Sinds de vrijlating in 2010 van de belangrijkste opposante van het regime, Aung San Suu Kyi, is er in Birma/Myanmar heel wat positiefs gebeurd. Een overzicht met een uitstekende boekbiografie en enkele dvd’s.

Nobelprijswinnaar Aung San Suu Kyi is een icoon van geweldloos verzet en democratie in het Birma van de militaire dictatuur. Voor haar volgelingen is ze bekend als “The Lady”. Haar vrijlating in 2010 zorgde voor wereldwijde belangstelling.

Peter Popham schildert in zijn boek The Lady and the Peacock een zeer levendig portret, op basis van 5 jaar research, geheime bezoeken aan het land en ontmoetingen met haarzelf en haar omgeving. Hij gebruikt ook fragmenten uit de dagboeken van Ma Thanegi, haar vertrouwelinge en compagnon de route tijdens de verkiezingscampagnes.

Popham beschrijft haar publiek succes en haar persoonlijk lijden, haar intellect en haar zin voor humor, haar vastberadenheid (koppigheid in sommige gevallen) en haar afkeer voor geweld, en de prijs die ze voor dit alles heeft betaald (maar ook gekregen). 

Filmmaker Luc Besson besteedt in zijn uitstekende film The Lady dan weer iets meer aandacht aan haar persoonlijke perikelen, waarmee hij het boek goed aanvult.

Peter Popham hangt zijn verhalen en analyses op aan kerngebeurtenissen uit haar leven. In een boek is er natuurlijk meer tijd en ruimte om dieper in te gaan op de gebeurtenissen dan in een film. De laatste jaren sinds haar vrijlating in 2010 is er bovendien enorm veel gebeurd, maar het boek geeft een goed overzicht tot eind 2012. 

Generaal Aung San

In de loop van de 19de eeuw kwam Birma in handen van Engeland en in 1886 maakten de Britten Birma een provincie van India. Na de afscheiding van India in 1937 werd Birma een Britse kroonkolonie. Tijdens de tweede wereldoorlog vielen de Japanners Birma binnen en bezetten bijna het gehele land. In 1942 werd er een marionettenregering geïnstalleerd. Birma werd in 1945 door de geallieerden bevrijd en de Britten namen de macht weer terug. De Birmezen onder leiding van generaal Aung San eisten onafhankelijkheid. 

In 1947 werd Aung San vermoord en een jaar later, in 1948, werd Birma onafhankelijk. Aung San Suu Kyi was toen 2 jaar oud. Haar moeder was Daw Khin Kyi, ambassadeur van Birma in India.

De Unie van Birma ontstond en U Nu werd aangesteld als minister-president. Binnen de Unie is nooit stabiliteit bereikt vanwege binnenlandse conflicten: onderlinge etnische en nationalistische kwesties, economische belangen en concurrerende politieke stromingen. Geleid door generaal U Ne Win, vond er in 1962 een militaire machtsgreep plaats. De democratische regering werd omvergeworpen en er werd een éénpartijsysteem ingesteld. De ëBurma Socialist Programme Partyí trok alle politieke en bestuurlijke macht naar zich toe. De productiemiddelen werden genationaliseerd, het economisch beleid gecentraliseerd en onafhankelijke berichtgeving verboden. 

Tussen Oxford en Yangon 

Suu Kyi studeerde tussen 1964 en 1967 filosofie, politieke wetenschappen en economie aan het St. Hugh’s College, Universiteit van Oxford. Van 1969 tot 1971 was ze Assistant Secretary bij de Verenigde Naties in New York. In 1972 trouwde ze met Dr. Michael Aris, een Britse Tibetoloog. In 1973 en in 1979 werden hun zoons geboren. 

In de jaren 80 werd de “socialistische koers” verlaten en werd de economie wat losser.

Generaal U Ne Win trad in 1988 af. Hij werd vervangen door een groep gematigde militairen, die een meer democratisch beleid beloofden. In 1988 keerde Aung San Suu Kyi terug naar Birma om voor haar zieke moeder te zorgen. In datzelfde jaar waren er een aantal studentenprotesten, die met harde hand werden neergeslagen. Hierbij werden verschillende studenten en burgers gedood. De gebeurtenis leidde tot een massale volksopstand, die op zijn beurt werd neergeslagen. 

In dat jaar speelde ze een grote rol in de opbloeiende beweging voor democratie in Birma. Op 24 september 1988 werd de ‘National League for Democracy’ (NLD) opgericht, met Aung San Suu Kyi als algemeen secretaris. Bij een aantal confrontaties met het leger viel ze op door haar volstrekt onbevreesd optreden, ook wanneer ze persoonlijk in levensgevaar verkeerde. Deze scènes zijn heel sterk in de film.

