“Als je je ‘neutraal’ opstelt tegenover situaties van onderdrukking kies je de kant van de onderdrukker”, aldus Zuid-Afrikaans bisschop Desmond Tutu die in 1984 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg.

DeWereldMorgen veroordeelt de recente aanvallen van Hamas tegen Israëlische burgers, maar ziet die niet los van 75 jaar staatsterreur van Israël tegen het Palestijnse volk. Het internationaal erkende recht op gewapend verzet tegen een kolonisator is geen vrijbrief voor aanslagen op burgers. Een onderhandelde vrede kan alleen bereikt worden wanneer 75 jaar verdrijving, 56 jaar bezetting, kolonisatie en apartheid en 16 jaar blokkade van Gaza worden erkend als de oorzaken van dit geweld. DeWereldMorgen onderzoekt deze oorzaken die door de politiek en door mainstreammedia worden verzwegen, onderbelicht of ontkend, om zo een debat te stimuleren dat kan leiden tot onderhandelingen en vrede. (nvdr)

***

In 1974 schreef ik mijn licentiaatsverhandeling over politiek taalgebruik in de krant. Als casestudy onderzocht ik de berichtgeving over de oorlog in 1973 tussen Israël en buurlanden Egypte en Syrië.

Mijn conclusie was dat de meeste Vlaamse kranten die oorlog becommentarieerden vanuit een uitgesproken standpunt pro Israël, dat werd voorgesteld als slachtoffer van vijanden die de jonge staat wilden vernietigen.

Van de Palestijnen was zo goed als geen sprake. In wezen was die oorlog een poging om de door Israël in 1967 bezette gebieden te heroveren.

In De Tweede Intifada, een boek uit 2001, onderscheidt Anja Meulenbelt drie paradigma’s over de Palestijnse kwestie. Samengevat komen ze hier op neer:

boek

1. Israël is een toevluchtsoord voor de vervolgde joden, een democratie die de westerse waarden deelt, een klein land omgeven door vijandige staten die het willen vernietigen.
2. Israëli’s en Palestijnen zijn twee volkeren die op hetzelfde land azen en daarover niet tot overeenstemming kunnen komen, wat leidt tot een wederzijds gevoede spiraal van haat en geweld.
3. Israël is een koloniaal project dat de inheemse bevolking voor een groot deel heeft verdreven, hun land in bezit heeft genomen, een zionistische apartheidsstaat heeft opgericht en vervolgens de rest van historisch Palestina heeft bezet en onder militair bestuur geplaatst.

Vaak zijn we ons niet bewust vanuit welk paradigma we een probleem benaderen, waardoor dat de status van een evidentie krijgt. Elementen die er niet in passen en het tegenspreken worden dan, als ze niet genegeerd kunnen worden, wel opgenomen, maar aan het ‘eigen’ referentiekader aangepast.

In artikels en opiniestukken over Israël en Palestina tref je dus vaak elementen aan vanuit verschillende paradigma’s, maar altijd is er één dat domineert. Welk paradigma in de westerse politiek, media en publieke opinie overheerst, is in de loop der tijden geleidelijk verschoven.

Paradigma’s verschuiven

Onder invloed van de Holocaust en het koloniale denken was paradigma 1 lange tijd overheersend. De Palestijnen hadden geen plaats in het wereldbeeld van de gemiddelde westerling en de Arabische wereld werd beschouwd als een constante bedreiging voor het overleven van het kleine, maar dappere Israël.

De bijbelse mythe van de terugkeer naar het Beloofde Land na eeuwen vervolging in de diaspora was een kerngegeven in dit ideologische kader. Wie vanuit dit paradigma dacht, stond voor honderd procent achter de politiek van Israël.

Eén land voor al zijn burgers… Collage: Makaristos/CC BY-SA 3:0

Onder invloed van het Palestijnse verzet, dat geleidelijk internationale erkenning kreeg en met spectaculaire aanslagen de wereldpers haalde, ontstond het paradigma van twee onverzoenlijke vijanden. Het recht van Israël op een Joodse staat stond tegenover het recht van de Palestijnen op een eigen staat.

In dit paradigma gaat men als het ware boven de twee partijen staan en legt het gelijk en de schuldvraag in het midden. Palestijnen mogen alleen via de onderhandelingstafel ijveren voor een eigen staat, maar mogen Israël niet gewapenderhand bestrijden, laat staan met het wapen van het terrorisme.

