Op 11 september vonden in Guatemala verkiezingen plaats. Er werd een nieuwe president verkozen, een vice-president, 158 volksvertegenwoordigers voor het Congres, 20 voor het Midden-Amerikaans Parlement en 333 burgemeesters en gemeentebesturen.
Presidentskandidaat Otto Pérez Molina van de extreemrechtse Partído Patriota of PP (Patriottistische Partij) behaalde een relatieve meerderheid met 32,13% van de stemmen. Daarna volgde Manuel Baldizón van de rechtse partij Libertad Democrática Renovada of LÍDER (‘Democratische Vernieuwde Vrijheid’) met 21,16% van de stemmen. Als derde eindigde Eduardo Suger van de centrum-rechtse Compromiso, Renovación y Orden of CREO (Verbintenis, Renovatie en Orde) met 13,99% van de stemmen. Aangezien Pérez Molina geen absolute meerderheid behaalde, wordt er op 6 november een tweede ronde georganiseerd waarbij de nieuwe president definitief verkozen wordt. Hierin neemt hij het op tegen Baldizón.
De ijzeren vuist van Pérez Molina
Het loont de moeite om even stil te staan bij de politieke achtergrond van Pérez Molina. Hij was de man die in 2007 tijdens de tweede ronde van de presidentsverkiezingen nipt verloor van huidig president Álvaro Colom. Pérez Molina was tijdens de 36 jaar durende burgeroorlog een generaal met een verantwoordelijke functie in de contrarevolutionaire beweging en medeverantwoordelijk voor schendingen van mensenrechten.
Het symbool van de partij is een ijzeren vuist. De partij wil de aanpak van de criminaliteit prioritair maken met een versterkte rol van het leger. De partij beschouwt de instabiliteit als het werk van gewone delinquenten, en niet zozeer als het gevolg van armoede en uitsluiting van de bredere en ook armere laag van de bevolking. Daarom stelt hij een beleid van repressie voor, waarbij niet alleen de georganiseerde misdaad wordt aangepakt, maar ook het sociaal protest.
De PP wordt gesteund door allerlei lagen van de bevolking: de armeren, de rijkeren, de stedelingen en de boeren, de mestiezen en de Maya’s. Dat hij gesteund wordt door de indiaanse bevolking is opmerkelijk. Deze bevolkingsgroep heeft tijdens de oorlog namelijk het meest geleden onder de mensenrechtenschendingen. Maar de bevolking is het geweldsprobleem, dat ook een gevolg is van drugsverkeer, zó beu dat ze akkoord lijken te gaan met een militaire oplossing.
De programmapunten van de tegenstander van Pérez Molina, Manuel Baldizón, zijn ook geënt op het criminaliteitsprobleem in het land, maar zijn nog net iets frappanter. Zo belooft LÍDER om criminelen te verhangen op het centrale plein van de hoofdstad en een plaatsje te verzekeren voor het nationale elftal in de wereldbeker van de voetbal.Op 11 september vonden in Guatemala verkiezingen plaats. Er werd een nieuwe president verkozen, een vice-president, 158 volksvertegenwoordigers voor het Congres, 20 voor het Midden-Amerikaans Parlement en 333 burgemeesters en gemeentebesturen.
Vierde verkiezing op rij sinds einde burgeroorlog…
In 1996 werden na 36 jaar bloedige militaire dictaturen de Vredesakkoorden afgesloten. Ondertussen zijn er al 4 keer verkiezingen georganiseerd. Steeds meer Guatemalteken gaan stemmen. Er worden nu ook stembussen geïnstalleerd in de meer afgelegen plattelandsgebieden. Hierdoor beslissen niet langer alleen de stedelingen maar ook de boeren. Op die manier worden kandidaten verplicht hun voorstellen en campagne af te stellen op de noden van de plattelands- en Mayabevolking. Bovendien waren de verkiezingsuitslagen tot hiertoe steeds geloofwaardig en vrij van grote fraude.