Er was chaos in het hele land. In september 1988 vond er een nieuwe coup plaats door een groep ultraconservatieve militairen onder leiding van generaal Saw Maung. Zij noemden zich SLORC (State Law and Order Restoration Council). In 1989 veranderde de militaire regering de naam van het land in Myanmar.
Als spreekbuis van het verzet zette het militaire regime haar in 1989 onder huisarrest in Rangoon.

Verkozen met huisarrest

Op 27 mei 1990 won ze, hoewel ze nog steeds huisarrest had, met overweldigende meerderheid de algemene verkiezingen. Haar partij haalde 82 procent van de zetels. De militairen weigerden echter de verkiezingsuitslag te erkennen. In 1991 werd ze onderscheiden met de Nobelprijs voor de Vrede. Ze gebruikte het geld (1,3 miljoen dollar) om een fonds voor gezondheid en ontwikkeling van het volk op te richten. In juli 1995 werd ze, na 6 jaar huisarrest, vrijgelaten. Toen haar man in maart 1999 in Engeland aan prostaatkanker overleed, durfde ze niet naar zijn begrafenis te gaan, uit angst dat ze bij terugkeer niet meer in het land zou worden toegelaten. Deze angst was gegrond: de militairen hadden herhaaldelijk aangeboden haar vrij te laten als ze daarna het land zou verlaten. 

Sinds 30 mei 2003 werd ze opnieuw gevangen gehouden na een reeks incidenten en pesterijen tijdens de politieke campagnes die ze toen voerde. bij een uit de hand gelopen rel tussen voor- en tegenstanders waarbij een aantal mensen omkwamen, werd ze gearresteerd. Haar medestanders claimen dat die rellen werden uitgelokt. Ook Peter Popham is daarvan overtuigd.  

Op 19 augustus 2007 hielden de boeddhistische monniken protestmarsen doorheen het land als reactie op de scherpe prijsstijgingen van benzine en de algemene armoede die dat met zich had meegebracht. Deze vredesmarsen zijn ook het onderwerp van de uitstekende documentaire Burma VJ. Ze gingen er elke dag mee door, ondanks dreigementen van de regering. Op 22 september kwamen de monniken naar het huis van Aung San Suu Kyi gemarcheerd, waarmee zij haar officieus als de ware leidster van het land erkenden. Bij die gelegenheid kon zij kort met hen spreken en werd ze opnieuw kort in de gevangenis ondergebracht. Daarna werd het huisarrest verder gezet.

A Great Lake Swimmer

Op 3 mei 2009 kreeg ze onaangekondigd bezoek van John William Yettaw, een Amerikaan die over het Inya meer naar haar huis was gezwommen. Op 13 mei werd ze bovendien zelf gearresteerd omdat zij het verbod om bezoek te ontvangen zou hebben geschonden. Suu Kyi’s arrestatie en vervolging werden veroordeeld door de Secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon, de Veiligheidsraad en de ASEAN, waarvan Myanmar lid is. Op 11 augustus 2009 werd ze dan door de rechtbank in Rangoon veroordeeld tot drie jaar celstraf en dwangarbeid. Deze straf werd onmiddellijk omgezet in 18 maanden huisarrest. Ook in dit geval blijkt er grond te zijn om opgezet spel te veronderstellen.

In 2010 werden algemene verkiezingen georganiseerd. Onder internationale druk werd aangekondigd dat ze zou mogen deelnemen met de NLD. Vervolgens werd dit weer verboden. Uiteindelijk werd aangekondigd dat ze op 13 november 2010 zou worden vrijgelaten. De ontspanning in Birma was mee het resultaat van Amerikaanse diplomatieke initiatieven. Vanaf einde 2009 kreeg ze geleidelijk meer kansen om zich vrij te bewegen en mensen van haar partij te ontmoeten.

Free at last

Op 13 november 2010 en 6 dagen na de algemene verkiezingen, die fel bekritiseerd werden door waarnemers, werd ze uiteindelijk vrijgelaten. De reden bleef onduidelijk, hoewel her en der werd gesuggereerd dat het een afleiding was om de slecht verlopen verkiezingen te doen vergeten.

In 2011 voerde ze onderhandelingen met de regering waardoor politieke gevangen werden vrijgelaten en vakbonden erkend. Eind 2011 besliste de NLD deel te nemen aan “by-elections” die nodig zijn om parlementsleden te benoemen. Als gevolg van die beslissing overlegde ze met president Obama om een bezoek van Hilary Clinton (BUZA) af te spreken. Op 1 december ontmoetten ze elkaar dan ook effectief in het huis van een diplomaat in Yangon. Later volgde nog het bezoek van de Thaise eerste minister Yingluck Shinawatra en de Britse minister voor BUZA William Hague. Gezien het verleden is die Britse steun belangrijk.

