In wezen is het ongelofelijk gemakkelijk om uit de huidige economische depressie te raken, geeft Krugman aan. Deze stelling is tekenend voor zijn opvattingen: hij schuwt de controverse niet en zoekt tegelijk naar een constructieve oplossing. Gebaseerd op cijfermateriaal, historisch inzicht en economische theorieën, schetst Krugman de oorzaken van de hedendaagse stand van zaken, vooral met het oog op een doeltreffende respons.

‘Stop deze depressie nu!’ richt zich duidelijk op een breed publiek. Krugman bouwt zijn redenering stap voor stap op en schenkt expliciet aandacht aan hoe hij die argumentatie structureert. Vooral in de eerste helft van zijn boek verwijst hij regelmatig naar de populaire cultuur om zijn verhaal te onderbouwen.

Van ‘Don’t give up’, een hit van Kate Bush en Peter Gabriel uit 1986 (‘For every job, so many men’), tot de filmklassieker ‘It’s a wonderful life‘ (Frank Capra, 1946). Ook Krugman ontkomt niet aan vakjargon, maar hij zet zich duidelijk in om zijn boodschap bevattelijk te maken.

En die boodschap mengt diepe verontwaardiging met een positieve oproep. Zijn verontwaardiging richt zich op politici, doorgaans uit republikeins-conservatieve hoek, die door deregulering en antisociale maatregelen de enorme impact van de huidige crisis in de hand hebben gewerkt.

Maar ook het Obama-beleid dat te weinig daadkrachtig reageerde om Amerika uit de dip te helpen en de vele economen die kortzichtig en intellectueel oneerlijk advies gaven, krijgen een veeg uit de pan. “Politieke en intellectuele verwarring, en niet de fundamentele economische feiten, hebben effectieve actie in de weg gestaan.” (p. 139)

Resultaten uit het verleden

De gepaste reactie vindt Krugman bij econoom John Maynard Keynes (1883-1946) en diens pleidooi voor een interveniërende overheid die in tijden van crisis (zoals tijdens de Grote Depressie in de jaren dertig) de sociale welvaartsstaat in stand houdt door geld te spenderen dat bedrijven en privépersonen niet hebben (of niet willen uitgeven).

“Je moet bezuinigen als het goed gaat, niet als het slecht gaat. De overheid zou nu meer geld moeten uitgeven, niet minder, totdat de private sector klaar is om de economie weer voorwaarts te drijven; in plaats daarvan is een bezuinigingsbeleid dat banen kost de regel geworden.” (p. 11)

Hoewel Krugman de meeste aandacht schenkt aan de Amerikaanse situatie, wijdt hij ook een hoofdstuk aan Europa. Zijn inzichten zijn even helder als ontluisterend. De huidige eurocrisis heeft haar wortels in de opzet van de Europese economische unie zelf. Al te kort door de bocht geformuleerd, komt zijn visie erop neer dat de EU-lidstaten die de euro als munteenheid hebben, wel een muntunie vormen, maar geen economische eenheid.

Ook al verloopt de interne handel stukken efficiënter, van fiscale integratie en arbeidsmobiliteit komt weinig in huis. Zelfs verschillen in werkloosheid zouden nauwelijks leiden tot arbeidsmigratie. Als landen in economisch zwaar weer terechtkomen, hebben ze bovendien geen nationale munt meer die ze kunnen devalueren om weer een concurrerende positie op de internationale markt in te nemen. Dit creëert binnen de eurozone asymmetrische verhoudingen, zoals tussen Spanje en Duitsland.

Zowel Amerika als Europa heeft verkeerd geantwoord op de economische depressie. In beide regio’s ging dat gepaard met een verwrongen kijk op de oorzaken ervan. Amerikaanse politici en beleidsmakers gingen ervan uit dat de crisis veroorzaakt werd door een overheid die ten onrechte heeft geprobeerd armen te helpen.

Krugman meent dat de Europese misvatting niet zo cynisch is als de Amerikaanse ‘Grote Leugen’: “ik bespeur weinig doelbewuste manipulatie van de gegevens en ik vermoed dat de meesten van hen geloven wat ze zeggen” (p. 188). Dat wil niet zeggen dat de Europese dwaling van de ‘hellenisering’ – elk land in crisis heeft fiscaal onverantwoord gedrag getoond en moet nu ‘boeten’ voor die ‘zonden’ – geen nefaste gevolgen kan hebben.

Garanties voor de toekomst

Naast een koele minnaar van de euro is Krugman eerst en vooral een liberaal, in de Amerikaanse zin van het woord, die zich zorgen maakt over de inkomensongelijkheid en pleit voor een democratische welvaartsstaat. In die zin vindt hij dat “het bredere Europese project van eenheid en democratie door middel van economische integratie […] niet alleen belangrijk is voor Europa, maar voor de hele wereld”.

Daarom moet ook in Amerika het roer dringend omgegooid worden. Zogenaamde risicokapitalisten hebben – onder meer via de Amerikaanse vastgoedbubbel – een situatie gecreëerd “waarin ze zelf wonnen bij kop en iemand anders verloor bij munt”. Krugman herhaalt deze metafoor meermaals in ‘Stop deze depressie nu!’ om te wijzen op de fundamentele ongelijkheid die in het politiek-economische systeem geslopen is.

Deze cynische cirkel van zelfbediening ten koste van het breder maatschappelijk belang, moet worden doorbroken. “Het enige wat het herstel tegenhoudt, is een gebrek aan intellectuele helderheid en politieke wil. Het is de taak van iedereen die een verschil kan maken, van professionele economen tot politici en bezorgde burgers, om alles in het werk te stellen om dat gebrek te verhelpen. We kunnen een einde maken aan deze depressie en we moeten vechten voor een beleid dat hiervoor kan zorgen. En wel nu meteen.”

‘Stop deze depressie nu!’ schetst een vaak ontluisterend beeld van een politiek-economisch beleid dat in het beste geval halfslachtige maatregelen nam, maar vaker nog stuitend ondoordacht en cynisch was, en nog steeds is. De remedie voor de huidige depressie hebben we voor het oprapen, aldus Krugman. Wel vraagt die een mentaliteitswijziging in media, politiek en wetenschap… Voorwaar geen eenvoudige onderneming.

Vond u deze bespreking interessant? Steun DeWereldMorgen.be door dit boek bij ons te kopen.