Laten
we bij het einde beginnen. Als je tekst af is, hoop je wel dat die wordt
gelezen. Een goede titel doet dan wonderen. Daar is een trucje voor bedacht: er
een werkwoord in stoppen. Oplopend conflict tussen carnivoren en vegetariërs
wordt minder gesmaakt dan Gans bijt knol. Je kunt zo’n titel eventueel
uittesten als sms of tweet.
Verder
helpt een zogeheten pakkende intro, die drie à vier zinnen telt. In het ideale
geval bevredigt ze een informatiejunk. Tegelijk prikkelt ze minder gehaaste
mensen, om kennis te nemen van de verbanden en schakeringen in je gehele tekst.
Spelling
Het
blijkt voor lezers prettig om niet te veel afgeleid te worden door bijzaken.
Zorg daarom dat je tekst correct is gespeld. Daarvoor kun je het Groene
Boekje volgen. Niet omdat dit volstrekt logisch is, wel omdat je er met één
muisklik bij kunt komen.
Handig
aan die lijst is dat hij helpt met suggesties terwijl je al gissend jouw
letters intikt. Het soms verrassende bepaalde lidwoord bij een zelfstandig
naamwoord (de intro) staat ook vermeld.
Bij
een werkwoord kun je in het Groene Boekje je vervoegingen nakijken (keek
na – nagekeken), maar niet zelf creëren (creëerde – gecreëerd). Dit is een
nogal gewichtige functie, omdat je er onbedoelde betekenissen mee kunt vermijden.
Indien je titel luidt Kind mishandeld is er een slachtoffer, en bij Kind
mishandelt een dader.
Maar hoe pas je die vervoegingen
toe? Mocht je doodmoe worden van het
verwijt altijd maar dt-fouten te maken, omdat je de spelling van
werkwoordsvormen gewoon lastig vindt, dan legt de Vlaamse overheid de hele zaak
helder uit in een gratis bundeltje: In duidelijk Nederlands. Spreken en schrijven
voor iedereen. Het valt ook
te downloaden.
Spaties
Het
Groene Boekje laat zien dat op een of andere manier spaties aan het
verdwijnen zijn. Woorden raken steeds vaker aaneen geschreven, soms zonder
koppeltekens. Dat kan een onoverzichtelijke aanblik geven
(langetermijnplanning), schijnbaar veroorzaakt door dronkenschap
(pro-Deoadvocaat). Door gewenning aan een oudere spellingsvariant kan zo’n
langer woord er af en toe onwezenlijk uitzien (sociaaldemocraten). Het werkwoord
‘eruitzien’, ook zoiets.
In
het Engels, dat we bewust of onbewust veel onder onze ogen krijgen, staat alles
vaak juist los van elkaar.
Door
die spaties kan er verschil van betekenis optreden. Winkels die wat meer
klanten willen, doen dat beter met dagverse vis dan met dag verse vis.
Interpunctie
Om
de overzichtelijkheid te bevorderen is er interpunctie. De bekendste leestekens
zijn de punt en de komma. Ze geven de ontvanger van je bericht gelegenheid adem
te halen.
Door
de stormachtige opkomst van de sms en de beperking die 160 tekens geven, is
interpunctie wat aan het wegvallen. Dat komt onhandig uit, temeer daar er nog
wat zaken zijn bijgekomen die aandacht vragen. Niet iedereen heeft talent voor
multitasken.
Zoiets
blijkt uit een zin die op het moment dat zichzelf uitnodigt alle kanten op
fladdert nadat de voordeurbel is gegaan tijdens de seconde dat de schrijver
nadenkt ondanks het besluit om straks onder het poetsen van de schoenen een
bijzin te formuleren voor de dappere lezer die dat allemaal wil volgen terwijl
de spaghetti overkookt die hij na het uitlaten van de hond op het vuur had
gezet.
Een
komma hier en daar kan uitstekend helpen, zeker tussen twee hoofdwerkwoorden.
Bedenk dus misschien: wie goed doet, goed ontmoet.
Bijna Latijn
Er
zijn duizend aspecten aan taal waarmee je van advies gediend kan worden. Maar
ervaring blijkt vaak de beste leermeester. Dan blijkt bijvoorbeeld dat het
woordje ‘weer’ vlug je tekst binnensluipt, terwijl het wijst op een herhaling
die lang niet altijd aan de orde is.
Mogelijk
wel nog aardig om bij stil te staan is het pleonasme. Dat wil zeggen dat je
iets dubbelop beweert. Een fameus voorbeeld van een pleonasme is ‘zoals
bijvoorbeeld’ of ‘neem bijvoorbeeld’. Andere standaarduitdrukkingen zijn te
vinden in zinnen die ‘ook’ koppelen aan ‘tevens’ of ‘daarnaast’ of ‘aan de
andere kant’ of ‘tegelijk’ of ‘bovendien’ of ‘eveneens’.
Toch
zijn sommige woordcombinaties zo ingeburgerd dat het geen zin heeft ze als
pleonasme in de hoek te zetten: ‘een klein beetje’. Bovendien zijn er in de
taalbranche scherpslijpers. Zij kunnen beweren dat ‘selectieve verontwaardiging’
al een pleonasme is.
