De frontale confrontaties tussen de guerilla, het leger, paramilitairen en criminele organisaties hebben zich de afgelopen 50 jaar hoofdzakelijk afgespeeld op het Colombiaanse platteland. Het is dan ook op datzelfde platteland waar de grootste ongelijkheid, uitsluiting en armoede heerst en de bevolking en het leefmilieu het kwetsbaarst zijn. Het vredesproces zou zich in de eerste plaats daar moeten ontplooien, met aandacht voor het leefmilieu.
Het eerste punt van de vredesakkoorden, dat eind 2016 afgesloten werd tussen de regering Santos en de rebellenbeweging FARC wijst inderdaad in die richting. Een geplande ‘Integrale Hervorming van het Platteland’ moet bijdragen aan een structurele transformatie, en moet de kloof overbruggen tussen stad en platteland en de boeren betere levensomstandigheden bieden. De hoeksteen van dit proces is de actieve gecoördineerde deelname van de rurale gemeenschappen en sociale actoren. Het is belangrijk om de landarbeiders en boeren, met het oog hierop, te gaan organiseren.
Dat is nu net wat FOS-partner FENSUAGRO doet.
Maar hoe verloopt dat allemaal in de praktijk? Voor de ondertekening van de vredesakkoorden werden delen van het Colombiaanse platteland gecontroleerd door de FARC-rebellen, andere delen stonden onder controle van paramilitaire en criminele groeperingen. Deze laatsten maakten gretig gebruik van de terugtrekking van de rebellen om ook hun gebieden in te nemen, waardoor de boerenleiders groot gevaar lopen. Zo ontving de syndicale boerenleider van FENSUAGRO, Huber Ballesteros, nog maar net op vrije voeten na 3 jaar en half onrechtvaardige gevangenschap, ernstige doodsbedreigingen aan zijn adres. De staat blonk en blinkt nog steeds uit in afwezigheid, zwakte en onwil om in te grijpen op het platteland. Bedreigingen en moorden blijven nog steeds straffeloos. Zelfs de voorzieningen in de concentratiezones van de FARC-rebellen stonden niet op punt op het moment van hun terugtrekking. Bovendien was de lijst van concentratiezones voordien openbaar gemaakt wat de rebellen in een zeer kwetsbare situatie plaatste.
Organiseren
Vele FARC-rebellen waren ooit cocaboeren en zullen dit ongetwijfeld opnieuw willen gaan doen. De cocaboeren dringen er bij de overheid op aan om het vierde punt van de akkoorden na te komen en een integraal plan uit te werken voor de vervanging van illegale teelten zoals coca. Ze vragen ook de gedwongen uitroeiing te verbieden want die gebeurt niet geweldloos. Begin april viel het leger nog boeren aan in Argelia om met harde hand hun cocateelt te kunnen vernietigen. 5.000 cocaboeren uit minstens 14 departementen organiseerden zich om in gesprek te gaan met de overheid en samen het plan uit te werken.
Vele van hen komen uit de Zonas de Reserva Campesina (zones gereserveerd voor de boeren). De grootgrondbezitters onder leiding van ex-president Uribe zijn fervente tegenstanders van deze juridische vorm voor rechtvaardige herverdeling van de grond en erkenning van de kleine landbouw. Het Hooggerechtshof sprak zich recent uit ten voordele van de kleine boeren en kon zo een nieuwe aanval van de Uribisten om deze wet onderuit te halen afweren. Het ziet er naar uit dat deze aanval niet de laatste zal zijn. Deze kleine overwinning staat in schril contrast met het groen licht dat het Hof eerder dit jaar gaf aan de Zonas de Interés de Desarrollo Rural, Económico y Social (Zones van Belang voor de Rurale, Economische en Sociale Ontwikkeling) wat volledig in het voordeel speelt van de grootgrondbezitters en agrobedrijven. Deze wet is immers gestoeld op een extractivistische visie, dat grondstoffenontginning garantie geeft op ontwikkeling. Van deze wet worden de bezitters beter, maar het zijn de kleine boeren, landarbeiders én het leefmilieu die de dupe worden. De oorlog heeft 1.5 miljoen ha gedegradeerde grond achtergelaten, 4.1 miljoen vaten olie gemorst, 60% van de waterbronnen vervuild en 3 miljoen ha bos vernietigd, een gebied zo groot als België. Dit maakt grote gebieden enorm kwetsbaar voor natuurrampen. Zo zorgde een modderlawine in amazonegebied Putumayo pas nog voor 254 doden en bijna 45.000 slachtoffers. Gemeenschappen uit de bananenzone kwamen op 5 april op straat samen met SINTRAGRANCOL, lidvakbond van FENSUAGRO, om te eisen dat de autoriteiten maatregelen nemen om noodlottige overstromingen te vermijden. De hamvraag is dus hoe economisch leefbare alternatieven uitbouwen in harmonie met het leefmilieu. En hoe de FARC deel uit laten maken van dit alles.
Het antwoord is politieke participatie; door middel van sociale en politieke deelname van georganiseerde groeperingen en bewegingen, ook van vrouwen aan het beleid. Het Colombiaanse vredesakkoord is het eerste ter wereld met een genderfocus. Er werd een speciale instantie opgericht om hier opvolging aan te geven. De praktijk moet echter nog uitwijzen of het vredesproces de genderverhoudingen in dit macholand werkelijk kunnen wijzigen.
Het is duidelijk dat de sociale organisaties op het Colombiaanse platteland alle steun kunnen gebruiken om hun droom waar te maken en dat de ogen van de internationale maatschappij moeten gericht blijven op wat er zich daar allemaal afspeelt.
Auteur: Jo Vervecken
