Vóór het begin van het Wereld Sociaal Forum zijn er altijd een reeks internationale bijeenkomsten, omdat wereldwijde sociale bewegingen van de gelegenheid gebruik maken om met hun leden en aanhangers van gedachten te wisselen en verdere acties af te spreken.
Dat was ook het geval voor de People’s Health Movement en een ‘offspring’ daarvan, de beweging voor een universele sociale bescherming.
Die beweging is gebaseerd op twee overwegingen.
De eerste is dat de hele kwestie van de mensenrechten té gefragmenteerd is. Mensenrechten zijn niet enkel opgedeeld in twee aparte internationale verdragen, het ene over burgerrechten en politieke rechten, het andere over economische, sociale en culturele rechten. Daarnaast is er meer en meer sprake van nog andere rechten, zoals de collectieve rechten van volkeren en de rechten die aan de natuur kunnen gegeven worden.
Traditionele mensenrechtenorganisaties houden zich doorgaans enkel met burgerrechten en politieke rechten bezig, hoewel daar stilaan verandering in komt. Amnesty b.v. kijkt vandaag ook naar de sociale rechten en houdt zich bezig met armoede. Maar verder is het ook zo dat er tal van organisaties bestaan die zich enkel met b.v. het recht op meningsuiting bezig houden, met het recht op huisvesting, met het recht op gezondheid, de rechten van vrouwen, en zo meer. Al deze bewegingen zijn zonder meer belangrijk maar wanneer zij geïsoleerd blijven werken kunnen ze nooit hun doel bereiken. Geen enkel recht kan worden verwezenlijkt, zonder dat ook de andere rechten concreet worden gemaakt. Dat is op de eerste plaats zo voor de burgerrechten en de politieke rechten, die door de grote economische ongelijkheden nooit verwezenlijkt kunnen worden.
Hieruit blijkt dus hoe belangrijk het is om de ondeelbaarheid van alle rechten te blijven onderstrepen. Economische, sociale en culturele rechten zijn een voorwaarde om iets van de burgerrechten en politieke rechten waar te maken.
De tweede overweging is dat het hele beleid van de internationale instellingen de afgelopen decennia uitsluitend was gericht op de bestrijding van armoede, en dan nog in eerste instantie de extreme armoede. Ook dat is een geweldige valstrik, want als het economische systeem grote aantallen armen blijft creëren, kan de armoedebestrijding alleen dweilen met de kraan open. Een echte armoedebestrijding probeert de armoede te voorkomen, en dat houdt in dat men niet altijd werkt op het niveau van de armen, maar op het niveau van de hele samenleving. Dat vergt dus ook een inkomensherverdelingen en een algehele sociale bescherming. Het beste bewijs daarvoor vinden we in de Europese Unie en in België, waar de armoede met meer dan 20 % zou stijgen mocht er geen sociale bescherming bestaan.
Vandaar dus het idee om vanuit de beweging voor het recht op gezondheid ook te beginnen met het recht op een universele sociale bescherming. Ook dat recht is vastgelegd in de internationale verdragen, maar er is nog bitter weinig werk van gemaakt.
Eén van de moeilijkheden, zo bleek op de mondiale conferentie in Dakar, is dat het besef van ‘rechten’ niet altijd is doorgedrongen tot bij de volken van Afrika, o.m. omdat het neoliberale beleid van de afgelopen decennia alles heeft gedaan om rechten te miskennen en mensen ervan te overtuigen dat enkel individuele inspanningen mensen vooruit kunnen helpen.
Dit initiatief komt op een bijzonder goed ogenblik, omdat ook sommige internationale instellingen, zoals de VN, het onderzoeksinstituut voor sociale ontwikkeling van de VN en de VN-economische commissie voor Latijns Amerika de afgelopen jaren meer en meer beginnen te pleiten voor sociale bescherming en een nieuwe theoretische benadering ervan. Ook de Wereldbank spreekt over sociale bescherming, maar bedoelt daar wel iets heel anders mee, met name een systeem van ‘risicobeheer’. Het Internationale Arbeidsbureau van zijn kant pleit voor een ‘social protection floor’, een soort sociale sokkel die momenteel niet veel verder gaat dan de armoedebestrijding maar wel uitdrukkelijk gebaseerd is op mensenrechten.
Deze conferentie was bijzonder nuttig, ten eerste om wat conceptuele helderheid te brengen, en om verdere acties af te spreken. Heel positief is dat ook hier dit thema in verband wordt gebracht met de mogelijkheden van internationale belastingen – zoals de financiële transactietaks – omdat het allereerste tegenargument altijd het zogenaamde gebrek aan middelen is. Met een betere binnenlandse belasting en de invoering van een belasting op financiële transacties kan er makkelijk zo’n 750 miljard $ per jaar bijeengebracht worden. Voldoende dus om niet enkel te zorgen voor een sociale bescherming – die met minder dan 10 % van het nationale inkomen van de arme landen kan verwezenlijkt worden – maar ook rekening te houden met de behoeften op het vlak van milieubescherming – de beroemde ecologische schuldenlast.
Het is een bijzonder positieve ontwikkeling dat de linkerzijde vandaag ook het belang van de mensenrechten inziet. Uiteraard kunnen rechten nooit verwezenlijkt worden als niet ook de internationale machtsrelaties veranderen en als het economisch systeem verder armoede, ellende, migranten en vluchtelingen blijft veroorzaken.
Er werden hier concrete afspraken gemaakt voor samenwerking met relevante internationale instellingen en met de basisgroepen die zich inzetten voor dit recht op gezondheid en op algehele sociale en economische bescherming.