De uitslag was uiteraard geen verrassing meer. Vorige week was de officieuze uitslag al bekend geraakt en iedereen had een overweldigende meerderheid vóór onafhankelijkheid verwacht. Het referendum werd gehouden tussen 9 en 16 januari en was over het algemeen – op enkele kleine incidenten na – rustig en eerlijk verlopen.

De bevolking van het zuiden van Soedan kon zich zo uitspreken over de toekomst van het land: binnen een eenheidsstaat met het noorden blijven of kiezen voor volledige autonomie voor Zuid-Soedan. Volgens de verkiezingscommissie hebben ruim vier miljoen mensen aan het referendum deelgenomen, waarvan 3,8 miljoen in het zuiden. Ook de zuiderlingen die in het noorden of in het buitenland wonen, konden zich registreren, wat de meesten ook effectief deden.

Op enorme schermen in de hoofdstad Khartoem kon de bevolking maandagnamiddag de bekendmaking van de uitslag meemaken. Op de 3.837.406 geldige stemmen waren er maar 44.888 of nauwelijks 1,17 procent voor het behoud van de eenheidsstaat. In de zuidelijke hoofdstad Juba kwamen enkele honderden mensen bijeen rondom het graf van John Garang, de historische rebellenleider die jarenlang het SPLA heeft geleid en kort na de ondertekening van het vredesakkoord omkwam bij een onopgehelderde helikoptercrash.

Historisch gebeuren in postkoloniale geschiedenis

Het referendum mag in alle opzichten als ‘historisch’ worden beschouwd in de postkoloniale geschiedenis van Afrika. Sinds de oprichting in Addis Abeba in 1963 van de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid (OAE), de voorloper van de Afrikaanse Unie (AU), is de stelregel altijd geweest dat aan de koloniale grenzen niet zou worden geraakt, hoe onlogisch die vaak ook zijn. Precies om te voorkomen dat met grensveranderingen een doos van Pandora zou worden geopend en de weg naar afscheidingen open zou liggen.

Enkele Afrikaanse landen hadden immers kort na hun onafhankelijkheid in de jaren zestig te kampen met afscheidingsbewegingen. De bekendste zijn die van Katanga en Zuid-Kasai in Congo en vooral die van Biafra, een gebied dat zich eind van de jaren zestig met geweld probeerde af te scheiden van Nigeria.

De enige keer dat de OAE een afwijking van die basisregel toestond, was in 1993 toen Eritrea zich in onderling overleg en op vreedzame wijze kon afscheiden van Ethiopië. Maar daarbij werd eigenlijk een oude koloniale grens hersteld: Eritrea was decennialang een Italiaanse kolonie geweest terwijl de rest van Ethiopië – op een korte militaire bezetting door de fascistische troepen van Mussolini na – zijn onafhankelijkheid als keizerrijk had weten te bewaren.

Britse militaire verovering dankzij machinegeweer

Als nu Zuid-Soedan (of hoe de nieuwe staat ook zal gaan heten) normaal gezien op 9 juli 2011 de 193ste onafhankelijke staat ter wereld wordt, is dat de eerste keer dat een gebied zich binnen de oude koloniale grenzen (heel Soedan was een Britse kolonie tot aan de onafhankelijkheid op 1 januari 1956) kan losmaken van een ander deel.

De Britten hadden einde 19de eeuw de grootste moeite gehad om het zeer uitgestrekte Soedan onder controle te krijgen dat toen stevig in handen was van de Mahdisten, een politieke islambeweging die zich fel verzette tegen de Europese koloniale overheersing. Alleen na een grootschalige militaire operatie die gebruik maakte van de nieuwste machinegeweren onder leiding van Lord Kitchener, de latere Britse oorlogsheld uit Boerenoorlog en de Eerste Wereldoorlog, en na een bijna-militaire confrontatie met Franse koloniale troepen in het zuidelijke Fashoda in 1898, konden de Britten definitief hun gezag aan de Nijl vestigen.

