Sinds een tiental jaren probeer ik jongeren wat bij te brengen over mens- en wereldbeelden. Water en hoe we in verschillende culturen naar water kijken, is dan het ideale voorbeeld om de diversiteit van wereldbeelden in ons universum te illustreren. Water als primaire grondstof, zelfs ooit één van de vier natuurelementen samen met lucht, aarde en vuur waarmee volgens de oude Grieken zoals Empedocles de totaliteit van alles kon worden samengesteld.
Het overviel me allemaal bij een recent bezoek aan de tentoonstelling van het werk van Philip Aguirre in Mu.ZEE in Oostende: waterdragers, mensen die sjouwen met jerrycans, flessen; zijn project voor een wijkfontein met plein ,,Ndogpassi III Théâtre Source’’ in Douala (Kameroen). Een bestaande waterput in één van de armste buurten van deze stad wordt met wasplaats en sculptuur tot ontmoetingsplaats omgebouwd. Duizend gezinnen kunnen er dagelijks drinkwater halen en hun textiel wassen. De site is opgevat als een sculptuur dat tegelijkertijd atrium en amfitheater is, met de waterbron als hoofdrolspeler in een centraal bassin. (1)
De beheersing van dat water is een voorwaarde opdat een cultuur zich zou kunnen ontwikkelen. Water is de bron van alle leven op aarde. Het komt voor in tal van vormen: regenwater, grondwater, oppervlaktewater, zoet water, zout water, drinkwater, rioolwater. Op sommige plaatsen of tijdstippen is er te veel water, op andere te weinig. Het belang van water is al even multidimensioneel. Water is levensnoodzakelijk voor ecosystemen, economie, gezondheid, voeding en heeft vaak ook een belangrijke culturele en spirituele component.
Wie macht heeft, bepaalt de toegang tot het water. Het zijn de mensen en gemeenschappen met de minste politieke of economische macht, die zich vaak de toegang zien ontzegd tot water voor eigen verbruik of tot watersystemen (rivieren, kustgebieden), waarvan ze afhankelijk zijn om in hun levensonderhoud en ontwikkeling te voorzien. Zij zijn het veelal ook die het zwaarst geraakt worden door de gevolgen van vervuiling, overexploitatie en de gevolgen van sommige grootschalige infrastructuurwerken. Denk maar aan recente voorbeelden zoals de Drieklovendam (China), Het Atatürkdamproject in Turkije of de problemen met de debieten op de Donau tussen Slowakije en Hongarije. Niettemin hebben samenlevingen door de eeuwen heen manieren gevonden om op een duurzame manier met watervoorraden en watertoegang om te gaan.
Maar niets is eeuwig: bevolkingsgroei, verstedelijking, veranderde eisen naar comfort en technologische evoluties, zoals bevoorrading door waterleidingen i.p.v. waterputten en oppervlaktewater, hebben er in toenemende mate toe geleid dat water meer en meer als economisch goed en handelswaar gezien wordt in plaats van als een gemeenschappelijk patrimonium waar iedereen recht op heeft. Met die evolutie is tegelijkertijd de plicht om het water in de beste condities te benutten en te bewaren voor de komende generaties en de natuur, veel minder streng geworden. (2) We draaien de kranen open, alsof er altijd ten eeuwigen dage water zal uitkomen.
De Europese trojka heeft nu het spreekwoordelijke warm water uitgevonden, in navolging van wat het IMF sinds jaar en dag oplegt aan ontwikkelingslanden, door armlastige Euro-landen als Portugal en Griekenland op te leggen, hun waternet te verkopen aan de meestbiedende privéfirma. Op die manier krijgen ze als staat een grote som geld binnen om hun schulden af te betalen. Op die manier wordt een gemeenschappelijk goed (net zoals lucht (via emissierechten), aarde en vuur (privatisering van de energiemarkt)) een commercieel product, dat ontglipt aan de politieke macht en in handen komt van een commerciële onderneming. Het is duidelijk dat deze laatste zich via schaalvergroting gaandeweg zal organiseren als multinationale onderneming, waardoor ze aan geen enkele nationale wet meer gebonden is. De sector komt in handen van enkele grote spelers (net zoals de energiesector) en de consument is het slachtoffer: hij mag voortaan gaan uitzoeken waar hij het goedkoopst aan water kan geraken. (3)
Voor multinationals als Nestlé klinkt dit als hemelse muziek in de oren. Privatisering van het water is voor hen de ideale missing link om mensen wereldwijd helemaal van hen afhankelijk te maken voor het consumeren van hun producten. (4) Het bedrijf heeft wat dat betreft een zeer kwalijke reputatie (cfr. het recentere melamine-schandaal in China en de promotie van melkpoederproducten ipv borstvoeding in ontwikkelingslanden in 1977 met alle gevolgen van dien).
