De momenteel in Turkije heersende machtselite is evenmin verguld met de oudere militaire garde. Om bovengenoemde redenen, maar ook vanwege de rol die de Turkse strijdkrachten (TSK) zich van oudsher toe-eigenden als hoeders van het strikte secularisme dat Turkije sinds de vroegste dagen van de republiek kenmerkt. Dus werd besloten om stevig de bezem te halen door de TSK. Met als argument dat een groep hooggeplaatste militairen een einde wilde maken aan de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) en de invloed van de in de VS woonachtige prediker Fethullah Gülen.
Postmoderne coup van 1997
Aanvankelijk kon ik me veel voorstellen bij het vermoeden dat de militairen weer wat beraamden. Met in het achterhoofd de staatsgreep in 1997, waarbij de islamistische premier Necmettin Erbakan tot ontslag werd gedwongen, leek het aannemelijk dat zij de al net zo religieus georiënteerde premier Erdogan eveneens een toontje lager wilden laten zingen. Maar ik bedacht me. Doorslaggevend was daarbij mijn constatering dat staatsgrepen in Turkije alleen kunnen plaatsvinden wanneer ze op z’n minst gedoogd worden door de VS.
Jarenlang waren de betrekkingen tussen de TSK en het Pentagon meer dan uitstekend, maar na de ‘postmoderne coup’ van 1997 kwam daar door verschillende oorzaken geleidelijk de klad in. Bovendien ontstonden goede betrekkingen tussen Washington en de AKP, een partij die vanwege haar prowesterse instelling en positieve ingesteldheid tegenover de vrijemarkteconomie door de Amerikanen als een geschikte partner werd beschouwd. De consequentie was dat de militairen bij een staatsgreep tegen de AKP zeer waarschijnlijk niet op Amerikaanse steun hadden kunnen rekenen. Hun kans van slagen was daardoor te verwaarlozen en daar moeten zij zich van bewust zijn geweest.
Balyoz
Ik twijfel er niet over dat de meest seculiere militairen na de verkiezingsoverwinning van de AKP in 2002 hun beklag bij elkaar deden en scenario’s uitwisselden over hoe de religieuze dreiging kon worden afgewend. Zet een aantal seculiere Turken bij elkaar met een glas raki en dergelijke gesprekken volgen vrijwel automatisch. Of de alzo gemaakte plannen ooit tot iets daadwerkelijk leidden, is echter de vraag.
De Turkse Justitie vond van wel en begon een procedure tegen zo’n 200 militairen in verband met een samenzwering die ‘voorhamer’ (balyoz) werd gedoopt. Eind vorig jaar kwam dit proces tot een conclusie, waarbij de meeste aangeklaagde militairen tot lange gevangenisstraffen werden veroordeeld.
Uiteraard is het volledig terecht dat justitie van snode plannen verdachte militairen vervolgt. Voorwaarde is echter dat de regels van het spel gevolgd worden. Indien daar wordt van afgeweken, kan het middel immers wel eens erger blijken dan de kwaal. Zoiets kan je niet toelaten in een rechtsstaat en dat is precies waar het probleem zich bevindt.
Anachronismen
Al tijdens het proces waren er twijfels over het door justitie aangevoerde bewijs, dat met name bestond uit documenten op CD’s en andere geheugendragers. Volgens de aanklagers werden deze documenten in 2003 opgesteld en bewezen ze dat de militairen destijds een staatsgreep planden. De teksten stonden echter vol met anachronismen. Zo verwezen ze naar NGO’s, militaire installaties en ondernemingen die in 2003 nog niet bestonden.
Een CD met een belangrijk document werd onderzocht door onafhankelijke onderzoekers in de VS. Die kwamen tot de opzienbarende conclusie dat de tekst werd geschreven met een versie van het Word-programma uit 2007. En dat terwijl het document volgens de aanklagers in 2003 werd opgesteld. De datum bleek simpelweg aangepast. Door verwijzingen in de metadata naar een lettertype waar de Word-versie van 2003 nog niet over beschikte, lieten de onderzoekers zich niet om de tuin leiden. Later werden hun bevindingen bevestigd door softwaregigant Microsoft, de fabrikant van Word. De conclusie kan daarom niet anders luiden dan dat in het Balyoz-proces bewijs is vervalst.
Cakmak
De rapporteur van het Europees Parlement over Turkije, de Nederlandse Ria Oomen-Ruijten, liet mij onlangs weten dat deze gang van zaken heeft geleid tot de bedenkingen over de rechtsgang rond Balyoz, die vermeld staan in het onlangs verschenen EP-progress-report. Dat het bij bedenkingen blijft, komt volgens haar door een uitspraak van het Europees Hof voor de rechten van de mens (ECHR) op 19 maart jongstleden, naar aanleiding van een procedure die werd aangespannen door Aziz Cakmak, een in verband met Balyoz veroordeelde marine-officier.
Dat de klacht van Cakmak werd afgewezen is op zich terecht. Het ECHR kan namelijk pas tot een oordeel komen wanneer de volledige procedure in het betreffende land, in dit geval Turkije, volledig is afgerond. En dat is bij de Balyoz-zaak nog niet het geval. Het ECHR voegde bij de afwijzing de notitie dat het dossier over Cakmak “informatie bevat die een objectieve waarnemer kan overtuigen dat de aanvrager schuldig is aan het vergrijp waarvoor hij wordt vervolgd”. Een opmerkelijke gevolgtrekking, want aangezien Cakmak zijn zaak te vroeg indiende heeft het ECHR de bewijzen tegen hem nog niet volledig onderzocht.
Özal
De aanklagers in Turkije laten geen kans voorbijgaan om militairen te vervolgen. Soms wordt het daarbij ronduit bizar. Zoals een paar weken geleden toen voormalig generaal Levent Ersöz een levenslange gevangenisstraf tegen zich hoorde eisen in verband met de dood van oud-president Turgut Özal in 1993. Het staat namelijk allerminst vast dat Özal überhaupt werd vermoord. Nadat diens lichaam vorig jaar werd opgegraven, bevestigde het onderzoek in ieder geval geen onnatuurlijke dood.
Kennelijk heiligt voor justitie het doel de middelen bij de afstraffing van de militairen. Nogmaals, zij zijn mijn vrienden zeker niet. Maar als ze vervolgd worden dient dat te geschieden op basis van feiten en niet aan de hand van vervalste bewijzen en fantasieën van aanklagers. Dit soort praktijken doet de rechtsstaat op een hellend vlak belanden.
Volg Peter Edel op twitter
Peter Edel is schrijver van ‘De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije’ (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