…maar nog lang geen sprake van democratie
Het organiseren van verkiezingen is echter niet de enige voorwaarde om te kunnen spreken van een volwaardige democratie. Guatemala kent bijvoorbeeld nog geen echte politieke cultuur en is nog niet vrij van mensenrechtenschendingen en straffeloosheid.
Het partijlandschap is zeer versnipperd en het oprichten van een nieuwe partij is zoals een ‘business’. Veel partijen fungeren enkel als persoonlijke instrumenten van bepaalde politici om aan de macht te komen. Zelden vertegenwoordigen ze de belangen van de brede lagen van de bevolking, meerbepaald de gemarginaliseerde Mayabevolking. Maar liefst 27 partijen namen deel aan de verkiezingen. Na het oprichten van een partij, verdwijnt ze bijna altijd al na enkele jaren van het toneel. Ze hebben bijna allemaal een gelijkaardig partijprogramma en stellen het huidige systeem niet in vraag.
De deelname van vrouwen en inheemsen aan het politieke leven neemt stelselmatig toe maar toch zijn deze bevolkingsgroepen nog ondervertegenwoordigd. Slechts 19 afgevaardigden van de 158 congresleden zijn momenteel vrouwen, en in het kabinet is er geen enkele vrouw. Tijdens de laatste verkiezingscampagne werden evenwel pogingen ondernomen om vrouwelijke en inheemse kandidaten naar voren te schuiven.
De laatste maanden waren de rondrijdende wagens met goedlachse vrouwen, partijvlaggetjes en ludieke campagneliedjes niet uit het straatbeeld weg te denken. Samen met eenmalige giften aan dorpen gaat het om middelen om de mensen te overtuigen om op hen te stemmen. Ze weten echter relatief weinig over de inhoud van de partijprogramma’s. Bovendien schonken de media de meeste aandacht aan de partijen die er in de polls als het grootst uitkwamen – PP, LÍDER en CREO – wegens de bevoorrechte relaties tussen de partijen en de mediabedrijven.
De grondwet laat geen tweede ambtstermijn voor een uittredend president toe. Ook is het verboden voor familieleden van de zittende president om zich kandidaat te stellen voor het presidentschap. Deze regels werden in de Vredesakkoorden opgenomen en zijn bedoeld om dictaturen en vriendjespolitiek te vermijden. Toch is de verleiding groot om deze wetgeving te omzeilen. Zo zetten in maart de huidige president Alvaro Colom en zijn toenmalige vrouw Sandra Torres de scheidingsprocedure in. Torres, die volgens sommige critici de touwtjes in handen heeft wat de bestuurszaken van haar man betreft, besloot zich namelijk kandidaat te stellen voor het presidentschap. In augustus werd haar kandidatuur echter afgekeurd door het Hooggerechtshof “wegens een grondwettelijk verbod en een serieuze poging om de wet te omzeilen door middel van echtscheiding”.
Er zou ook bezorgdheid moeten uitgaan naar de aard van financiering van de campagnes en van de partijen en kandidaten. Enerzijds wordt de uitgavenlimiet voor een partijcampagne veruit overschreden – tot zelfs vier maal de legale limiet. In 2007 werd ongeveer 90 miljoen dollar gespendeerd, wat het per capita tot één van de duurste campagnes ooit maakte van het Westelijk halfrond. Uitgavenpatronen tonen aan dat deze tendens dit jaar zelfs versterkt werd.
Anderzijds is de origine van de financiering voor partijen, kandidaten en campagnes grotendeels onbekend. Partijen ontvangen van de staat telkens twee dollar per behaalde stem. Deze publieke fondsen dekken slechts een tiende van de campagne-uitgaven. De rest zijn duistere privéfondsen, voornamelijk afkomstig van bedrijven en van drugskartels.
Om de hoge campagne-uitgaven te dekken hebben partijen vaak de neiging om plaatsen op de kandidaatslijsten voor het Congres te verkopen aan de hoogste bieder. De hoeveelheid geld die een kandidaat kan bieden is hier dus belangrijker dan de ideologie of de relatie die hij met de kiezer heeft. Enkel erg rijke kandidaten of kandidaten die kunnen rekenen op privéfinanciering komen dus in aanmerking, wat zorgt voor de versterking van de banden tussen politici en georganiseerde misdaad.
