Waarom vormen de Golanhoogten het hart van de strijd tussen Israël en Syrië? De uitgewisselde schoten worden steeds regelmatiger in dit gebied dat initieel Syrisch was, maar sinds 1967 door Israël bezet wordt.

Donderdag 10 mei zijn de spanningen tussen Israël en Syrië nog harder opgelopen. Israëlische bombardementen van een ongeziene omvang beantwoordden een tiental raketschoten uit Syrië die toegeschreven worden aan Iran. In het hart van deze krachtmeting ligt een gebied ter grootte van Vlaams-Brabant: de Golanhoogten, 12 tot 25 km breed, 67 km lang, en enig verbindingspunt tussen Israël en Syrië.

Begrensd door Libanon in het noorden, Syrië in het oosten, Israël in het westen en Jordanië in het zuiden, met een hoogte die oploopt tot 2000 m, domineren de Golanhoogten de Jordaanvallei en Galilea in het westen, en het plateau van Damascus in het oosten. Een uiterst strategische positie in een regio van conflicten, onder meer tussen Israël en Syrië, die officieel nog steeds in staat van oorlog verkeren.

Wie behoren de Golanhoogten toe?

Ze bevonden zich op Syrisch grondgebied toen het land volkomen onafhankelijk werd in 1946, toen de laatste Franse troepen Damascus verlieten. Israël eist er vandaag de soevereiniteit over op, omdat het de Golanhoogten (tegelijk met de Sinaï, de Gazastrook, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem) veroverde in 1967, na de Zesdaagse Oorlog, waarin Israël de wapens opnam tegen Egypte, Jordanië en Syrië.

Sindsdien kristalliseren de Golanhoogten de spanningen tussen Israël en Syrië. Ze zijn het theater van vijandelijkheden tussen de twee landen – en, onrechtstreeks, tussen Iran (bondgenoot van Syrië) en de Hebreeuwse Staat.

De Israëlische bezetting van de Golanhoogten wordt sinds 1967 door de Verenigde Naties veroordeeld en Syrië heeft gepoogd ze te heroveren door Israël bij verrassing aan te vallen tijdens de Jom Kipoeroorlog in 1973 (met maar liefst 14 000 doden en 28 000 gewonden), gelijktijdig met de poging van Egypte om de Sinaïwoestijn terug in te nemen. Israël is echter, geruggesteund door de Verenigde Staten, als de overwinnaar uit deze nieuwe krachtmeting gekomen.

In 1979 stond Israël de Sinaï niettemin af aan Egypte, waarop de twee landen een vredesakkoord tekenden. Hetzelfde gebeurde met Jordanië in 1994. Syrië, daarentegen, verkeert nog steeds in staat van oorlog met de Joodse Staat, omdat de onderhandelingen steeds opnieuw stuklopen wanneer de controle over de Golanhoogten ter sprake komt, die Israël weigert af te staan.

Het Knesset (het Israëlische parlement) stemde in met de annexatie van de Hoogten in 1981, ondanks de veroordelingen van de VN. Sindsdien heeft de Joodse Staat de voorwaarden omtrent een mogelijke terugtrekking uit de Golanhoogten steeds meer verstrengd, naarmate nationalistisch rechts voet aan grond kreeg in het land, waardoor de onderhandelingen bemoeilijkt werden aangezien Syrië de teruggave van het gehele bezette gebied eist. Zo moet de Israëlische overheid bijvoorbeeld sinds 1999 minstens 65% van de stemmen verkrijgen in het Knesset om te kunnen besluiten tot een compromis over de Golanhoogten. Deze worden vandaag bewoond door zo’n 30 000 Joodse kolonisten en ongeveer 22 000 Syrische Druzen, die na 1967 van Israël de toelating hebben verkregen op het territorium te blijven.

Wat is de toestand aan de Israëlisch-Syrische grens sinds deze annexatie?

In 1974, één jaar na de Jom Kippoeroorlog, hebben de VN een bufferzone ingericht op de Golanhoogten, tussen het Israëlische en Syrische leger in. De strijdkrachten van de VN moesten erop toezien dat het staakt-het-vuren nageleefd werd in deze gedemilitariseerde zone van 70 km lang. En de situatie is er gedurende decennia al bij al kalm gebleven, tot de Syrische Oorlog de streek opnieuw ontwrichtte.

