“In tijden van klimaatcrisis, toenemende ongelijkheid, groeiend extremisme, oorlogen, conflicten, desinformatie en polarisatie komen mensenrechten steeds meer onder druk te staan. Dat kan gevolgen hebben voor eenieder want mensenrechten belangen ons allemaal aan. Ze beschermen onze fundamentele vrijheden en zorgen dat iedereen kan leven in menselijke waardigheid. De jury wil een krachtig signaal de wereld insturen door de Liga voor Mensenrechten voor te dragen als laureaat voor de Ultima voor Sociaal-cultureel Volwassenenwerk 2023.”
Zo luidt de motivatie van de jury voor de Ultima voor Sociaal-cultureel Volwassenenwerk, die op 30 april 2024 – naast de andere Ultimas voor onder andere Podiumkunsten, Letteren en Muziek – werd uitgereikt.
Proficiat met jullie Ultima, hoe voelt dat?
“Dank je wel! Het voelt als een erkenning van ons werk. We worden gezien, ons werk wordt gezien. Het rapport was een mooie beoordeling. Het is nog fijner, omdat de prijs komt van mensen uit de sector zelf – we gaan er toch van uit dat de jury uit mensen bestaat die onze sector vertegenwoordigen. Als zij ons erkennen, betekent het dat we goed werk leveren. Zij begrijpen wat we doen.”
“Al hebben we ook een dubbel gevoel. Met deze award worden we erkend voor onze kritische stem en voor onze inzet voor universele mensenrechten. We worden beloond voor werk dat we eigenlijk niet zouden moeten doen, want iedereen hoort de mensenrechten te respecteren. Het feit dat wij worden gekozen, zegt dus ook iets over de tijdsgeest en de context waarin we leven.”
Sinds wanneer weten jullie het?
“In maart kregen we een bericht van het kabinet-Jambon met de vraag wanneer hij ons kon bellen. Tot onze verbazing feliciteerde hij ons met onze Ultima. We vielen compleet uit de lucht.”
“We moesten onze nominatie lang geheim houden, ook intern, maar na een tijd lukte dat niet meer. Op de uitreiking doen sommige laureaten iets zoals een optreden geven. Ons werk breng je moeilijk op een podium: vergaderen, werken aan een bureau … Toen een cameraploeg langskwam om een filmpje te maken, hebben we het team op de hoogte gebracht.”
“De voorbije dagen wilden we mensen oproepen om naar de uitzending te kijken, zonder te zeggen dat we gewonnen hebben. De Ultima’s zijn de MIA’s niet en worden niet groots aangekondigd. Jammer, want de mensen in onze sector werken hard en leveren waardevol werk. En zelf zijn we te weinig bezig met onszelf te promoten.”
In jullie memorandum pleiten jullie expliciet voor dat kritisch middenveld, een dat we moeten beschermen en bewaken. Ook dat vermeldt de jury. Is deze prijs dan ook een erkenning voor de volledige sociaal-culturele sector?
“Absoluut. Ons werk kadert in een bredere inzet van het volledige middenveld. Organisaties contacteren ons vaak met de vraag of we mee een coalitie kunnen ondersteunen. Maar met ons klein team kunnen we niet alles rond mensenrechten opnemen. Wij focussen op de rechtsstaat en de juridische principes, we houden ons bezig met thema’s zoals privacy, detentie of gezichtsherkenning. Gelukkig werken er in België heel wat organisaties rond mensenrechten. Deze award gaat dus ook naar hen, want eigenlijk doen ze een verlenging van het werk van de Liga.”
“Mensenrechten zijn fundamentele rechten die iedere mens heeft, ongeacht afkomst, sociaal-economische klasse, woonplaats … Ze zijn opgericht na de Tweede Wereldoorlog, vanuit een waardig leven en respect. Iedereen moeten de mensenrechten respecteren, maar die vanzelfsprekendheid bestaat jammer genoeg niet. Denk bijvoorbeeld aan onze eigen overheid die er niet in slaagt om voldoende plaatsen voor asielzoekers, geïnterneerden of gevangenen te creëren. Wij duiden op die onrechtvaardigheid, en dat is moeilijk voor beleidsmakers.”
“Nochtans is het cruciaal om een kritisch middenveld te hebben in een democratie. Het maakt je beleid beter. Vroeger was er een overlegmodel waarbij experten uit het middenveld werden geraadpleegd bij het maken van wetgeving. Nu gebeurt dat minder en minder. En dan gebeuren er schendingen en ontstaan er natuurlijk meer conflicten tussen beleidsmakers en het middenveld.”
“De voorbije weken en maanden gingen er geregeld stemmen op die graag benadrukten hoeveel subsidies wij exact krijgen en in vraag stelden of dat wel terecht was. Alsof je tegen de sector zegt: ‘Omdat je geld van ons krijgt, mag je ons niet saboteren’ of ‘Je mag met belastinggeld niet vechten tegen de staat.’
