zijn laatste jaar in functie. Dat is nu dus een bindend document, dat, zoals hij beweerde, “duidelijk uitdrukking geeft aan het verzet van de VS tegen marteling, een afschuwelijke praktijk die helaas wijd verspreid is in de wereld van vandaag.”

Het was wel onder het presidentschap van Reagan dat de meeste door de VS georganiseerde vuile oorlogen in Midden- en Latijns-Amerika hebben plaatsgevonden met massale folterpraktijken tot gevolg.

Doublespeak blijkt dus nog steeds de regel te zijn in de Amerikaanse buitenlandse politiek.

Dirk Adriaensens

Dirk Adriaensens is de coördinator van SOS Iraq en lid van het BRussells Tribunal. Tussen 1992 en 2003 leidde hij verschillende delegaties naar Irak om er de effecten van de sancties te observeren. Hij is ook coördinator van de Global Campaign Against the Assassination of Iraqi Academics.