Organisaties in de sociaal-culturele sector moeten verjongen, klinkt het. Liefst zo snel en zo veel mogelijk. Ze staan voor de uitdaging om tegemoet te komen aan het snelle ritme waarop mensen cultuur consumeren, aan de variatie die mensen belangrijk achten en aan de wens van vrijwilligers om vooral datgene te doen wat hen boeit of iets oplevert. Organisaties merken het allemaal op: het vergt creativiteit om mensen aan te trekken. Organisaties gaan massaal op zoek naar manieren om jongeren, jonge gezinnen, dertigers en veertigers aan te trekken.
De sociaal-culturele sector is afhankelijk van de bijdrage van vrijwilligers. ‘Ouderen’ willen geleidelijk aan hun inbreng verminderen. We mogen die inbreng evenwel niet onderschatten. Door hun jarenlange inzet hebben ze heel wat know how opgebouwd. Toch kijken deze ‘ouderen’ uit naar de frisse wind van jongere krachten die de organisatie verrijken. In de praktijk blijkt het moeilijk om jongeren aan te trekken en organisaties houden hun hart vast. We trachten ons aanbod te organiseren op tijdstippen waarop jonge gezinnen vrij zijn. Zo schipperen we met de planning van ons aanbod tussen vele schema’s: werk, activiteiten voor de kinderen, boodschappen doen, enzovoort. We organiseren activiteiten die kinderen én hun ouders aanspreken, we proberen in te spelen op trends – soms met enige banaliteit als gevolg – en trachten te vermijden in het vaarwater van andere organisaties te komen. Een hele opdracht.
Organisaties stellen zich terecht de vraag wat mensen motiveert om te participeren aan sociaal-culturele activiteiten. ‘De jeugd van tegenwoordig’ – zo vaak gehekeld als zou ze geen waarden en normen hebben – draagt liefst zijn steentje bij als de activiteit als inherent betekenisvol beschouwd wordt. Welke activiteiten geven mensen het gevoel dat ze hun tijd zinvol besteden? Moeten organisaties actiever zijn op sociale media? Hoe past dat in de basisvoorwaarden ‘samen leven’ en ‘samen doen.’ Wat is hier het juiste evenwicht? Verjongen betekent streven naar een steeds efficiëntere werking. De bureaucratische manier van werken in organisaties kan men hierbij terecht in vraag stellen. Jonge gezinnen weten als geen ander dat tijd een schaars goed is. Het is duidelijk dat organisaties nog veel werk voor de boeg hebben.
Toch mogen we verjonging niet enkel zien als een moeilijke opdracht waar we voor staan; een opdracht die een schoorvoetende aanpassing van de ‘grondvesten’ van onze organisaties vereist. Verjonging is de motor van het verenigingsleven zélf. In verjonging komen de vier functies van het sociaal-cultureel werk – namelijk de gemeenschapsvormende, de culturele, de maatschappelijke activering en de educatieve – beloftevol samen.
Verjonging is immers meer dan een naar de pijpen dansen van een hyperindividualistisch engagement, dat kortstondig is en vooral gebruiksvriendelijk moet zijn voor klant en vrijwilliger. Er mag terecht aandacht besteed worden aan de idee dat consu-minderen ook in het sociaal-culturele leven vaak ‘meer’ betekent. Het verenigingsleven was al dé kritische noot bij het maatschappelijke activeringsdebat dat het individu wil aan- en inpassen aan de bestaande samenleving. Organisaties wezen op uitsluitingsmechanismen en hielden de ontvoogding van het individu ten opzichte van deze structuren goed in de gaten. Nu is het de beurt aan het verenigingsleven zélf om dit waar te maken, om zich de vraag te stellen of de structuren die het verenigingsleven vorm geven wel altijd ten dienste staan van het welzijn van mensen.
Het verenigingsleven kan vasthouden aan haar structuren en deze zachtjes aanpassen om ‘tegemoet te komen aan’ de wensen van jongere generaties. Nog wenselijker zou zijn dat we inzien dat we als verenigingen verjonging zijn. Verjonging gaat dan vooral om een mentaliteitswijziging; een verjonging van geest die gepaard gaat met het openbreken van structuren die misschien wat strak en stroef geworden zijn. Verjongen gaat over ons allemaal. Jong en oud. Verjonging betekent niet dat we ons aanbod klakkeloos aanpassen aan het ritme van vandaag. Wél gaat het erom om ons aanbod aan te passen aan de diepere behoeftes van de huidige samenleving. We gaan hierbij uit van de kracht die inherent aanwezig is in het lokale leven. Het sociaal-cultureel werk wil vooral inspireren en ontluikende initiatieven faciliteren.
