Al een jaar volgt onze gemoedsstemming de curve van de coronastatistieken. Vol angst en bezorgdheid als het aantal besmettingen drastisch toeneemt, vol hoop en optimisme als er een daling inzet. Met afgrijzen volgen we lokale corona-uitbraken in scholen, woonzorgcentra en ziekenhuizen. Aan de andere kant zien we graag dat de maatregelen effect hebben, zodat we de indruk hebben dat de coronacrisis onder controle is. We krijgen moed als we voor onze inspanning beloond worden, we moeten ons immers nogal veel ontzeggen. We moeten thuiswerken, kunnen veel minder familie en vrienden zien en kunnen moeilijker op reis gaan. De grafieken die het VRT-nieuws dagelijks laat zien -aantal besmettingen, aantal ziekenhuisopnames, aantal mensen op intensieve zorg, aantal overlijdens- zijn daardoor ook een indicatie van de toestand van onze samenleving. Onze stemming golft mee op de coronacurves.

Het rijk van de vrijheid

Nu er meerdere vaccins zijn ontwikkeld zitten we weer in een opwaartse fase, zeker als we weten dat ze een bescherming van 80-90% zouden bieden. Minister Frank Vandenbroucke kondigde alvast aan dat het ‘rijk van de vrijheid’ in zicht zou komen tegen het eind van de zomer. Hoopgevend is het zeker: wat zouden we graag de coronacrisis achter de rug hebben! Hoop doet leven en met het vooruitzicht op effectieve vaccins zijn de huidige maatregelen beter te verdragen. Nog even volhouden en we zijn ervan af. Toch is het beeld niet zo opwekkend en mag optimisme niet tot onvoorzichtigheid leiden.

Om te beginnen is het aantal besmettingen nog altijd aan de hoge kant -al weken rond de 2000 per dag- en er is ondanks alle maatregelen geen dalende tendens. We zitten bij wijze van spreken op een hoogvlakte. En er is weinig voor nodig of de curve schiet weer omhoog, bijvoorbeeld als we op reis gaan en corona meebrengen. Antwerps gouverneur Cathy Berx is bezorgd over de coronacijfers: ‘De cijfers op het terrein zien er veel slechter uit dan de cijfers die we te horen krijgen.’

Bovendien muteert het virus en zijn er besmettelijker varianten ontstaan. Zo zou het Britse virus 30% besmettelijker en dodelijker zijn. Ook de Braziliaanse en Zuid-Afrikaanse variant baren zorgen. Het is vrijwel zeker dat er nog meer mutaties ontstaan, misschien besmettelijker of dodelijker dan de bestaande varianten of zelfs resistent tegen de ontwikkelde vaccins.

Verder ligt het niveau van de coronabesmettingen in onze buurlanden veel hoger dan bij ons en het is lang niet zeker dat we corona buiten onze grenzen kunnen houden. Het is zelfs onwaarschijnlijk, want zolang er mobiliteit is, is er interactie en dus kans op besmetting. Het virus maakt geen onderscheid tussen essentiële en niet-essentiële reizen. Het virus heeft geen horloge en kijkt niet op de klok of je meer of minder dan 48 uur in het buitenland bent geweest.

Ten slotte zijn we nog lang niet allemaal gevaccineerd en is het evenmin zeker dat ten minste 70% van de bevolking zich laat vaccineren om groepsimmuniteit op te bouwen. Zeker is wel dat de vaccinatiecampagne nog maanden gaat duren en er in de tussentijd nog van alles kan gebeuren. We mogen gerust de vaccinatiecampagne wat sneller uitrollen, want momenteel is 1,23% van de Belgische bevolking gevaccineerd met één dosis, onder het EU-gemiddelde van 1,54%.

We zijn het beu

Onze samenleving is in een toestand van verlamming, passiviteit en een zekere moedeloosheid geraakt. De coronacrisis duurt al te lang, we moeten maar blijven volhouden. Het heen en weer van positief en negatief nieuws leidt tot onverschilligheid en egoïsme. Keer op keer wordt de datum naar achteren verschoven door nieuwe, onvoorziene ontwikkelingen.

