Voor ons in België is Parks als figuur binnen de burgerrechtenbeweging minder bekend dan Martin Luther King. In de VS wordt Parks als de “moeder van de burgerrechtenbeweging” gezien. Ze werd dan ook doorheen de jaren veelvuldig voor haar rol geëerd. Bijvoorbeeld door het Witte huis en het Amerikaans parlement, toen die in 2013 een standbeeld van haar in het Capitool, de zetel van het Amerikaanse parlement, lieten onthullen.

Dit is niet volledig naar de zin van Jeanne Theoharis, auteur van het boek “The Rebellious Life of Mrs. Rosa Parks“. Volgens haar is het gevaar van officiële erkenningen, dat de geschiedenis van racisme, raciaal geweld en discriminatie in de Verenigde Staten en het verzet van de burgerrechtenbeweging ertegen vereenvoudigd weergegeven wordt. Theoharis illustreert dit met een citaat uit een persmededeling van George Bush uit 2005: “Rosa Parks toonde met haar weigering dat één kaars in de duisternis licht kan brengen. (…) Een kwaad kan zoals veel geïnstitutionaliseerd kwaad, niet in stand blijven van zodra de lelijkheid van de wetten het licht ziet.”

Jeanne Theoharis kan zich absoluut niet vinden in zo’n vereenvoudigde weergave van de geschiedenis. ”Deze voorstelling is een fabel”, schrijft Theoharis. Het insinueert dat één iemand grote verandering kan te weeg brengen zonder enige politieke of psychologische voorbereiding.

Om dergelijke vereenvoudigde weergaves van de geschiedenis van de burgerrechtenbeweging en van de weigering van Rosa Parks te bestrijden, besloot Theoharis een boek te schrijven over het leven van Parks. Daarin verdedigt ze volgende stellingen:

• (a) De weigering van Rosa Parks is geen plotse beslissing of handeling van één individu.
• (b) Parks en met haar andere burgerrechtenactivisten betaalden een grote prijs voor hun engagement.
• (c) Met het verdwijnen van segregatie in het zuiden, is de strijd van Parks tegen racisme en discriminatie in de VS niet voorbij.

De centrale boodschap van het boek: wie verandering nastreeft, moet aandacht besteden aan organisatie, communicatie en bewustwording van achtergestelde groepen, en staat sterker als hij weet rekening te houden met mogelijke reacties van zij die de status quo verdedigen.

(a) Rosa Parks was sinds 1943 actief als secretaris van de lokale afdeling van de NAACP (National Association for the Advancement of Colored People), één van de oudste burgerrechtenbewegingen in de Verenigde Staten. Eén van haar taken als secretaris was schendingen van mensenrechten te onderzoeken en waar mogelijk een dossier op te maken met bewijsstukken. Een moeilijk werk met vaak heel weinig resultaat, want aan de meeste klachten gaf de NAACP geen gevolg. Slechts in een aantal gevallen besliste de organisatie klacht bij de rechtbank neer te leggen. Dat was de manier waarop de NAACP de segregatie in de zuidelijke staten bestreed.

Daarnaast was Parks actief binnen één van de vele kerkgemeenschappen in Montgommery. Rosa Parks was dus zonder enige twijfel een gekende persoon binnen haar gemeenschap.

Bovendien was Parks zeker niet de eerste die in Montgomery weigerde haar stoel af te staan. Kort ervoor deed Claudette Colvin, een tiener, dit haar voor. Claudette werd gearresteerd, wat leidde tot veel commotie binnen de zwarte gemeenschap. Verschillende pastoors beslisten toen met het stadsbestuur van Montgomery te onderhandelen, maar bereikten geen resultaat. Claudette kwam uiteindelijk voor de rechtbank en werd veroordeeld “omdat ze weerstand tegen de politie had geboden”. Op die manier wist de rechtbank van Montgomery te vermijden dat de NAACP er een zaak tegen segregatie van kon maken en leerde Parks toen dat ze tijdens een eigen arrestatie best kalm bleef en niet mocht reageren.