Is er een kentering mogelijk? Massaal protest helpt, zo leert de Italiaanse ervaring. In juni 2011 behaalde de Italiaanse Waterbeweging een gigantische overwinning in een referendum over de privatisering van onder andere waterbedrijven. Meer dan 26 miljoen Italiaanse stemmen zeiden ‘nee’; dat is meer dan 90 procent van de uitgebrachte stemmen. Dat hield Mario Draghi, de voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), niet tegen om een maand later een geheime brief aan de Italiaanse regering te sturen. In de brief eiste hij onder meer de privatisering van gemeentelijke ondernemingen. De Italiaanse Waterbeweging, daarin gesteund door EPSU (de Europese vakbondsfederatie van de publieke diensten) heeft dat – toen nog – tegen kunnen houden.(5) Italianen zien hiervan echter, door het feit dat ze sterk geloven in de productie van eigen, lokale groenten en de slow food beweging, veel meer het belang van in, dan een sterk verstedelijkt gebied als België. We kunnen alleen maar het tegendeel verhopen. Of de collectieve verontwaardiging alhier zo’n grote omvang zou krijgen, valt nog af te wachten. (6) We liggen alvast niet wakker van wat er recentelijk in Thessaloniki of met Aguas de Portugal staat te gebeuren. (7) Maar dat kan snel veranderen, ook hier, zoals de recent aangekondigde prijsverhogingen voor de waterfactuur; misschien ontstaat ook hier eindelijk zo’n beweging voor het behoud van water als publiek goed.
Maar zelfs in Italië waar de waterbeweging Acqua Bene Comune al jaren actief is in heel wat regio’s en steden is men de jongste jaren sinds de overwinning met het referendum opnieuw ernstig in het defensief gedrongen. Van Puglia tot Turijn volgen lokale overheden alsmaar meer de van bovenaf door de EU en de regering van Renzi (PD) opgelegde privatiseringstendens.
Voor veel armlastige, kleine gemeenten is het bijna ondoenbaar dat ze zich hiertegen kunnen verweren. Ze worden door Rome al jaren financieel gewurgd. In de nieuwe Constitutionele grondwet die Renzi erdoor wil krijgen, staat onder meer dat de regio’s voor alles wat milieu is, bevoegd worden: en dat gaat van afvalophaling, -selectie en -verwerking tot en met watervoorziening en waterzuivering. De lokale watervoorziening dreigt zo als klein onderdeel – want Italië is in sommige regio’s jaren achterop met afvalverwerking – meegezogen te worden in een ondoorzichtig kluwen van intercommunale, gemengde privaatrechterlijke overheidsbedrijven, die hier geld ruiken in de vorm van nieuw te begeven postjes en onderzoeksopdrachten aan studiebureaus, al dan niet gelieerd aan maffiose organisaties. Niemand minder dan Riccardo Petrella die al jaren bezig is met de problematiek van toegang tot water als mensenrecht wereldwijd, kroop deze zomer in zijn pen om de situatie in Puglia aan te klagen: een Italiaans filiaal van Bain&Company (een wereldwijd consultancybureau) kreeg zomaar 130.000 euro toegeschoven om de strategische voorstudie te doen voor de oprichting van zo’n bedrijf, een logische tussenstap naar privatisering. (8)
———————————-
(1) Museumbrochure Philip Aguirre y Otegui, Mu.ZEE 02.02-20.05.2013, p.1 en: http://www.cobra.be/cm/cobra/cobra-mediaplayer/kunsten/1.1584327
(2) BBL-standpunt (Bond Beter Leefmilieu) i.v.m. watervoorziening wereldwijd, dat een gemeenschappelijk gedeeld ngo-standpunt is, geformuleerd ter gelegenheid van de VN-Conferentie over water in Johannesburg, 2002.
(3) http://www.pvda.be/index.php?id=1326&tx_ttnews%5Btt_news%5D=34703&cHash=e8998a01c2bb38b0d994cea9f835c41d
(4) Nestlé en haar ,,engagement’’ ivm watervoorzieningen: http://www.nestle.com/asset-library/documents/reports/csv%20reports/water/water-stewardship-commitment-january-2013.pdf
(5) https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/01/18/wil-de-europese-commissie-ons-water-privatiseren
(6) http://www.groene.nl/2013/17/collectieve-verontwaardiging
(7) http://www.epsu.org/a/9434
(8) http://lacquanonsivende.blogspot.be/
Teken hier de petitie: ,,Water en sanitaire voorzieningen zijn een mensenrecht”:
http://www.right2water.eu/
over de kwalijke reputatie van Nestlé en zijn melkpoederproducten:
http://www.guardian.co.uk/business/2007/may/15/medicineandhealth.lifeandhealth