De overheid komt met steeds veranderende maatregelen, een surrealistisch geheel van versoepelingen en verstrengingen, grotere en kleinere bubbels, langere en kortere quarantaines, zodat je zelden weet waar je aan toe bent. Terwijl velen zich aan de regels houden, zijn er ook die ze ontduiken, getuige de lockdownfeestjes, het illegale kapperscircuit, de skireisjes naar Zwitserland of de zonnereisjes naar Dubai (niet-essentiële reizen waren toen nog niet verboden, maar sterk afgeraden).

Velen voelen zich eenzaam, boos, moedeloos of verveeld. Er is een onderschatting van deze mentale prijs van corona, de vermindering van welzijn en geluk. Terwijl de miljarden voor steunmaatregelen over de regeringstafel rollen, blijft welzijn een blinde vlek in het beleid. Blijkbaar is men gevangen in een logica van cijfers en curves, zonder veel aandacht voor wat er niet in die statistieken is opgenomen. En nee, de goede raad van premier Alexander De Croo om in geval van onbehagen contact met elkaar te zoeken en een beetje te chatten is echt niet voldoende. Of denkt de regering echt dat we in de post-coronatijd op de oude, vertrouwde voet door kunnen en willen gaan?

Zelfs als we corona onder controle krijgen, staat het te bezien of deze stemming van murwheid zo snel zal verdwijnen. Je komt niet snel uit de put van een depressie. De coronacrisis gaat niet alleen ten koste van ons welzijn, maar ook van onze welvaart. Misschien de grootste uitdaging die ons te wachten staat is de economische prijs.

Lockdown

Gedurende lange periodes in het coronajaar 2020 werden sommige sectoren door de regering geheel of grotendeels gesloten. Het gaat vooral om sectoren waarin veel mensen samenkomen, zoals de horeca, de culturele en evenementensector. Of om contactberoepen, zoals kappers, schoonheidsspecialistes en makelaars. Tijdens de lockdown zaten in sommige maanden een half miljoen mensen in de technische werkloosheid. De lockdown heeft sowieso tot een krimp van de economie geleid en dus tot een vermindering van de belastingopbrengsten. Zo zal de Belgische economie in 2020 volgens het IMF met 8,3% krimpen, terwijl de Nationale Bank een daling van 6,7% verwacht. Er zullen zo’n 100.000 jobs verloren gaan.

Wel lijkt er een bredere consensus te zijn ontstaan over de waarde van de sociale zekerheid: ze voorkomt dat velen in de financiële problemen komen en door hun verminderde koopkracht de hele economie onder druk zetten. Maar de kosten hiervan zal de overheid bij het langer duren van de coronacrisis niet kunnen blijven dragen. Het is zelfs niet ondenkbaar dat de kosten zo hoog oplopen dat sommige politici hieraan een argument ontlenen om drastisch in de sociale zekerheid te snijden in de post-coronatijd.

De overheid heeft vele maatregelen genomen om de gesloten sectoren te steunen en de verliezen te compenseren. Toch is de vergoeding die bijvoorbeeld horecazaken krijgen, maar een fractie van de werkelijke kosten, soms niet meer dan een deel van de huur. Alle lopende kosten moeten worden doorbetaald en hoe langer de coronacrisis duurt, hoe meer de verliezen zich opstapelen. Het staat te bezien of vele zelfstandigen in de post-coronatijd overleven. Als dit niet lukt, zullen velen opnieuw een beroep moeten doen op de sociale zekerheid.

Digitalisering en thuiswerk

Andere sectoren bleven wel open, maar ontwikkelden nieuwe vormen van dienstverlening, bijvoorbeeld de diensten en de distributie. De banken zijn gedurende de hele coronaperiode quasi gesloten en zelfs toen de winkels weer open mochten, bleven de deuren van de bank dicht, je kunt alleen thuisbankieren of in het kantoor via de automaat. Ieder contact is afgeschaft. Alles onder het mom van coronamaatregelen voor de veiligheid.