Doen ze dat wel heeft Israël het recht zich te verdedigen, waarbij het dan weer moet opletten niet disproportioneel tewerk te gaan. Gezien de onverzoenlijke tegenstelling tussen de twee volkeren leidt dit paradigma naar een tweestatenoplossing.

De Klaagmuur – Westelijke muur van de tweede Joodse Tempel in Jeruzalem. Foto: © Johan Depoortere

Onder invloed van historisch onderzoek en solidariteitsbewegingen met de slachtoffers van kolonialisme en neokolonialisme, won tegelijkertijd het paradigma van Israël als koloniserende en onderdrukkende staat veld. Historische feiten en machtsverhoudingen wezen de Palestijnen aan als slachtoffer en Israël als agressor.

Het is vanuit dit paradigma dat in de internationale politiek het recht van de Palestijnen werd erkend om gewapenderhand in opstand te komen en de zionistische staat veroordeeld werd om haar apartheidspolitiek.

Vanuit dit paradigma is de oplossing het verdwijnen van de zionistische staat, het in de mate van het mogelijke herstellen van het historisch onrecht (het vluchtelingenprobleem) en het creëren van een Israël-Palestina met gelijke rechten voor al zijn inwoners.

Wat vandaag in Gaza gebeurt is alleen te begrijpen vanuit paradigma 3. De aanval van Hamas gebeurde in de context van een jarenlange verstikkende blokkade rond Gaza en een agressieve koloniseringspolitiek op de Westelijke Jordaanoever.

De militaire mogelijkheden van Hamas zijn peanuts in vergelijking met de Israëlische oorlogsmachine. Israël heeft bovendien de politieke en militaire steun van de VS. Drie elementen die weinig of niet in rekening worden gebracht door wie denkt vanuit paradigma 1 of 2.

Paradigma’s verzetten zich

Maar paradigma’s zijn taai, schrijft Anja Meulenbelt. Ze laten zich niet makkelijk verdringen, vooral niet als ze ideologisch en emotioneel stevig verankerd zijn. Ook al blijken een heleboel feiten binnen het vertrouwde kader niet langer verklaarbaar, men wil liefst vasthouden aan lang gekoesterde zekerheden.

Daarbij komt dat paradigma’s niet onschuldig zijn. Voor wie macht uitoefent of belangen te verdedigen heeft, is het van groot belang een denkkader in stand te houden dat die macht en die belangen niet in gevaar brengt. De banden die de westerse politieke, economische en culturele wereld heeft met Israël spreken dus een stevig woord mee.

In de media die van bepalende invloed zijn op de publieke opinie heerst in zekere zin een voortdurende paradigmastrijd. De selectie van artikels en opiniestukken, de keuze van wat frontpaginanieuws wordt, de duur dat nieuwsitems levend worden gehouden, enzovoort: het verraadt altijd welk paradigma dominant is.

Die media behandelen de Palestijnse kwestie al decennialang hoofdzakelijk vanuit paradigma 2, twee elkaar bevechtende kampen, die op dezelfde hoogte worden geplaatst. De omvang van de agressie vandaag is echter van die aard dat er van een vergelijkbaar niveau nog moeilijk sprake kan zijn.

Map: samidoun.net

De verwoesting, het dodental en de aaneenschakeling van oorlogsmisdaden door Israël dwingen om een andere verklaring te zoeken en die ligt uiteraard in de geschiedenis van de blokkade, de bezetting en de apartheid. Maar het zo lang gekoesterde paradigma verzet zich.

Dat zien we in onze tv-journaals, politieke praatprogramma’s, krantenartikels en opiniepagina’s voortdurend door keuzes die paradigma drie, dat niet langer ontkend kan worden, ‘inpassen’” in paradigma 2. Dat gebeurt op verschillende manieren.

1. Géén kritisch onderzoek van 7 oktober

De weigering de Israëlische versie van wat op 7 oktober gebeurde kritisch te onderzoeken. Ik merk het voortdurend in gesprekken met vrienden die zich beperken tot de dominante media: het bloedbad van Hamas, de gruwelijke wreedheid waarmee 1200 Israëli’s, in meerderheid burgers, zijn afgemaakt, is voor hen een onbetwistbaar feit.

Alleen wie onafhankelijke alternatieve media bezoekt, weet intussen dat getuigenissen van Israëlische burgers en militairen op Israëlische nieuwsmedia minstens de vraag oproepen of dat wel klopt.

Hamasmilitanten die zich menselijk gedragen en Israëlische helikopters en tanks die zonder onderscheid gijzelaars en gijzelnemers doden, worden al meer dan een maand lang zorgvuldig buiten beeld gehouden.