Tijdens de campagne vloeit er ook erg veel bloed. In 2007, bijvoorbeeld, was er sprake van meer dan zestig aanslagen op kandidaten, partij-activisten en hun familieleden, waaronder veertig moorden. En dit jaar was hoogstwaarschijnlijk even bloederig. Een groot deel van deze geweldplegingen is te wijten aan de relaties tussen kandidaten en criminele groeperingen. Drugkartels sponsoren geassocieerde politici, voornamelijk burgemeesters. In ruil voor deze steun krijgen de narco’s op het betreffende territorium vrij spel bij het uitvoeren van hun illegale activiteiten en het uitmoorden van hun vijanden. Kandidaten die zelf verwikkeld zijn in criminele activiteiten kunnen diezelfde netwerken ook gebruiken om hun politieke tegenstanders uit te schakelen.
En wat met ‘Madre Tierra’?
Mijnbouwbedrijven zijn de voorbije decennia aardig in de watten gelegd door de Guatemalteekse staat. Multinationals zoals Goldcorp, het Canadese mijnbouwbedrijf dat goud en zilver ontgint in de provincie San Marcos, hebben naar believen de natuurlijke rijkdommen kunnen ontginnen. Hiermee gingen tijdens het huidige regime minstens tachtig ontruimingen van boerengemeenschappen gepaard. In het departement Petén, bijvoorbeeld, organiseert een petroleumbedrijf in samenwerking met de politie volksontruimingen op gronden waar oliebronnen zijn ontdekt.
Presidentskandidaat Otto Pérez Molina sprak zich alvast uit ten voordele van de komst van deze multinationals. Als hij op 6 november als presidentskandidaat wordt verkozen, is de kans groot dat de lakse milieuwetgeving er niet strikter op wordt. Dit gaat ten koste van de mensenrechten en de zuiverheid van waterbronnen, rivieren, grondwater en natuurgebieden.
Monseigneur Ramazzini, bisschop van San Marcos, verwoordde het als volgt: “In Guatemala acht men het recht op privébezit belangrijker dan het recht op leven en voedselvoorziening. De meest nederige, eenvoudige Guatemalteek, de meest uitgebuite en gemarginaliseerde, de meest zieke en onwetende is meer waard dan al de rijkdommen van het land samen. En zijn leven is heilig en onaanraakbaar.”
Op weg naar échte vrede?
Toen in 1996 de Vredesakkoorden werden afgesloten na 36 jaar onderdrukking, 200.000 doden en 50.000 vluchtelingen, zou Guatemala eindelijk op pad worden gezet richting een volwaardige democratie. Toch kunnen we vraagtekens plaatsen bij deze zogenaamde democratie. De drugskartels dreigen het gezag van de staat over te nemen, er bestaat nog geen echte politieke cultuur en straffeloosheid is dagelijkse kost. Inheemse bevolkingsgroepen vechten voor hun zelfbeschikkingsrecht en het behoud van hun leefomgeving. Kortom: voor vele Guatemalteken lijkt het alsof er nog steeds oorlog is, weliswaar in een andere vorm.
De partijen van PP en LÍDER beloven een einde te maken aan de criminaliteit en corruptie. Het valt af te wachten of de volgende regering hierin zal slagen. In ieder geval is het de taak van de bevolking om hen hierop te controleren en lessen te trekken uit eventuele fouten van de regering. De Guatemalteken zullen de regering moeten blijven wijzen op hun verantwoordelijkheid: het verdedigen van de belangen en het voltrekken van de wensen van de stedelingen en de boeren, de mestiezen en de inheemsen.
Voor meer artikels via Broederlijk Delen, surf naar: http://www.broederlijkdelen.be/waar-we-werken/burkinafaso/itemlist/user/128-irinameeusen#.UNHv728Tl2C