Parks en de zwarte gemeenschap van Montgomery waren voorbereid op actie. Eind november 1955 woonde Rosa Parks een massameeting bij. Howard, een burgerrechtactivist uit Missisipi, kwam spreken, nadat de brutale moordenaars van de zwarte tiener Emmett Till in Mississippi waren vrijgelaten. Tijdens de meeting werd gediscussieerd over wat zwarten konden ondernemen om hun rechten te vrijwaren.

Begin november was eerder al het zwarte congreslid Adam Clayton Powell komen spreken in Montgomery. Hij sprak over de boycotactie van zwarten in de jaren dertig en veertig in Harlem en New York. En ten slotte was ook de busboycot in Baton Rouge (Louisiana), die in 1953 tot een eerste overwinning op de segregatie van bussen leidde, alom bekend.

Toen kwam dus de arrestatie van Rosa Parks. Feit is dat dit tot massaal, collectief verzet in Montgomery leidde, nadat burgerrechtenactivisten beslisten om over te gaan tot een boycot, om op grootte schaal pamfletten klaar te maken en te verdelen en om ten slotte tijdens de zondagsdienst in de verschillende kerken tot een boycot op te roepen. Daarnaast diende de NAACP een rechtszaak tegen segregatie in bij de federale rechtbank.

De initiële boycot onder leiding van Martin Luther King, voorzien om slechts één dag te duren, hield uiteindelijk 382 dagen aan. Dit is tot de dag dat het Amerikaanse Hooggerechtshof de burgerrechtenactivisten in het gelijk stelde en de scheiding tussen blanken en zwarten op bussen ongrondwettig verklaarde.

(b) Burgerrechtenactivisten betaalden een prijs voor hun verzet. Supporters ook. De voorstanders van segregatie reageerden op het verzet van burgerrechtenactivisten: moord, aanslagen, geweld, verkrachting, vernietigingen, systematische intimidatie, doodsbedreigingen, broodroof, verdachtmaking, ontkenning en minimalisering van de problemen. Het boek van Theoharis heeft hiervan talrijke voorbeelden. Interessant hierbij lijkt me ook de aandacht voor de impact hiervan op burgerrechtenactivisten en hun supporters. Bijvoorbeeld: Juliette Morgan, de lokale (blanke) bibliothecaresse, was één van de weinig witte supporters van de busboycot in Montgommery, en maakte dit via een lezersbrief publiek, met intimidaties tot gevolg. Dit kon Morgan helaas niet aan. Ze pleegde uiteindelijk zelfmoord.

Ook Rosa Parks zelf kwam in het vizier. Ze werd begin januari 1956 ontslagen en toen haar man, Raymond, zijn werk verloor, bleef haar gezin zonder inkomen. Tekenend voor de sfeer van repressie is dat Parks, het symbool bij uitstek van de busboycot, uiteindelijk 8 maanden na de overwinning van de burgerrechtenbeweging, moest verhuizen naar Detroit, waar ze tot haar dood woonde. Daar vond ze pas in 1965 vast werk, toen het pas verkozen congreslid John Conyers haar aanwierf.

(c) Rosa Parks omschreef het Noorden van de VS als het beloofde land, dat het niet was. De raciale ongelijkheid was er even groot. Volgens Parks was het racisme in Detroit bijna even sterk verspreid als in Montgommery.

Hoewel ze de strijd in de zuidelijke staten bleef ondersteunen, ging ze ook in verzet tegen het racisme en discriminatie in het noorden. Theoharis beschrijft in het boek ook dit engagement.

Het boek is zonder meer interessant, vlot leesbaar en volgens mij ook door de degelijke onderbouwing van de centrale boodschap leerrijk voor zij die hier in België voor gelijke rechten strijden.

Jeanne Theoharis. The Rebellious Life of Mrs. Rosa Parks. Beacon Press 2015. ISBN 978-0-8070-7692-7