Twee jaar geleden verklaarde de G20 (wereldgroep van leidinggevende landen) dat het tijdperk van het bankgeheim voorbij was. De G20 heeft de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, een club van 34 rijke landen) opgedragen om een aanval in te zetten op de belastingparadijzen. Het resultaat van die operatie zal zeker de interesse opwekken van zij die probeerden op te sporen waar de rijkdommen van Egypte en Libië naartoe waren en van regeringen die belastinginkomsten ontliepen en andere grote tekorten boekten. Jammer genoeg luidde dit niet het tijdperk in van financiële transparantie.

De OESO wordt verondersteld regels op te stellen over de verspreiding van informatie over de inkomens van de burgers van zijn leden, zodat ze adequaat kunnen worden belast. Er kwam een zwarte, grijze en witte lijst van landen, al naar gelang ze in grote of mindere mate een belastingparadijs of, in het geval van de witte lijst, geen belastingparadijs waren en er werd gedreigd met sancties tegen de landen die niet de nodige maatregelen namen. Het wekte behoorlijk wat verbazing dat de zwarte lijst kort nadien al leeg bleek te zijn.   

Een deel van het probleem was dat de belastingparadijzen een Overeenkomst over de Uitwisseling van Belastinginformatie (TIEA, Tax Information Exchange Agreement) met andere landen ondertekenden. Daarin beloofden ze informatie te verstrekken over personen die rekeningen op hun grondgebied aanhielden. Alleen kan een land zo’n TIEA niet zomaar gebruiken om algemene informatie over de inkomens en vermogens van zijn burgers op te vragen. Het moet precies weten wie de belastingontduiker is en wat hem juist ten laste wordt gelegd opdat het belastingparadijs verplicht kan worden op te treden. Dat is natuurlijk altijd beter dan helemaal niets, maar veel belastingontduikers zul je ermee niet op het spoor komen.

Meer nog, een belastingparadijs moet maar 12 TIEA’s ondertekenen om op de witte lijst te komen. Geen wonder dat de gegevens van de OESO een troosteloos beeld vertonen.

Een vijfde van al die TIEA’s werden getekend met Groenland, Ijsland en de Faröereilanden en veel andere met de belastingparadijzen onderling. Landen uit Afrika, Latijns Amerika, het Midden-Oosten en Azië die geen belastingparadijzen zijn en waarvan de 5 miljard burgers het meeste belang hebben bij transparantie, hebben haast geen TIEA’s ondertekend.

Verontrustend is ook dat de grijze lijst maar negen kleine garnalen bevat waarvan de financiële activiteit minder dan 2% van de wereldactiviteit vertegenwoordigt.  

Waarom zijn die initiatieven zo mager uitgevallen?

Dat komt jammer genoeg omdat de grootste verantwoordelijken voor die financiële geheimdoenerij ook de belangrijkste ontvangers zijn van die zwarte geldstromen, namelijk de VS, Groot-Brittannië, de Kaaimaneilanden, Ierland, Luxemburg en Zwitserland.

Pas nog schatte een rapport van 25 Amerikaanse Congresleden dat meer dan 3.000 miljard $ belegd was in Amerikaanse banken vanwege de gunstige privacywetgeving. Voorts stuwt een netwerk van geheime Britse belastingparadijzen een enorme toevloed van legale en illegale zakelijke transacties richting de Londense City.  

Dergelijke illegale financiële structuren zetten vele rechtssystemen vaak op het verkeerde been, daar het soms om buitenlandse bedrijven gaat, of het niet duidelijk is wie er eigenlijk aan het hoofd staat, terwijl het bankgeheim ook nog eens de zaak vertroebelt. Al die bedrijven hebben bovendien hoogopgeleide boekhouders, advocaten en bankiers in dienst. Hoe dan ook, uiteindelijk zorgen al die duistere eigendomsstructuren ervoor dat het geld nog altijd in Londen, Zurich of New York terechtkomt.        

Bekijk het ook eens van de andere kant.

Veel rijke Nigerianen brengen hun geld onder in Londen, maar hoeveel mensen beleggen hun geld in Lagos? De geldstroom loopt heel duidelijk van de arme landen naar de rijke. De regels van de geheimhouding benadelen de ontwikkelingslanden.

Global Financial Integrity, een Amerikaans onderzoekcentrum, schat dat alleen al in 2008 een illegale stroom van meer dan 1.200 miljard $ uit de ontwikkelingslanden weggezogen is geworden, meestal in de richting van grote OESO-landen. De rijke landen lobbyen om het geheim te beschermen dat vuil, onbelast geld van elders aantrekt.   

Dit is niet meer goed te praten. Er is dringend verandering nodig.

De OESO zou de drempel om op de witte lijst te mogen staan moeten verhogen tot minstens 60 TIEA’s. Ze zou ook regelmatig informatie moeten publiceren over hoeveel gegevens er uitgewisseld zijn geworden via die TIEA’s.

Nog beter zou zijn om een nieuw automatisch systeem van informatie-uitwisseling in te stellen, zoals de Europese directieve voorschrijft in verband met belasting op spaartegoeden. De persoonsgegevens van degenen die bedrijven en ondernemingen controleren of er geldelijk voordeel van innen moeten openbaar worden gemaakt. Belastingontwijking moet formeel gelijkgesteld worden met het witwassen van geld en alle tussenpersonen die erbij betrokken zijn moeten voor de rechtbank komen en berecht worden.  

Met drastisch op te treden zou veel van al dat verloren geld kunnen worden gerecupereerd. Dat zou een grote dienst bewijzen aan de ontwikkelingslanden bij het belasten van hun elites en het nastreven van nieuwe, rechtvaardige sociale overeenkomsten. En het zou hun afhankelijkheid van buitenlandse hulp verminderen.

China, India en andere landen moeten de G20 tot meer ernst aansporen. Nu krijgen we mondjesmaat wat informatie toegediend.

Het inluiden van een nieuw tijdperk van financiële transparantie?

Wij hebben niets gehoord!  

Nicholas Shaxson, auteur van Treasure Islands, en staflid van Chatham House.John Christensen is gewezen economisch adviseur van de staat Jersey en directeur van het Tax Justice Network.