En dat is begrijpelijk. Als die getuigenissen kloppen, dan is de agressie van Israël niet langer een antwoord op een beestachtig terrorisme en verliest de operatie van het IDF haar noodzakelijkheid: Hamas vernietigen om te voorkomen dat zo’n bloedbad zich zou herhalen.

2. Dit is een ‘Oorlog Israël-Hamas’

Het vernietigen van Gaza benoemen als een oorlog tussen Israël en Hamas. Terwijl aan de ene kant een begrip als genocide stilaan doordringt, wordt ‘het bloedbad van Hamas’ voortdurend levend gehouden. Op zo’n dwingende wijze dat ook wie in volle solidariteit met de Palestijnse bevolking opinies schrijft of oproepen lanceert, automatisch plaats maakt voor ‘de veroordeling van Hamas’.

Een realistisch beeld van de Hamasoperatie – een raid om militaire basissen te bezetten en zoveel mogelijk gijzelaars mee te nemen als ruilmunt voor Palestijnse gevangenen – is in die context onbespreekbaar. Zelfs het bombarderen van ziekenhuizen wordt gekaderd als een (al dan niet terechte) operatie van het IDF tegen Hamasdoelwitten.

3. Hamas is een terreurorganisatie

Het benoemen van Hamas als een terroristische organisatie, in navolging van de EU en de VS. Het recht, bekrachtigd door de VN, om als slachtoffer van een bezetting gewapenderhand in opstand te komen, raakt daardoor volledig uit beeld.

Kijkers of lezers zullen dus nooit vernemen dat de aanval op de militaire basis van de grensovergang, waarbij meer dan driehonderd Israëlische soldaten en burgers in militaire dienst werden gedood, een gewettigde verzetsdaad was.

Voor de meeste Gazanen was 7 oktober de eerste en enige dag dat ze ooit buiten Gaza kwamen. Verzet volgens de enen, terreur volgens de anderen. Foto: Abed Rahim Khatib/Flash90

Wat uiteraard niet geldt voor het doden of gijzelen van burgers. Aanslagen tegen gewone burgers zijn oorlogsmisdaden en dus is de vraag in welke mate Hamas zich daar op 7 oktober schuldig aan gemaakt heeft, terecht.

Een verzetsbeweging die oorlogsmisdaden pleegt, houdt evenwel niet op een verzetsbeweging te zijn. Haar recht zich te verzetten wordt daardoor niet opgeheven. De verhouding tussen de bezetter en het onderdrukte volk verandert er niet door.

Bevrijdingsoorlogen zijn overigens nooit met propere handen gevoerd, zoals Illan Pappé in een Brief aan mijn Israëlische vrienden drie dagen na 7 oktober opmerkte.

4. Minimaliseer wereldwijde golf van solidariteit met Palestina

Het minimaliseren van de wereldwijde golf van solidariteit met de Palestijnen. Die golf verraadt immers een probleem voor de media: de kloof in de perceptie van wat zich in Gaza afspeelt tussen de straat en de media.

De duizenden spandoeken en spreekkoren maken duidelijk dat miljoenen mensen over de hele wereld vanuit paradigma drie ageren. De zuinige berichtgeving daarover kan moeilijk anders begrepen worden dan een poging dat paradigma niet te veel voedsel te geven.

5. Minimaliseer kloof tussen Israël en Joodse kritiek op Israël

Het minimaliseren van de kloof tussen Israël en een groeiend aantal joodse organisaties en individuen elders in de wereld die zich radikaal opstellen aan de kant van de Palestijnen en afstand nemen van de Israëlische regering. Die solidariteit ondergraaft immers de pogingen van Israël om haar definitie van antizionisme als antisemitisme verkocht te krijgen.

Joodse solidariteit met de Palestijnse bevolking is het beste tegengif tegen het gevaar van een weer groeiend antisemitisme. En dat is belangrijk, want de afschuw over de politiek van Israël kan bij wie ongeïnformeerd en emotioneel reageert, makkelijk leiden tot veralgemening naar alle joden.

De gevaarlijkste voedingsbodem voor het antisemitisme vandaag is daarom de staat Israël. Niet alleen door wat ze aanricht, ook door de associatie tussen kritiek op zijn beleid en antisemitisme. Door zich te afficheren als representatief voor alle joden. stimuleert de zionistische regering dus wat ze pretendeert te bevechten (zie Het Israëlisch leger vertegenwoordigt niet het Joodse volk).

