In die twintig landen woont ongeveer de helft van de wereldbevolking.  Met het oppompen van grondwater kan de voedselproductie tijdelijk verhoogd  worden, maar die ‘voedselbel’ barst als het grondwater opraakt.

De afname van watervoorraden in de drie grootste graanproducerende landen –  de Verenigde Staten, India en China – baart in het bijzonder zorgen. Tot nu  toe wisten deze landen de productie op nationaal niveau op peil te houden, maar royaal gebruik van grondwater kan op korte termijn problemen opleveren. 

In de belangrijkste Amerikaanse irrigatiestaten is het maximum  aan geïrrigeerde grond inmiddels bereikt en het oppervlak begint weer af te nemen. In Californië, de staat die historisch gezien vooroploopt als het om irrigatie gaat, leidde de combinatie van lagere grondwaterstanden en onttrekking van irrigatiewater voor de snelgroeiende steden, tot een afname  van het geïrrigeerde grondgebied. In 1997 werd nog 3,6 miljoen hectare geïrrigeerd, in 2010 was dat iets meer dan 3 miljoen hectare.

In  Texas piekte het oppervlak aan geïrrigeerd land in 1978 met 2,8 miljoen  hectare. Nu is dat nog ruim 2 miljoen hectare, omdat het grondwater opraakte. 

Ook in andere staten, zoals Arizona, Colorado en Florida, neemt  het oppervlak geïrrigeerd land af. Deze drie staten hebben net als  Californië te maken met uitputting van waterlagen en groeiende vraag naar water vanuit steden. In staten waar nog sprake was van groei van geïrrigeerde gebieden, zoals Nebraska en Arkansas, begint de groei af te  vlakken. Daarmee verdampen ook de vooruitzichten op groei op nationaal  niveau.

India

India heeft met een ingewikkelder situatie te  maken. Uit een studie van de Wereldbank uit 2005, blijkt dat graanvoorraad  voor 175 miljoen Indiërs geproduceerd wordt met pompwater. In verschillende  staten, inclusief Punjab en Haryana,  daalt het grondwaterniveau. Deze  twee staten produceren een overschot aan graan en rijst dat gebruikt wordt in  omvangrijke distributieprogramma’s voor mensen met lage inkomens.

Actuele informatie is niet altijd opvraagbaar. Maar het is wel duidelijk  dat er veel water opgepompt wordt, dat de grondwaterniveaus dalen en bronnen  opdrogen. Boeren moeten steeds dieper boren om water te vinden.

Op grond van studies van onafhankelijke onderzoekers zijn er  goede redenen om aan te nemen dat het royale gebruik van irrigatiewater, wat  al tientallen jaren gaande is, de watervoorraden uitput. Ook de Indiase  ‘voedselbel’ kan daarom barsten.

China

In China spelen de problemen vooral in het noordelijke deel van het land, waar weinig regen valt en waar de grondwaterstanden dalen. Dat geldt ook voor het productieve Chinese Laagland, dat zich uitstrekt van het noorden van Sjanghai tot het noorden van Beijing. In die streek wordt de helft van alle graan en een derde  van de Chinese maïs geproduceerd. Naar schatting 130 miljoen Chinezen worden  gevoed met graan dat geproduceerd wordt met niet-duurzaam watergebruik.

Daarnaast heeft China te maken met watertekorten in steden en een  snelgroeiende industriële sector, die ook een beroep doen op de  watervoorraden. In veel gevallen wordt water voor die sectoren onttrokken aan de landbouw. Hoewel China nieuwe dammen bouwt in het bergachtige zuidwesten om waterverlies elders op te vangen, is het goed mogelijk dat het oppervlak aan geïrrigeerde landbouwgrond ook in China zijn piek gehad  heeft.

Eufraat en Tigris

Watertekorten hebben direct invloed op de voedselzekerheid in het Midden-Oosten. In 2008 moest Saoedi-Arabië toegeven dat de waterlaag die gebruikt werd voor de graanproductie, vrijwel uitgeput was. Saoedi-Arabië bouwt de graanproductie nu af en lijkt al vanaf  2013 volledig afhankelijk te worden van buitenlands graan.

In Jemen daalt het grondwater jaarlijks met 2 meter. De Jemenitische graanoogst  kromp in de afgelopen dertig jaar met een derde. Het land importeert nu meer dan 80 procent van zijn graan.

Ook Syrië en Irak, twee andere dichtbevolkte landen in de regio, kampen met waterproblemen. Deels worden die problemen veroorzaakt door het dalende niveau van de rivieren Eufraat en Tigris, waar de landen van afhankelijk zijn voor irrigatiewater.Turkije, dat de controle heeft over de hoofdstroom van deze rivieren, bouwt dammen die de een negatieve invloed hebben op de waterstand stroomafwaarts.

Hoewel de drie landen een overeenkomst hebben gesloten over het delen van het water, gaan de ambitieuze Turkse plannen op het gebied van waterkrachtenergie en irrigatie deels ten koste van de twee buurlanden stroomafwaarts.

Dreiging voor de stabiliteit

Boeren in Syrië  en Irak zijn zich bewust van de mogelijke toekomstige tekorten, en wapenen zich daar tegen met het boren van meer irrigatiebronnen. Daardoor kan meer water worden opgepompt, wat weer kan leiden tot een voedselbel in beide landen. De Syrische graanoogst nam met een vijfde af sinds 2001. In Irak daalde de graanoogst sinds 2002 met een vierde. 

In Jordanië is ook een neerwaartse beweging te zien. Ongeveer veertig jaar  geleden produceerde het land jaarlijks 300.000 ton graan. Nu is dat nog maar  60.000 ton. Jordanië importeert 90 procent van zijn graan. In Israël, waar irrigatie van graan in 2000 verboden werd om grondwater te sparen, daalt de graanproductie al sinds 1983. Israël importeert 98 procent van zijn graan. 

Verder naar het oosten, in Iran en Afghanistan, spelen soortgelijke problemen. Ook landen als Pakistan en Mexico putten hun  grondwatervoorraden uit om hun groeiende bevolking te voeden.

Als  de graanproductie op de huidige manier wordt voortgezet, is de vraag niet of, maar wanneer de voedselbel zal barsten, en hoe de overheid daarmee zal omgaan. Voor sommige landen kan een plotselinge daling van de productie  catastrofaal uitpakken. En als in verschillende landen tegelijk de bel barst, kunnen er onbeheersbare voedseltekorten ontstaan die een bedreiging vormen voor de stabiliteit.

–  –  –  –  –  –  –  –     
Auteur: Lester Brown