Ben jij ook één van die 5,5 miljoen Belgen die, althans
volgens een recente mededeling van het Amerikaanse bedrijf zelf, minstens één
keer per maand op Facebook zitten, waarvan op twee procent na 80 procent zelfs dagelijks
actief is op dit zogeheten sociale medium? Hoeveel friends heb jij overigens? Cynici van welke gezindte dan ook en
overjarige mopperkonten van beider kunne, geef maar ruiterlijk toe: dit zijn indrukwekkende
cijfers!
Ben jij, zoals zovelen op deze site al herhaaldelijk hebben
betoogd, er quasi-heilig van overtuigd dat spitstechnologie dé drijvende kracht moet zijn om onze dagdagelijkse
beslommeringen op te lossen door de vorming van een samenleving van gelijken op
te bouwen die stoelt op een peer-to-peer economie of hoe je het alternatief
voor dat verdomde kapitalisme ook mag noemen?
Zoveel is wel zeker: wij leven in een brave new world waarin slimme
technologie en alle sociale contacten kunnen worden ingezet bij al onze dagelijkse
activiteiten. “Van het weggooien van afval tot het zetten van thee” , schrijft Morozov.
ONTGOOCHELING
De Wit-Rus Evgeny Morozov was het ‘internet’, een begrip dat
hij in het boek altijd tussen aanhalingstekens plaatst, aanvankelijk zeer
genegen. Al vlug kwam hij echter tot de vaststelling dat dit niet echt aan zijn
verwachtingen voldeed. Het gebruik van ‘internet’ leidt niet automatisch tot
meer democratie, zoals hij had gehoopt. Morozov verhuisde naar de Verenigde
Staten en ontpopte er zich door zijn tegendraadse opvattingen over technologie.
Hij geldt vandaag de dag als dé kritische volger van de technologische
ontwikkelingen.
In zijn vorig boek The
Net Delusion stelde Morozov dat dictators er veel meer belang bij hebben
omdat het een handig instrument is om hun macht te consolideren, een standpunt dat
heel wat opschudding veroorzaakte. Verbonden aan de Stanford Univercity, de
Californische kweekschool voor Sillicon Valley-personeel, leerde hij er de
techneuten kennen. “Een raar volkje dat blijkbaar op een andere planeet woont.” Dat zombieprofiel komt in dit boek best aardig uit de verf.
VERBETERINGSORGIE
De paradox is dat de moderne technologie almaar slimmer wordt,
maar dat het menselijk vermogen tot analyse van de werkelijkheid tegelijk zienderogen afneemt,
aldus Morozov. Er heerst een heuse verbeteringsorgie,
maar er wordt niet echt bij nagedacht. “De wil om te verbeteren is vaak zeer
kortzichtig. Men is slechts oppervlakkig geïnteresseerd in datgene waarvoor
verbetering echt wordt gezocht. Het herschikken van alle complexe sociale
situaties tot netjes gedefinieerde problemen met bepaalde, berekenbare
oplossingen of tot transparante en vanzelfsprekende processen die gemakkelijk
geoptimaliseerd kunnen worden, zal waarschijnlijk onverwachte gevolgen hebben
die eventueel meer schade kunnen toebrengen dan de problemen zelf die zen op
proberen te lossen.”
Morozov: “Als technologie echt de werkelijkheid wil verrijken,
moeten de ontwerpers en programmeurs een beter begrip krijgen van de complexe
praktijk waar onze werkelijkheid uit bestaat. De fysieke infrastructuur van het
‘internet’ is niet enkel een zaak van technologie, maar ook van innovatie,
bewaking en kapitalisme.”
OPIUM
Die krakkemikkige zienswijze op technologie wordt
gelegitimeerd door wat Morozov solutionisme
noemt. Dat is een ideologie die ervan uitgaat dat alles de normaalste zaak ter
wereld is. Maar vergeten wordt dat ook technologie in wezen van politieke aard
is. Er moeten keuzes worden gemaakt. Helaas verdwijnen die politieke en
economische beslissingen uit het beeld, evenals de maatschappelijke gevolgen
van dit enge denken. ‘Internet’ als het nieuwe opium van het volk!
Een andere misvatting is het Internetcentrisme. Men gaat ervan uit dat ‘internet’ de hapklare
oplossingen biedt voor al onze problemen. There
is an app for everything. Maar dat ‘internet’ niet altijd heeft bestaan,
wordt vergeten. De historische dimensie verdwijnt compleet uit het oog.
Terwijl ik deze tekst toevertrouw aan het klavier van
mijn Asus K52F bedenk ik: ‘Wat zou Joseph Goebbels (1897-1945) zich een keizer
te rijk hebben gevoeld moest hij als Hitlers minister van propaganda beschikking
hebben gehad over dat ICT.’
Morozov: “Het idee dat ‘internet’ de ultieme technologie
en het ultieme netwerk is, is algemeen geaccepteerd. Het is Sillicon Valleys
eigen versie van het einde van de geschiedenis. Net zoals de door het
kapitalisme gedreven liberale democratie volgens Francis Fukuyama de enig
overgebleven ideologie is, zo is dat nu het door het kapitalisme gedreven
‘internet’.
Naast mij ligt een krant, waarin zo’n zelfverklaarde
techgoeroe zegt: “Ik vertrouw meer op computers dan op mensen!” Zover is dat internetcentrisme
doorgeschoten!
Als ik weer eens geklungeld heb met mijn Nokia 5110 en om
raad en bijstand vraag, zeggen friends
me dat ik een digibeet ben. Na het lezen van dit indrukwekkend boek zonder veel
technologisch abracadabra en andere baarlijke nonsens beschouw ik dit als een
compliment van formaat. Morozov: I like!
Evgeny
Morozov: Om de wereld te redden, klik hier. (To Save Everything, Click Here) . De
Wereld, Tilburg; 400 blz. € 24,95.