Op 18 januari 2012, schreef Suu Kyi zich officieel in om deel te kunnen nemen aan de parlementaire verkiezingen van 1 april 2012. Tijdens haar campagne sprak ze zich uit tegen corruptie en verkiezingsfraude. Hoewel ze veel last had van haar gezondheid en oververmoeidheid, kondigde de NLD op 1 april aan dat ze verkozen was voor het parlement. De partij behaalde 43 van de 45 te begeven zetels. Op 9 juli zetelde ze voor het eerst in het parlement.

‘The Lady’ en enkele documentaires

De film The Lady is gebaseerd op een scenario van Rebecca Frayn. Zij maakt films, schrijft romans en scenario’s. Hedendaagse thema’s inspireren haar. Zij en haar echtgenoot bezochten Birma reeds in de jaren 90. Zij interviewde verschillende vertrouwelingen van Suu en baseerde haar scenario op die getuigenissen. 

Actrice Michelle Yeoh was meteen enthousiast omdat ze altijd al de rol van Suu had willen spelen. Ze bezocht het koppel reeds vroeger in London. Het oorspronkelijk script vertelde het verhaal uit het standpunt van echtgenoot Micheal Aris en Michelle Yeoh voegde er een Aziatische touch aan toe. Om zich goed voor te bereiden bekeek ze meer dan 200 uren beeldmateriaal. Ze poetste haar kennis van het Birmees grondig op, om de speechen van Suu vlekkeloos te kunnen uitspreken. Ze werkte ook aan haar pianospel.

Haar echtgenoot Jean Todt stelde voor om Luc Besson te contacteren. Die aanvaardde onmiddelllijk en zag de kans om zo een portret van een levende heldin te maken. Tijdens de opnames werd Aung San Suu Kyi plots vrijgelaten. Yeoh zocht haar snel daarna op. Op 22 Juni 2011 wilde ze dat nog eens doen, maar ze werd opgepakt en het land uitgezet. Besson zelf mocht haar dan weer wel bezoeken. 

Er is veel aandacht voor authenticiteit en accuraatheid in de film. Het huis van Suu werd minutieus nagebouwd, zodat de kijker de zonsopgang op dezelfde manier zou kunnen zien als Suu zelf. De reconstructie was gebaseerd op sattelietfoto’s en familiekiekjes. Luc Besson zelf ging ook herhaaldelijk naar Birma om locaties te zoeken en zelf incognito opnames te maken. Verschillende Birmese acteurs en extra’s werden ingeschakeld. 

In Burma VJ: Reporting from a Closed Country, een documentaire uit Birma over de protesten in 2007, zien we hoe video journalisten de gebeurtenissen en de repressie vastleggen. De beelden werden het land uit gesmokkeld en in Noorwegen uitgebracht door The Democratic voice of Burma.

En in Wildcard Myanmar, een Canvas-reeks en boek van Ramsey Nasr zien we hoe een groep studenten van de Universiteit Antwerpen vertrok naar Myanmar in 2009 om medische hulp te verlenen. Ze namen auteur Ramsey Nasr, fotograaf Diego Franssens en een filmploeg van productiehuis BlazHoffski onder leiding van Johan Terryn mee. Het resultaat is een boek van Nasr, een fototentoonstelling van Franssens en de documentaire reeks Wildcard: Myanmar.

De documentaire wordt verteld door Ramsey Nasr die commentaren formuleert tijdens de gebeurtenissen en als dagelijkse slotbechouwing. Samen met een spoedarts, een chirurg en elf studenten geneeskunde kwam hij terecht in een mysterieus land. Het was bij hoge uitzondering dat een westerse cameraploeg in de dictatoriale staat mocht filmen, het was nog in 2009, een jaar voor het begon te dooien. 

Doel was medische hulp te bieden aan de Birmese bevolking, mee in de nasleep van cycloon Nargis. Ze bezochten gebieden waar westerlingen nauwelijks komen en waar het ontbreekt aan elementaire faciliteiten. Nasr werd geconfronteerd met de gevolgen van de cycloon, de resultaten van vijftig jaar verwaarlozing en met zijn eigen geweten. Het dagboek dat hij bijhield is een bewogen verslag van een reis vol verschrikkingen en schoonheid. Het is een unieke documentaire over de ziekenzorg in Myanmar.

Meer info:

* Peter Popham The lady and the peacock: the life of Aung San Suu Kyi 2012 446 p.

Bestel dit boek hier in onze shop.

* Luc Besson The Lady Frankrijk 2011 Twin Pics Cinéart

* Anders Ostergaard Burma VJ – reporting from a closed country Birma 2008 IKON IDFA

* Johan Terryn, Ramsey Nasr, eva Wildcard: Myanmar Blazhoffski voor Canvas 2010