Edoch, ook voor neoliberalen is armoede een klassenprobleem. Het zit zo. Goed twintig jaar geleden plaatste de Wereldbank armoede weer op de internationale agenda. Dat was al eens eerder gebeurd, in de jaren ’70, maar toen werd er weinig gevolg aan gegeven.

In 1990 was dat anders. De Wereldbank en het IMF waren al een kleine tien jaar bezig met het opleggen van ‘structurele aanpassingsprogramma’s’ in derdewereldlanden die in een diepe schuldencrisis zaten. Het waren grondige hervormingsprogramma’s die het best kunnen vergeleken worden met de soberheidsplannen die in Europa nu door de Europese Unie worden voorgesteld.

Ginder, toen, net zoals nu, hier, was één van de belangrijkste punten in die hervorming het herstructureren van de overheidsuitgaven. Sociale zekerheid, zo werd gesteld, kan geen opdracht zijn voor de overheid. Wel moest die overheid de arme mensen helpen, door hen toegang te verlenen tot de markt, basisonderwijs en basisgezondheidszorg.

Arme mensen haalden immers geen voordeel uit de sociale zekerheid die enkel was bedoeld voor ambtenaren, leraren en militairen met ‘verworven rechten’. Het geld van de sociale zekerheid kwam, in de redenering van de Wereldbank, dus niet terecht ‘bij hen die het echt nodig hebben’. Arme mensen halen vooral voordeel uit een goed functioneren van de markt, zo luidt de stelling. Daarom mochten ook geen marktverstorende subsidies meer worden gegeven. Ook minimumlonen waren uit den boze, want arme mensen zijn best bereid voor minder te werken.

Het is deze redenering die, nauwelijks gewijzigd, ook vandaag in de Europese Unie wordt toegepast. Het armoedebeleid is er niet in eerste instantie om de arme mensen te helpen, maar past wel in een hervorming van de overheidsuitgaven waarbij de sociale bescherming best zo veel mogelijk verdwijnt. Vandaar dat er langer moet worden gewerkt en dat de pensioenen grotendeels geprivatiseerd worden, dat het arbeidsrecht ‘geflexicuriseerd’ wordt en dat de werkloosheidsuitkeringen zo sterk als mogelijk in de tijd moeten beperkt worden.

‘Werk lonend maken’ heet het dan. En mensen moeten ‘geactiveerd’ worden, dit is worden ingeschakeld in de arbeidsmarkt. In het Europees heet dit ‘actieve insluiting’. De achterliggende veronderstelling is dat mensen niet werken als ze daar niet toe aangespoord worden, en dat doe je best door de uitkering in te trekken.

Het klassenconflict is dus nog zeer duidelijk aanwezig in dit neoliberale discours, maar het heeft wel een andere betekenis gekregen. Er is geen conflict tussen armen en rijken, maar wel een conflict tussen niet-arme werknemers met sociale zekerheid en verworven rechten, enerzijds, en arme mensen zonder werk. De rijken worden ongemoeid gelaten.

Ook voor de herverdeling is dit zo. Het zijn de niet-arme werknemers die op hun sociale zekerheid moeten inleveren voor ‘hen die het echt nodig hebben’. Logisch toch?

Wie wil begrijpen waarom de armoede niet opgelost geraakt, moet daar eens over nadenken. Want op die manier creëert het systeem voortdurend meer armoede, door mensen werkloos te maken, hun uitkering in te trekken, tijdelijke en slecht betaalde jobs aan te bieden, en openbare diensten te beperken.

En op die manier zet het systeem arme mensen op tegen werknemers en werknemers tegen armen. De rijken lachen in hun vuistje.

Terwijl iedereen die armoede bestudeert weet dat het probleem slechts kan worden opgelost met een rechtvaardig belastingsysteem waarbij de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen, met een goede sociale bescherming en met degelijke openbare diensten. Slechts op die manier kan men het verarmingsproces stopzetten.

Maar ach, er is niets nieuws onder de zon. Al eeuwenlang herhalen zich dezelfde mechanismen en worden dezelfde verhalen over armoede verzonnen, telkens in een nieuw kleedje, aangepast aan de tijd, maar telkens met eenzelfde basisgedachte. Laat de armen arm zijn, en laat ons doen alsof we ze helpen.