Op 2 december hebben er in Burkina Faso gecombineerde parlements- en gemeenteraadsverkiezingen plaatsgevonden, terwijl er in Ghana op zaterdag 8 december presidentsverkiezingen zijn gehouden, nadat de vorige president, John Atta Mills, op 24 juli van dit jaar voortijdig was overleden.

Van beide West-Afrikaanse landen kan worden gezegd dat de democratie er een paar stappen vooruit heeft gezet: een redelijk goede organisatie, toepassing van moderne technologie tegen mogelijke verkiezingsfraude, fair play van de betrokken partijen en weinig of geen geweld.

Op het soort kaarten waarop wij naar dit soort landen plegen te kijken, vormt Burkina Faso (17 miljoen inwoners, oppervlakte 9x België) een soort dakje boven het rechthoekje Ghana (25 miljoen inwoners, oppervlakte 8x België). Daarboven hangt dan de dreigende donderwolk van de (half-)woestijn van Noord-Mali (0,6 miljoen inwoners, waarvan meer dan de helft is gevlucht naar de buurlanden, waaronder Burkina Faso). Nog twee uur doorvliegen en je bent in het zuiden van Spanje.

Vanuit economisch opzicht bekeken, begint Ghana een ‘emerging economy‘ (opkomende economie) te worden, terwijl deze term in Burkina nog een verkiezingsleuze was van de regeringspartij, aangekondigd voor 2020. Ook in democratisch opzicht ligt Burkina nog mijlen achter bij Ghana, dat momenteel geldt als een voorbeeldland voor de hele regio.

In Ghana heeft de ex-vicepresident John Dramani Mahama en daardoor sinds de dood van Atta Mills in juli plaatsvervangend president, voorlopig 50,7 procent van de stemmen gekregen (de oppositie vecht nog wel een beroep aan bij het grondwettelijk hof), terwijl in Burkina de regeringspartij (Congrès pour la Démocratie et le Progrès – CDP) 70 van de 126 parlementszetels heeft verworven.

Hierbij kan men zonder vergissing de 18 zetels van de ADF/RDA optellen, aangezien deze partij in nagenoeg alles met de CDP meegaat, zodat er een comfortabele meerderheid wordt bereikt van 70 procent van de zetels (voorheen 93 procent).

Wat zijn dan de stappen vooruit?

Naast een veel grotere eerlijkheid in de verkiezingsstrijd dan voorheen, toen de CDP nog massaal gebruik maakte van de overheidsmiddelen, is er voor het eerst sprake van een onafhankelijke oppositiepartij van belang, de UPC (Union pour le Progrès et le Changement), die nu 19 zetels sterk vertegenwoordigd is in het parlement (15 procent).

Regeringspartij UPC bestaat pas twee jaar. Opgericht door een ex-minister van Financiën ‘terug van weg geweest’, Zéphirin Diabré, die ervaring heeft opgedaan als topman van AREVA (Frans uraniumbedrijf).

Diabré staat bekend als een competent econoom en als integer. Deze laatste eigenschap kan niet worden toegekend aan vele bonzen van de regeringspartij. In een van de armste landen van de wereld is er na de moord op de charismatische president Thomas Sankara (1987), een kleine rijke elite ontstaan.

Eerst dankzij de handel in ‘wapens tegen diamanten’ (conflicten in Liberia, Sierra Leone en Ivoorkust) en meer recentelijk, weinig transparante mijnbouwconcessies (o.a. goud, zink en mangaanerts), afgezien van meer conventionele corruptie bij grondspeculatie en bij de aanbesteding van openbare werken.

Wat betreft de gemeenteraden is het beeld van de Burkinese verkiezingsuitslag in grote lijnen hetzelfde. De opkomst van de UPC zou een breuk kunnen betekenen met de oude verdeel-en-heers-politiek van president Blaise Compaoré, die jarenlang heeft bestaan uit het spelen van mooi (democratisch) weer voor westerse donorlanden.

Dit gebeurt onder andere door het (financieel) paaien van partijen als de ADF/RDA, in een land waar politiek een broodwinning is en goed betaalde banen dun gezaaid. Na de niet politiek uitgebuite muiterijen van het voorjaar 2011, heeft het regime van Compaoré zich hersteld door het betalen van grote schadevergoedingen en de wisseling van de wacht op enkele sleutelposities (onder meer de eerste minister).

Uur van de waarheid in 2015

Het uur van de waarheid komt echter pas in 2015 met de nieuwe presidentsverkiezingen. Volgens de huidige grondwet kan Blaise Compaoré (in 2015 zal hij 28 jaar aan de macht zijn) zich niet meer kandidaat stellen. De volgende scenario’s doen momenteel de ronde in Ouagadougou: (1) een grondwetswijziging door het parlement jagen (de tweederdemeerderheid heeft de regeringspartij stevig in handen); (2) een grondwetswijziging doorvoeren via een referendum (steunend op de 70 procent rurale bevolking biedt dat een mogelijkheid), (3) een voortijdig terugtreden, waarbij zijn jongere broer François, mits gekozen tot parlementsvoorzitter, automatisch opvolgt.

Voor vele rechtschapen inwoners zou dit laatste scenario een toppunt van cynisme van de Compaoré-clan zijn, en mogelijk leiden tot grote onrust. Aan de huid van ‘le petit frère’ kleven vele onverkwikkelijke zaken, zoals de moord op onderzoeksjournalist Norbert Zongo in 1997. Die moord zal over een paar dagen weer luidruchtig door studenten worden herdacht.

Ondertussen kunnen de Belgische en Nederlandse belastingbetalers gerust zijn: beide landen hebben hun overheidssteun aan de regering van Burkina Faso respectievelijk stopgezet of zijn die aan het afbouwen. De laatste Sinterklaasviering vond afgelopen zaterdag plaats.

Paul Kleene

Paul Kleene is een Nederlandse landbouwingenieur met een lange staat van dienst in West-Afrika. Hij werkte er voor diverse organisaties, NGO’s en internationale instellingen en woont nu in Ouagadougou.

Ouagadougou, 10 december 2012