6. Recht op bestaan Israël is gelijk aan recht op bestaan van ‘dit Israël’

Op die manier wordt wie dat recht ontkent automatisch in de hoek geduwd van het antisemitisme en verdwijnt de tegenstelling tussen antizionisme en antisemitisme. In paradigma 2 is het zionisme geen probleem.

Integendeel, het wordt beschouwd als het legitieme ideologische fundament onder de opvatting dat de joden een eigen staat moeten hebben. Het optreden van de Israëlische oorlogsmachine in Gaza herinnert de wereld aan de Nakba van 1948, de bezetting en kolonisering van Palestina, de vorige gewelddaden van het IDF tegen Gaza.

Het illustreert de racistische baseline van het zionisme dat de godsdient en de geschiedenis van de jodenvervolging instrumentaliseert voor een koloniaal project. Door het zionistisch karakter van Israël op de achtergrond te houden, kan de eis dat Israël, naar het woord van Ilan Pappé, ‘gedezioniseerd’ moet worden om er een land van al zijn inwoners van te maken in plaats van een land van de joden, gemakkelijk worden afgeschilderd als ‘de joden in zee willen drijven’.

7. Zwijg over belangrijkste wapen van Israël: de VS

Het op de achtergrond houden van het belangrijkste wapen van Israël: de Verenigde Staten. De VS worden nog altijd, conform paradigma twee van de elkaar bevechtende kampen, voorgesteld, zo niet als neutrale, dan toch als partijdige scheidsrechter, grote broer die kleine broer op de vingers kan tikken.

President Biden, die Israël aan de ene kant onvoorwaardelijk steunt met oorlogsschepen, en Israëlisch fakenews geloofwaardigheid geeft, maar aan de andere kant aandringt op een humanitaire pauze en voortdurend vraagt burgerslachtoffers zoveel mogelijk te sparen en zich te houden aan het internationaal recht.

De kans is gering in de dominante media op een analyse te stuiten over Israël als bruggenhoofd van het VS-imperialisme in het olie- en gasrijke Midden-Oosten. Terwijl dat ongetwijfeld een van de redenen is waarom Israël zich kan permitteren in Gaza een genocide aan te richten zonder dat de VS tot meer dan wat hypocriet gemompel in de marge komt.

Paradigma’s houden niet eeuwig stand

De media hebben de verschrikking van de agressie tegen de burgerbevolking van Gaza in alle huiskamers gebracht. Die beelden schokken en roepen automatisch gevoelens op van medelijden, woede, solidariteit en verzet.

In dat opzicht doen de media hun werk. Het brengt niet alleen hun lezers en kijkers in beweging, maar ook henzelf. Nieuwsmedia en politieke talkshows zijn onder invloed van hun eigen berichten stilaan gaan kantelen naar meer Palestijns gezinde standpunten en gasten.

Niettemin: hoe ver de grenzen van de onmenselijkheid intussen ook zijn overschreden, nog altijd kaderen de meeste media de informatie op een manier die de publieke opinie binnen het vertrouwde paradigma houdt.

Het is het kader van de balans, waarin in naam van de neutraliteit Israël tegenover Hamas komt te staan en diehardzionisten het woord krijgen naast verdedigers van de Palestijnse zaak. Alsof het om twee evenwaardige meningen gaat.

De media als objectieve instantie die de weegschaal bedient, vandaag wat meer in die schaal, morgen wat meer in de andere. Voor het evenwicht. Een hardnekkige illusie in de mediawereld. Alsof wie in de machtsverhouding tussen een agressor en een slachtoffer de waarheid in het midden legt, niet de kant kiest van de agressor.

Paradigma 3, het enige dat recht doet aan de geschiedenis en de machtsverhoudingen, kan het vertrouwde paradigma op korte termijn nooit onttronen. Daarvoor moeten we wachten tot de ideologische en andere druk niet langer speelt en de media hun denkkader hebben aangepast aan de werkelijke verhoudingen tussen agressor en slachtoffer.

Over vijftig jaar misschien. Hoe reflecteert men in de media vandaag over Belgisch Kongo, Vietnam, Algerije, Chili, Zuid-Afrika, enzovoort? En hoe schreef men er indertijd over? Stof voor een nieuwe licentiaatsverhandeling.

Deze Opinie werd overgenomen van het Salon van Sisyphus. Charles Ducal (1952) is voormalig Dichter des Vaderlands. Behalve poëzie schrijft hij romans en non-fictie. Zijn recentste werk is Koude Oorlogsbuit. Politiek essay (2023).