Alleen de veiligheid? Of lachen de banken in hun vuistje omdat corona hen een paar jaar efficiëntiewinst heeft opgeleverd? De coronacrisis heeft de digitale dienstverlening van de banken versneld, je kunt gewoon niet anders. En aangezien digitale diensten goedkoper zijn, zal de onpersoonlijke dienstverlening in de post-coronatijd wel het nieuwe normaal worden. Zowel het personeel als de klanten zijn hier nu op ingespeeld. Wie aan een loket geholpen wil worden, zal daar een prijs voor betalen.

In de dienstensector zien we goed een verschuiving in de aard van het werk: je hebt geen contactberoep meer, maar je werkt individueel thuis op je pc. Wat nooit kon, blijkt nu toch te kunnen. Het is typisch voor de corona-economie dat individueel thuiswerk de enig toegestane vorm van werk is voor 45% van de Belgen. Er is zelfs een inspectie die nagaat of werknemers wel thuiswerken en of diegenen die op kantoor zijn er niet ten onrechte zijn. Als direct contact tussen mensen een van de belangrijkste factoren van werkgeluk is, dan valt het te hopen dat we in de post-coronatijd niet vooral virtuele contacten overhouden.

Platformeconomie

De coronamaatregelen hebben tot een boom van de platformeconomie geleid. In de coronaperiode werden winkels soms gesloten of werd het winkelen beperkt: je moet alleen komen en je mag maar een beperkte tijd binnen zijn. Velen vonden de alternatieve weg naar de platformeconomie.

Neem nu de boekensector. In Nederland groeit de onlineverkoop sinds de lancering van bol.com meer dan twintig jaar geleden ieder jaar, maar in 2020 opeens drie keer zo hard als anders: 27% in omzet, 25% in afzet. De fysieke verkoop in boekhandels verloor 11% in omzet en 9% in afzet. Evenzo heeft de sluiting van de horeca tot de groei van take-away en platformen als Deliveroo en Ubereats geleid. Maar in al deze gevallen ging het gepaard met een aanzienlijk omzetverlies. En vooral: tot een verlies aan direct contact tussen producent en consument.

Vooral in de eindejaarsperiode was de toevloed gigantisch en raakte de Post verstopt. Misschien kopen mensen ook wel uit frustratie: je kunt niet veel doen, je kunt geen kant op, maar je kunt jezelf wel troosten met een pakje. Het is maar de vraag of de meesten in de post-coronatijd weer gaan winkelen, het zou kunnen dat we gewend zijn geraakt aan de pakjes. Het probleem is vooral dat de platformeconomie veel minder arbeidskrachten nodig heeft en we dus een verdere vermindering van de werkgelegenheid in de distributiesector mogen verwachten.

We zijn er nog niet

De coronacrisis is nog niet voorbij. We zullen nog maanden in de ban van de curve blijven en er kunnen zich nog allerlei onvoorspelbare ontwikkelingen voordoen. In september vorig jaar zag het er even naar uit dat we de coronacrisis begin dit jaar onder controle zouden krijgen, maar inmiddels weten we beter. Bovendien heeft de coronacrisis een grote impact op ons welzijn, we zijn murw geworden door het afwisselend positieve en negatieve nieuws. En wie murw is, heeft weinig veerkracht. Verder heeft de coronacrisis tot hoge kosten geleid voor de sociale zekerheid en de diverse steunmaatregelen. Hoe langer de crisis aanhoudt, hoe moeilijker de financiering hiervan wordt. Ten slotte heeft de coronacrisis een aantal sectoren van de economie onder druk gezet waarvan het maar de vraag is of ze in de post-coronatijd zullen overleven. En wie gaat dat betalen? Wij natuurlijk!

Maar als het zover is en we er eindelijk uit zijn, dan knalt de kurk uit de fles. Misschien gaan we collectief uit de bol en komt er een toestand van euforie, zoals tijdens de bevrijding na de Tweede Wereldoorlog. Er komt een tijd dat we aan onszelf toekomen, we vieren onze vrijheden volop nu de jarenlange beperkingen zijn opgeheven. Misschien herleven de jaren ’60 wel en kunnen we onze lange haren uit de coronatijd gewoon houden.