Meerdere jihadistische facties, waaronder het Al-Nusra Front, vatten er post langs de Syrische grens met de Golan, en de confrontaties tussen het Syrische leger en de rebellen waren er schering en inslag. Zo erg zelfs dat de VN-troepen de gemilitariseerde zone in 2014 verlaten hebben om zich terug te trekken op het Israëlische gebied, waarna de bufferzone opgegeven werd en verloren ging.

Met de Syrische Oorlog is de regio ook verworden tot het toneel van een onrechtstreekse krachtmeting tussen de VS en Iran. De invloedssfeer van de Islamitische Republiek breidt zich namelijk steeds verder uit in het Midden Oosten – een ontwikkeling die Donald Trump als trouwe geallieerde van Israël hevig aan de kaak stelt. Want het sjiitische Iran is de bondgenoot van het Syrische regime en een van de belangrijkste vijanden van Israël, die er weigert op toe te zien dat de Golanhoogten een Iraanse voorpost worden. En daarbij wordt nog buiten de aanwezigheid van de Libanese Hezbollah op Syrische grond gerekend, die ook een gezworen vijand van Israël is, en het regime van Bachar al Assad steunt.

Waarom wil Israël de controle over de Golanhoogten behouden?

In tegenstelling tot de Palestijnse Westelijke Jordaanoever hebben de Golanhoogten geen bijzondere betekenis in de joodse godsdienst, waardoor de Golanbezetting geen religieuze dimensie heeft.

Het eerste argument is militair. Voordat ze gekoloniseerd werden, vormden de Golanhoogten een ware Syrische vesting. Gedurende de Israëlisch-Arabische Oorlog van 1948-1949 trok het Syrische leger er zich terug om van daaruit aanvallen uit te voeren op Israëlische posities. Ze had er een eenheid eliteschutters geplaatst, alsook radars om Israëlische militaire vliegtuigen te detecteren, en meerdere militaire installaties. Daarom was haar herovering een defensieve noodzaak in de ogen van Israël.

Vervolgens is de Golan een offensieve troef geworden, aangezien Israël ook beschikt over een afluistersysteem op de top van de Hermonberg, benoorden Golan, op slechts een zestigtal km van de Syrische hoofdstad.

Maar niet enkel het militaire argument is van tel. Bovenop de controle over de Golanhoogten gaat het ook om het beheer van watervoorzieningen, die zeldzaam en gegeerd zijn in een streek die doorkruist wordt door brede woestijnachtige zones. Nog voor de Zesdaagse Oorlog betwistten Syrië, Libanon, Jordanië en Israël elkaar het bezit van de meren en waterstromen. Ook al verkrijgt Israël (dat voor 60% uit woestijn bestaat) vandaag een groot deel van zijn drinkbaar water door ontzilting (600 miljoen m3 par jaar), het beheer van zoetwaterbronnen blijft cruciaal.

Met hun verschillende waterstromen en grondwaterlagen leveren de Golanhoogten Israël jaarlijks zo’n 250 miljoen m3 zoetwater. De controle over de Hoogten stelt Israël er ook toe in staat de Jordaan te beschermen – de stroom aan de westflank van het plateau die Syrië, Jordanië en Libanon nog voor de bezetting in hun voordeel wilden omleiden – alsook het meer van Tiberias, de grootste zoetwatervoorraad van Israël. In april 2000 verslibten de onderhandelingen echter voorgoed aangezien Syrië een grens eiste die haar toegang verschafte tot de rechteroever van dit meer. Een eis waartegen Israël zich nog steeds categorisch verzet.

Dit artikel verscheen op 10 mei 2018 in Le Monde, van de hand van Eléa Pommiers.

Deze vertaling werd, mits enkele wijzigingen, verzorgd door A. Maartens.

Het Franstalige origineel kan geraadpleegd worden op: http://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2018/05/10/pourquoi-le-plateau-du-golan-est-il-au-c-ur-du-conflit-entre-israel-et-la-syrie_5297199_4355770.html