“Met dat soort argumenten willen ze onze sector kwetsbaar maken. En iemand die in de hoek staat, is een gemakkelijke prooi. Terwijl we daar eigenlijk geen tijd voor hebben, er zijn andere problemen die we moeten oplossen. Maar we moeten er wel op ingaan, want zo werkt de media nu eenmaal.”
“Wij hebben geen communicatiedienst van 25 mensen die snel kan reageren en filmpjes maken. We hebben bij de recente verspreiding van onwaarheden over onze organisatie verschillende stappen ondernemen om dat te corrigeren, toch is het nadien herhaald op televisie.”
“Hoe kunnen wij in dat soort omgevingen werken? Wij kunnen ons niet verdedigen. Onze sector levert goed werk, wij zijn betrouwbaar en professioneel. Bij subsidies komt ook verantwoordelijkheid. En ik geloof dat iedereen in onze sector heel verantwoordelijk is en wil bijdragen. En dus gaat deze Ultima ook naar hen.”
“Ten slotte houdt het handhaven van de mensenrechten vrede in stand, daarom houdt deze Ultima ook een oproep voor vrede in.”
Jullie bekijken mensenrechten vanuit een brede hoek en koppelen dat bijvoorbeeld aan het klimaat, het PFOS-schandaal … Ook daarvoor looft de jury jullie. Mensenrechten staan alsmaar onder druk, hoe zien jullie de evolutie in België en internationaal?
“Het wordt alleen maar complexer. Door de klimaatproblematiek komen er klimaatvluchtelingen, de aanzet tot haat groeit en vrijheden worden ingeperkt. Neem het recht op protest bijvoorbeeld. We zien dat mensen die actievoeren voor mensenrechten gecriminaliseerd worden. De rechten voor kwetsbare mensen worden in vraag gesteld. Dat kan toch niet.”
“Ook de digitale evolutie en artificiële intelligentie brengen (juridische) uitdagingen met zich mee. Helaas zijn we onderbemand voor zo’n complexe thema’s, het is niet eenvoudig om dat op te volgen en uit te leggen in toegankelijke taal.”
“In Europa groeit de extreemrechtse fractie met Orban in Hongarije of Meloni in Italië. In veel landen kan het middenveld zich amper ontwikkelen. Er is zelfs een European Civil Society Watch opgericht, omdat sommige regimes niet (goed) om kunnen met kritische stemmen. Op dat vlak zijn we in België natuurlijk geprivilegieerd, maar net daarom moeten we opkomen voor ons middenveld.”
En in België?
“Dat zullen de verkiezingen uitwijzen. Het is moeilijk om België apart te bekijken, want mensenrechten zijn universeel en hangen samen met de tendensen op wereldvlak.”
“Ik vrees dat de vrijheid van meningsuiting of het hebben van een andere stem, alleen nog maar meer zal worden aangevallen. En zelfs als we ons standpunt onderbouwen met onderzoek, wordt het in vraag gesteld. Dat is een gevaarlijke evolutie. Wat als wetenschappelijk onderzoek in vraag wordt gesteld, wat als de rechtspraak in vraag wordt gesteld? Op wat moeten we ons dan nog baseren?”
“Eigenlijk moeten we de mensenrechten opnieuw opfrissen en ervoor zorgen dat ze de nieuwe tendensen die op ons afkomen, doorstaan.”
Hoe kunnen we allemaal bijdragen aan mensenrechten?
“Door met elkaar te praten en onrechtvaardigheid aan te kaarten. Maak dingen bespreekbaar. Leg uit waarom iets voor jou onrechtvaardig aanvoelt. Respect voor elkaars standpunten en dialoog zijn daarbij essentieel.”
“Verder is het belangrijk om te blijven leren over mensenrechten en te begrijpen waarom ze belangrijk zijn. Wat zijn jouw rechten? Waarom kan iets wel of niet?”
“Daarnaast moeten we als sector meer samenwerken en onze kritische rol blijven opnemen. Daarmee helpen we mensen en bouwen we aan een democratie en goed werkende rechtstaat. Ik denk dat sommige organisaties geloven dat de commotie en politieke aanvallen die wij meemaken, nooit bij hen zal gebeuren. Hopelijk hebben ze gelijk, maar ik weet niet hoe de tendensen evolueren. Net daarom moeten we samen aan de slag.”
“En ten slotte, steun ons en word gratis lid van de Liga. Zo toon je dat je ons manifest en mensenrechten bij uitstek belangrijk vindt. Leden geven ons kracht om verder te werken.”
Hoe gaan jullie deze Ultima vieren?
“Dat weten we nog niet. Momenteel zijn we druk bezig met ons dagelijks werk. We zitten volop in verkiezingsmodus en zijn de verkiezingsprogramma’s aan het doorlichten. Bovendien dringt het nog niet goed door. Maar een feestje zou zeker op z’n plaats zijn. Zo’n Ultima betekent iets, en het is belangrijk om de positieve momenten te vieren.”
