Als ‘buitenstaander’ in het vakgebied van Peter Lacoere[1] en als geëngageerde intellectueel schrijf ik een recensie over dit synthetische boek. Er is veel discussie in politieke kringen over ruimtelijke ordening, vrijheid van keuze in de vastgoedsector, rechten op diensten (koppeling aan energienetten, riolering, enzovoort).
Bovendien tonen de recente overstromingen in Wallonië en in Vlaanderen aan dat aandacht voor de ruimtebezetting al lang geen randprobleem meer is. Klimaat, privébezit van gronden, bouwwoede, en enkele andere thema’s raken ons stilaan allemaal.
Een geïntegreerde en zeer degelijk onderbouwde analyse van de stand van zaken in Vlaanderen in de ruimte van de EU (en de wereld) ligt hier voor in de studie van Lacoere. Wat kan ik zeggen over dit belangrijke dossier, dat ons dus meer en meer allemaal aanbelangt, als niet-expert ter zake?
Voor mij, komende van buiten het expertisedomein van Lacoere, is het boek een belangrijke bijdrage aan een discussie die heel breed uitwaaiert naar een zinvolle afperking van privébezit (eigenaarsrechten in dit geval) en publieke waarden. Het grondbeleid in Vlaanderen van de voorbije generatie(s) is daarbij een uitgelezen voorbeeld.
Het boek is opgebouwd als een grondige inleiding tot het hele studie- en beleidsgebied. De expert kan het eerste deel overslaan, neem ik aan, maar de kritische burger kan hier de basisbegrippen en de stand van zaken op Europees (en dus meer en meer op Belgisch en Vlaams) gebied vinden, en dat is zeer belangrijk om naïviteit en ontgoocheling te vermijden, zo blijkt later in het boek.
Het vat aan met een uitgebreide presentatie van de mondiale situatie, dan aansluitend de Europese regelgeving, die uiteraard ook door België en (schoorvoetend) Vlaanderen aanvaard wordt.
No net land take
Dat Europees beleid gaat onder de aanduiding NNLT: No net land take. Dat wil zeggen, vanuit de mondiale vaststelling dat de mensheid stilaan zichzelf bedreigt (en zelfs potentieel zichzelf zou kunnen vernietigen) door onredelijk veel natuurgebied in te nemen, ofwel door (vaak monocultuur) landbouw en veeteelt ofwel door bebouwing (en verharding van de grond) werd wereldwijd en ook Europees vastgelegd dat binnen een generatie (2050 of zelfs 2040) de groei van het ruimtebeslag volledig moet stoppen.
Om de vraag zinvol te stellen toont Lacoere dat een interdisciplinaire aanpak nodig is: ruimtebeslag is één soort expertise, maar daarnaast is degradatie van de grond en ecologische vernieling een ermee verbonden thema van onderzoek, zoals uiteraard ook de politieke gewoonten en besluiten rond eigendomsrechten (en de eraan gekoppelde financiële afspraken en verplichtingen.
Om een goed zicht te krijgen op de gevolgen van beleidsbesluiten is het natuurlijk nodig om de huidige toestand (en de historische trends en afspraken die ertoe leidden) goed in kaart te brengen. Een belangrijk deel van het boek is hieraan besteed, en dat is voor Vlaanderen een onaangename boodschap.
Twee extreme uitzonderingen zijn Malta en Vlaanderen, met een onredelijk hoge ruimtebezetting en verharding van de grond.
Mondiaal stellen experten van de betrokken disciplines voor dat het aandeel natuur (of wilde, niet door de mens gekoloniseerde ruimte) gegarandeerd moet blijven op 30%. Van de resterende grond kan een stuk landbouwgrond worden, en een ander deel verhard, bebouwd land.
Doorheen reeksen tabellen en grafieken wordt duidelijk dat sommige landen in de EU hier behoorlijk scoren en binnen de volgende twintig jaar op het niveau van ruimteneutraliteit (geen verdere verharding en/of inname van grond) zullen landen.
Twee extreme uitzonderingen zijn Malta en Vlaanderen, met een onredelijk hoge ruimtebezetting en verharding van de grond.
Het probleemgeval Vlaanderen
De studie gaat systematisch te werk: vanuit de panoramische visie op de aarde, en dan op de EU-grond, wordt over de hoofdstukken ingezoomd op de 5 experimentele landen in de EU (waaronder België, maar dan enkel Wallonië dat wel binnen de EU-richtlijnen blijft).
Ten slotte komt de aandacht dan centraal op Vlaanderen, dat in dit dossier echt een probleemgeval is. Lacoere documenteert nauwkeurig hoe over een periode van een halve eeuw aanzetten telkens weer worden teruggefloten door lokale en nationale politieke groepen, om te landen in een bijzonder ondoorzichtig woud van afspraken, rechten, compensatietrajecten, een ijzersterke eigenaarswetgeving die generatie na generatie een verandering ten gronde tegenwerkt.
Dat laatste werkt zich ook uit in de stilaan beroemde compensatieverordeningen, waarbij elke toepassing van de Europese afspraken tot een bijzonder stevige factuur leidt voor de Vlaamse overheid, en dus in feite voor de Vlaming.
Maar de lezer moet zich niet verwachten aan een pamflet of zelfs niet aan pittige verhalen. Daar is het (terecht zou ik zeggen) Lacoere niet om te doen. De auteur blijft benadrukken dat de situatie bijzonder ernstig is, en dat de lokale misgroei (met de beroemde lintbebouwing, de versnipperde beleidsinitiatieven en diensten) nu snel een aberratie wordt in een reële ecologische en klimaatstrijd, die Vlaanderen uiteraard ver overschrijdt, maar evengoed niet ontziet.
Ten slotte wijst de auteur ons de weg in het geheel van afspraken en beleidsinstrumenten, van Europees tot nationaal en Vlaams niveau, en dat is op zich ook een belangrijke bijdrage van het boek. De bibliografie is uitstekend en bijzonder omvangrijk.
Alles samen moet de lezer besluiten dat het boek, dat soms echt wel een technische en complexe materie samenbrengt, voor de geïnteresseerde politicus, ambtenaar en ook de geïnformeerde burger een belangrijke bijdrage levert om bewust en onderbouwd tot een onafwendbaar beleid rond de inrichting van onze ruimte te kunnen komen, waarbij natuur, landbouw en bewoning op een duurzame en algemeen leefbare manier samengebracht worden.
Peter Lacoere. Van Groei naar Grens – Ruimteneutraliteit en bouwshift als doelstellingen van duurzaam landgebruik. Gompel & Svacina, Turnhout, 2023, 344 pp. ISBN 978 9463 7148 39. Rik Pinxten is em. Prof. UGent
Note:
[1] Peter Lacoere is burgerlijk ingenieur-architect, docent ruimtelijke ordening aan de Hogeschool Gent en medewerker van het onderzoekscentrum Duurzaam Ruimtegebruik en Mobiliteit.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