Ook Leopold II had bij zijn expansieplannen voor ‘zijn’ Congo Vrijstaat een tijdje zijn oog laten vallen op een stukje Zuid-Soedan aan de Nijl: de zogenaamde Lado-enclave.

Het voorbije referendum was het resultaat van een lang en moeizaam vredesproces dat in januari 2005 een formeel einde maakte aan de jarenlange burgeroorlog tussen het Volksbevrijdingsleger van Soedan (SPLA), geleid door de zuiderling John Garang en de opeenvolgende regeringen in Khartoem.

Zuiden gediscrimineerd

De laatste vijftig jaar vielen bij dat conflict naar schatting twee miljoen doden; miljoenen Soedanezen werden ontheemden in hun eigen land. Het overwegend christelijke zuiden voelde zich van bij de onafhankelijkheid gediscrimineerd door het noorden omdat de macht in de regering in Khartoem in handen bleef van islamitische noorderlingen die het land lieten aansluiten bij de Arabische Liga en vanaf 1983 ook de sharia-wetgeving erkenden. Al van in de koloniale tijd was het zuiden verwaarloosd.

President Omar al-Bashir heeft al enkele keren duidelijk gesteld dat hij de uitslag van het referendum zal respecteren. Maandag herhaalde hij dat nogmaals tijdens een televisietoespraak waarin hij opvallend verzoenende taal sprak aan het adres van de zuiderlingen en de Zuid-Soedanese leider Salva Kiir. “Wij verklaren plechtig tegenover de hele wereld dat we de wil om onafhankelijkheid van de bevolking van Zuid-Soedan aanvaarden.”

Maar het is niet duidelijk of iedereen in de regering er zo over denkt. Hardliners, vooral binnen het leger, zien een afscheiding van het zuiden niet zitten, vooral omdat de rijkste olievelden zich in het zuiden bevinden of in het nog betwiste grensgebied tussen noord en zuid.

Overeenkomst over gevoelige kwesties

Het referendum is dan wel rustig en correct verlopen, nu zullen beide partijen aan tafel moeten gaan zitten om binnen de zes maanden een overeenkomst te bereiken over enkele gevoelige kwesties. De precieze grenslijn tussen de twee landen moet nog worden vastgesteld, het statuut van de omstreden grensregio Abyei is alles behalve duidelijk – vorige week vielen er nog 20 doden bij een conflict over de ontwapening van ex-soldaten rond de luchthaven van Malakal – en over de verdeling van de olieinkomsten zal zeker nog een stevig robbertje armworstelen volgen.

Momenteel liggen ongeveer 80 procent van de Soedanese oliebronnen die al in exploitatie zijn in het zuiden. Maar de regering van het zuiden beseft maar al te goed dat ze goede relaties met het noorden absoluut nodig heeft, wil ze de export van de olierijkdommen niet in gevaar brengen. Het zuiden heeft nauwelijks raffinagecapaciteit en alle oliepijpleidingen lopen naar havens aan de Rode Zee over territorium in handen van het noorden.

Economisch van elkaar afhankelijk

Beide landen zijn dus economisch van elkaar afhankelijk en hebben er alle belang bij om goede onderlinge relaties te bewaren, ondanks de diepe wonden die decennia van burgeroorlog hebben geslagen. Al-Bashir heeft ook al beloofd dat het noorden de volledige staatsschuld op zich zal nemen als een gebaar van goodwill tegenover het armere zuiden. Hij beloofde ook ontwikkelingshulp aan Juba.

Zowel de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk en de EU hebben de Soedanese regering en bevolking maandagavond al gefeliciteerd met de uitslag van het referendum. Voor president Al-Bashir is dit een opsteker, want de kans is groot dat de VS zijn land nu van de lijst zal halen van ‘landen die het terrorisme steunen’.

Al-Bashir zou moeten worden uitgeleverd aan het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag voor zijn aandeel in de mensenrechtenschendingen in de westelijke regio Darfur. Geen enkel Afrikaans land heeft dat totnogtoe willen doen.