Tips
Nu
een paar formele dingetjes die de leesbaarheid van je bijdrage meteen vergroten:
- gebruik zo min
mogelijk afkortingen. Die geven nl. een onrustige schermaanblik t.g.v. verkorte
woorden zoals enz. (et cet) - cursiveer titels van boeken (Het verdriet van
België), namen van kranten en tijdschriften (Daily Invisible, Le
Canard enchainé), en van films, tv- en radioprogramma’s (Dead Poets Society,
Ter land, ter zee en in de lucht, De Middag Draait Door) - getallen onder de twintig schijf je liever in
letters dan in cijfers uit, net als tientallen en hondertallen (negentien,
veertigjarig, zevenhonderd) - breng met een punt orde aan
in getallen van meer
dan vijf cijfers (572.000) - spel liever ‘procent’ dan ‘%’
- hoe vrolijk of boos je ook bent, wees met extra
accenten zéér zuinig - als je oneindige opsommingen en/of beletseltekens wilt gebruiken, beperk je dan tot drie
puntjes zonder spatie ervoor (rozen, rumbonen, rode wijn,…) - richt bij de interpunctie geen Franse toestanden aan, en laat de spatie dus
weg vóór
een dubbelepunt, haakje-sluiten, uitroepteken of vraagteken - aanhalingstekens gebruik je altijd dubbel. Een
aanhaling binnen een aanhaling krijgt enkele aanhalingstekens: (Pieterse was
getuige: “Toen ik oog in oog stond met de president, zei hij welgemeend ‘fuck
you’, maar dat was bedoeld voor de gast achter mij”.) - maak alinea’s niet te lang en voeg geregeld een
tussenkopje in (dat bij voorkeur uit één woord bestaat).
Verschil
In het laatste advies staat een woord, ‘geregeld’,
dat zelfs fijnproevers soms verwarren. Om precies te zijn met ‘regelmatig’, een
woord dat verwijst naar de onverbiddelijke orde van een klok. Dat kunnen en
mogen we niet eisen: schrijvers hebben zo hun eigen pauzes. Wanneer de twee
woorden trouwens lang genoeg door elkaar worden gehaald, kan het onderscheid
tussen ‘geregeld’ en ‘regelmatig’ verdwijnen.
Wel verraadt dit voorbeeld dat er officieel
betekenisverschillen bestaan tussen woorden die we in de praktijk door elkaar
gebruiken. Zoals tussen: tenslotte
/ ten slotte, tenminste / ten minste, teveel
/ te veel. Het is niet nodig zich daar erg over druk te maken. Er bestaat
desgewenst informatie
over.
De enige misschien wel belangrijke nuance zit tussen
‘zogenaamd’ en ‘zogeheten / zogenoemd’. De twee laatste woorden duiden op de
naam die aan iets is gegeven. Maar ‘zogenaamd’ wil zeggen dat er iets niet
klopt. Mocht je dus willen insinueren…
Tot slot
Voor de teneur van je tekst ben je zelf verantwoordelijk. Wel valt tussen ons gezegd te onthullen
dat DeWereldMorgen niet voor ingewijden is bedoeld, en toegankelijk wil zijn
voor zo veel mogelijk lezers. Dan zijn er wel een paar algemene suggesties te
bedenken, waarvan uiteraard afgeweken kan worden (‘om moverende redenen’).
Schrijf
je verhaal neer zoals je het zou vertellen aan mensen die je tegenkomt. Schrijf
dus niet enkel voor bekenden, laat staan voor overtuigden, maar schrijf voor
een lezer die twijfelt aan wat je zoal verkondigt. Overtuig hem met argumenten.
Wanneer
je vlak na een groot onrecht iets schrijft en nog erg boos bent, kun je
eventuele spijt achteraf tegengaan met een testje. Vervang in de voorlopige
versie de naam van je aartsvijand door die van een groep mensen die volgens jou
onheus behandeld worden (‘de buitenlanders’, ‘de Walen’, ‘de gehandicapten’,
‘de pedofielen’, ‘de werklozen, ‘de Palestijnen’, ‘de Joden’, ‘de Jehova’s
getuigen’, et cet). Hopelijk is de tekst dan nog met droge ogen te lezen.
Geef aansprekende voorbeelden. Ze veraangenamen de
lectuur, maar er zit natuurlijk een grens aan de hoeveelheid. Uitputtend hoeft
je betoog niet te zijn. Kijken naar een scherm is ook iets anders dan het lezen
van een boek. Scrollen en bladeren zijn vergelijkbaar, maar niet helemaal.
Als je de mosterd elders hebt gehaald, vermeld dat dan. Door met
aanhalingstekens te markeren dat je citeert, of door een hyperlink in te
voegen. Doe gerust gewichtig of betuttelend, en wees gerust onredelijk – als
dat je bedoeling tenminste is.
Het feit dat iemand “professor” of “autodidact” is, mag geen reden zijn
om diens beweringen niet na te trekken. Slordigheden kunnen het beste artikel
onderuithalen. Zorg dat al je cijfers correct zijn. Geef van elk feit de bron.
Voor
dit document is gebruikgemaakt van tips door Jan Van
Criekinge, Barbara Vandenbussche en de websites van Taalunieversum en Wablieft.
Als je meer interesse hebt in
eigenaardigheden van taal, dan kun je een kijkje nemen op:
– De
DBNL
