We zijn glansrijk gebuisd! Omdat we bijzonder weinig weten over geldzaken, zo blijkt uit een recente peiling naar onze kennis over economie. Deze onwetendheid is een welhaast perfecte voedingsbodem voor volksverlakkers van allerlei soort om ons misvattingen, vooroordelen, gemeenplaatsen, verdraaingen, versimpelingen en verdichtselen over die economie op de mouw te spellen. Allerlei mythes gaan erin als koekebrood. Zoals over de rol van de markt, de publieke sector, de werkloosheid, de ongelijkheid,… Marjam de Rijk heeft er maar liefst 51 op een rij gezet en dient de propagandisten – politici en andere beleidsmakers – op een kordate manier van antwoord. En wie nog meer wil weten, kan verder lezen dankzij een aardige bibliografie. 

BPP-SYNDROOM 

“Helaas is anno 2015 een economische beschouwing synoniem aan een financiële beschouwing”, stelt de Rijk. Eén van die hardnekkigste mythes luidt inderdaad dat economie over geld gaat en het bruto binnenlands product (bbp) zowat de maat is voor de stand van de economie en de welvaart van het land. Deze opvatting is ontegenzeggelijk een psychologische fall-out van het financiële débacle dat in 2007-2008 als een donderslag bij heldere hemel uitbrak, ondanks de waarschuwing van een aantal enkelingen van de economische wetenschap voor wie hun vak meer is dan een veredelde wiskunde met zeer betwistbare formules. Een groot aantal doorgaans kleine banken kwam in de dieperik terecht. Enkel de allergrootste bleken to big to fail en konden zich redden mede dankzij het manna van de overheid die hiervoor een beroep deed op zijn onderdanen.

Maar degenen onder hen die het zich kunnen veroorloven peperdure adviseurs te engageren verkiezen echter fiscale sluiproutes. Een autoreisje naar Luxemburg of Zwitserland kost echt niet zoveel als een vliegtuigticket naar de Maagdeneilanden. Met het nare gevolg van deze reislust dat de druk op die overheid, die al met tekorten had af te rekenen, nog toeneemt en meer armlastige medeburgers extra op de fiscale pijnbank moeten worden gelegd. Er bestaat enige verband tussen goed en kwaad, maar dat is geen waarborg voor economische doelmatigheid, sociale rechtvaardigheid en individuele vrijheid.

De Rijk: “Het bbp heeft kortom alleen betrekking op de financiële waarde van de productie. “Het zegt niets over het aantal mensen dat van de opbrengst ervan moet leven of over het productievermogen van een land. Maar de belangrijkste tekortkoming is misschien wel dat het bbp geen inzicht biedt in de manier waarop rijkdom onder de bevolking; De econoom en Nobelprijswinnaar Amartya Sen wijst er al zijn hele werkzame leven op dat zowel het bbp als de economische groei daarom niet aangeeft hoe het met de bevolking is gesteld. Veel belangrijker dan deze cijfers is hoe de rijkdom verdeeld is en of economische ontwikkelingen bijdragen aan het waarmaken van de capabilities van mensen, waarbij Sen met capabilities niet zozeer capaciteiten bedoelt, maar vooral ontplooiing en het realiseren van levensdoelen.” 

WIENS BELANGEN…

Grote bedrijven betalen minder belastingen dan KMO’s. Daarom dit opgestoken wijsvingertje voor topman Karel van Eetvelt van Unizo. Misschien moest hij op het sociaal overleg maar eens andere bondgenoten kiezen.  

De Rijk: “Als gepleit wordt voor de belangen van ‘het bedrijfsleven’ gaat het meestal over de belangen van grote bedrijven. Voor zowel de economische groei van een land als voor werkgelegenheid is het midden- en kleinbedrijf echter belangrijker. De belangen van het mkb zijn deels tegengesteld aan die van grote bedrijven; het mkb heeft belang bij binnenlandse afzet, en dus bij behoorlijke lonen, terwijl grote bedrijven vaak mikken op export en loonmatiging. Alleen al daarom is het onverstandig om het over ‘de economie’ te hebben als een ondeelbare grootheid; de economie bestaat uit veel verschillende actoren met vaak heel verschillende belangen.” 

WERKWEIGERAARS EN ANDER PROFITARIAAT

Er gaat meer geld van de sociale zekerheid naar zieke werknemers dan naar werklozen. Nochtans luidt sinds jaar en dag de riedel dat in de allereerste plaats werklozen – ‘werkonwilligen’ volgens sommigen – kordaat moeten worden aangepakt.

De Rijk: ““De meeste ingrepen waarvan gezegd wordt dat ze werkloosheid bestrijden, doen dat niet. Het op orde brengen van de overheidsfinanciën heeft met werkloosheidsbestrijding niets van doen. Economische groei en verhoging van de arbeidsproductiviteit gaan grosso modo gelijk op, dus ook door groei zal de werkgelegenheid niet toenemen. Lastenvermindering op arbeid is een uiterst bot middel dat hooguit peperdure banen oplevert en bovendien vaak banen kost. Loonmatiging is slecht voor de werkgelegenheid doordat het de binnenlandse afzetmarkt verkleint en innovatie tegenhoudt. En reïntegratietrajecten veranderen hooguit wie er werkloos blijft of wordt. Flexibilisering van de arbeidsmarkt, ten slotte, kan werkgelegenheid opleveren, maar op een manier die de economie alsgeheel geen goed doet: het remt de innovatie en er zijn meer mensen nodig om hetzelfde werk te doen.” 

PEETVADER 

Je hoort het wel vaker dat het overheidsbeslag te groot is, dat de overheid moet afslanken, dat daarom overheidsbedrijven geprivatiseerd moeten worden, Omdat die overheid ons allemaal veel te veel kost. Een last op onze portemonnee,…

De Rijk: “Een grotere publieke sector hoeft niet te betekenen dat de loon- en inkomstenbelasting omhoog moet; collectieve voorzieningen kunnen net zo goed betaald worden uit belasting op vermogen, milieuvervuiling of winst. Gezond economisch beleid dient twee doelen, formuleerde good old Adam Smith, de peetvader van het marktdenken, tweehonderd jaar geleden al helder: mensen de gelegenheid bieden een goede boterham te vedienen en publieke voorzieningen bekostigen.”

WAT IK HEB GELEERD 

In wezen stelt elke crisis van de liberale markteconomie het praktische maar ideologisch prangende probleem van een overheidstussenkomst in het sociaal-economische.

De sociale zekerheid is niet alleen maar het knuffelen van mensen die ziek zijn, werkloos, gehandicapt, op pensioen,…Nee, want deze verzorgingsstaat schept ook een afzetmarkt voor ondernemers die om deze manier nog gemakkelijker geld kunnen verdienen.

Mirjam de Rijk, ’51 mythes over wat goed zou zijn voor de economie’, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2015, 208 blz, € 18,99, e-boek €12,99