Wordt de wereld beter? 

Het doet deugd een onderzoeker als Rutger Bregman eens de successen van de eigen tijd te zien oplijsten (Knack 15 januari, De stille triomfen van de vooruitgang). Klassieke ziekten zoals pokken, malaria en polio worden inderdaad teruggedrongen. Maar het is stuitend hoe deze jonge man vergeet te vermelden dat het slecht gaat met de typische ziekten van deze tijd, de mentale aandoeningen. Het aantal depressies neemt fors toe, de vervreemding, sociale angsten en de vereenzaming idem.

In ons land blijft het aantal zelfdodingen, toch een zeer negatief, pijnlijk en verontrustend gegeven, zeer hoog. De Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) voorspelt dat deze eeuw de eeuw van de geestesziekten wordt. Hoe iemand het feit dat er binnenkort mensen 1000 jaar zouden kunnen worden als iets positiefs inschat is mij een raadsel.

Vrijheid en autonomie zijn een goed dat sterk is toegenomen. Ze dienen echter in evenwicht gehouden door andere waarden, zoals liefde, altruïsme, interesse, zin voor diepe waarheid, arbeid. Het is waar dat vrouwen steeds meer toegang krijgen tot betaalde beroepen, maar wie is er wijs genoeg om de aandacht erop te trekken dat juist daardoor hedendaagse kwalen als borderline en depressies toenemen, hoe onze identiteit verzwakt, omdat kleine kinderen onvoldoende hechting kunnen ontwikkelen met hun natuurlijke vertrouwenspersonen?

In dezelfde lijn moeten we opmerken dat ondanks de afname van criminaliteit, het onveiligheidsgevoel toeneemt. Kranten voeren de waan van de dag en de bezorgdheid ten top. We moeten elkaar vast houden (Peter Adriaenssens), niet alleen als volwassenen om mee te werken aan de opvoeding van de kinderen. Waar de materiële rijkdom groeit, neemt de solidariteit af.

De toename van de ongelijkheid tussen rijken en armen is een heel groot probleem, daar hebben Wilkinson en Tony Judt recent nog op gewezen. Veel mensen aanbidden onbeschoft geld en wie het bezitten. Dat is een dwaalspoor in het leven. Het samenhorigheidsgevoel en het vertrouwen zullen we blijven nodig hebben, en ze nemen af. Als er altijd iemand voor je is, kan je veel missen. In de Westerse wereld heeft de mens ook juist zo veel consumptiegoederen en diensten nodig omdat hechte sociale verbanden meer en meer wegvielen.

Als we de ecologische voetafdruk van de mens willen terugschroeven, kunnen we maar best aan hechtere relaties beginnen werken. De warme broeikasgassen in de atmosfeer zijn een spiegelbeeld van de toegenomen kilte en afstandelijkheid tussen mensen op aarde. De auto is een comfortabel cocon, maar hij maakte de straten onveilig, onpersoonlijk en ongezond. De rechtsstaat is fantastisch om het leven veiliger en ordelijk te laten verlopen, maar er is een ethisch deficit. Normen en politie kunnen niet altijd waarden vervangen. Een geweten bouw je op, van kindsbeen af, in dialoog met vertrouwde figuren.

Wereldwijd worden mensen verstandiger, maar als het geweten niet mee groeit, gaan we misschien wel af op een wereld van slim en veralgemeend bedrog, denk aan spionage, populistische politiek, agressieve reclame en oneerlijkheid in de handel (zoals toestellen die veroudering ingebouwd krijgen). Het is een probleem dat we niet meer zoals vroeger bereid zijn onszelf te laten veranderen door ontmoeting. Ontmoeting is de grootste karakter- en identiteitsvormende kracht, maar zij kwijnt onder het toenemende individualisme, egocentrisme en egoïsme.

In de rijke wereld worden drugs veel misbruikt, zowel door mensen uit de lagere klassen als de hogere; dat is een teken aan de wand dat levens onvervuld blijven. Internet maakt veel mogelijk, maar de versnippering van instant informatie leidt zeker niet zondermeer tot toegenomen wijsheid. We blijven intussen nood hebben aan wijsheid, en dus aan doorgedreven zelfkennis (Socrates). De snelheid van het leven neemt almaar toe, terwijl we blijven nood hebben aan trage vragen, aan trage verhalen, aan stille nabijheid bij elkaar en bij het landschap. De wereld wordt een steeds betere plek? Misschien toch niet. Elke tijd kent zijn problemen & gevaren en zijn comfort, ook de onze. Waakzaamheid en nadenken over de diepere oorzaken van goede en kwade evoluties blijft meer dan ooit noodzakelijk.

S. H, historicus